Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Çĕрпе пĕлĕт хушшинче ман çулăм.

Утса тухма — миçе пин çухрăм!

Вăл тăвалла, анаталла...

— Епле пулсан та утмалла!

Шывпа çулăм хушшинче ман чунăм.

Çавна пулах вĕри пуль юнăм!

Лăпланаять пăрлă шывпа

Чĕрем, çунсассăн çулăмпа.

Ирхи тĕлĕк тĕтринче ман тусăм.

Вăл çухалать килсессĕн шуçăм.

Тĕтре пекех-çке ирĕлет,

Тĕлĕкĕмре каллех килет!

Çĕр пин юрă хушшинче ман юррăм,

Çав юрăра — пăлхавлă чунăм!

Хăш чух салхуллă янăрать,

Хăш чух чуна уçса ярать.

Çĕрпе пĕлĕт хушшинче ман çулăм...

Шывпа çулăм хушшинче ман чунăм...

Ирхи тĕлĕк тĕтринче ман тусам...

Çĕр пин юрă хушшинче ман юррăм!

Тусăмсемĕр, уйăпа паллатăр-и?

Ав палан çинче ларать. Куратăр-и?

Тăккаланă сине чух çырлисене —

Хĕп-хĕрлех хĕретнĕ хăй пĕсехине.

— Чу-чу!

— Чу-чу!

Чуччу кашти хурама,

Пурте тухăр урама.

Чуччу кашти авăнсан

Ярăнма тата аван.

— Чу-чу!

— Чу-чу!

Анне — ачаш тăвакан,

Атте — чуччу тăвакан.

АН шикленĕр ярăнма —

Хуçăлас çук хурама.

Тăм ӳкрĕ, çумăр асрĕ,

Лӳшкерĕ пĕр кана.

Ан парăн, хĕрлĕ астра,

Йĕпе-сапа куна.

Эс çуллахи хĕвелĕн

Пĕр ванчăкĕ пулса

Ыр туйăмсем парнелĕн

Анне пек йăл кулса.

Ку чухнехи вулакан истори темипе çырнă кĕнеке еннелле ытларах туртăнать. Ахальтен мар пулĕ. Самани çавнашкал килсе тухрĕ паян: кашни халăх хăй халиччен утса тухнă çула çĕнĕрен аса илсе тĕпчесшĕн, сиенлинчен сивĕнсе, йăнăшшинчен хăтăлса, ыррипе пуянланса малалла талпăнасшăн.

Чăн та, кам эпир? Хăш тымартан вăй пухса çĕкленнĕ? Мĕнле майпа пĕр йыша чăмăртанса чăваш халăхĕ пулса тăнă? Мĕнле йĕр хăварма пултарнă шавласа иртнĕ ĕмĕрсенче? Мĕн кĕтет пире малашне?

Канăç паман çакнашкал ыйтусем пурнăç тăршшĕнче хăçан та пулин пырса тăрăнаççех кашнин чĕрине. Шухăша яраççĕ вĕсем, тупсăмне шырама хистеççĕ. Ирĕксĕрех вара пĕр-пĕр шанчăклă тĕрек шыратăн — халапсенче-и, авалхи документсенче-и е чунпа та ăспа çырнă кĕнекесенче.

Чăваш литературине илес пулсан çакăн пек шанчăклă тĕрексенчен пĕри — Кузьма Турханăн «Сĕве Атăла юхса кĕрет» романĕ. Унта çырса кăтартнă ĕçсем XVI ĕмĕрте пулса иртеççĕ. Шăпах ĕнтĕ çав тапхăрта чăвашсем хăйсен паянхи ячĕпе вырăс летопиçĕсене кĕрсе юлнă. Апла пулсан ку ятпа пирĕн мăн асаттесемех çӳреме пултарнă. Тен, ячĕ кăшт урăхларах илтĕннĕ. Сăмах май каласан, чăваш историне пур енчен те тĕплĕн тишкерсе çырман-ха халиччен. Мĕн çырни-пичетленнинче ытларах уйрăм тапхăрсем çинчен сăмах пырать, унта та пулин фактсене пуç пулса тăнă коммунизмла идеологи картне вăйпа кĕртсе лартас туртăм хуçаланни палăрать. Çав карта шăнăçманнине вара е сирсе хăварнă, е тĕрĕслĕхе шута илмесĕр юри курмăш пулнă.

Малалла

Тĕлĕрет йăмраллă ял,

Тутлăн, канлĕн çывăрать.

Уйăх тӳпере шăвать.

Вăл хăçан, хăçан канать?

Асаннен пек, ыйхи çук,

Çĕрĕпех-çке куç хупмасть.

Эп ăна сунап ыр çул,

Эп сунап ăна ыр каç.

Ирхи сывлăм манăн пулаясчĕ —

Кĕмĕлпе витесчĕ çарана!

Сар чечек пулса шăтса тухасчĕ

Санпала çӳренĕ вырăна!

Шăпчăк кайăк манăн пулаясчĕ —

Вĕçейсе пырасчĕ пахчуна!

Чӳречу умне ларса юрласчĕ

Чĕререн савни çинчен сана!

Сар хĕвел шевлийĕ пулаясчĕ —

Кантăкран пăхасчĕ сан çине!

Ирсерен сана ман вăратасчĕ

Чуптуса кăвак куçусене!

Тепĕр хут анчах ман кураясчĕ

Çутă уйăх евĕр сан сăнна!

Куçунтан пăхса тепре каласчĕ

Еплерех савни çинчен сана!

— Сивĕ, эсĕ ăçтан?

— Çурçĕртен.

— Ăшă, эсĕ ăçтан?

— Кăнтăртан.

— Çутă, эсĕ ăçтан?

— Тухăçран.

— Тĕттĕм, эсĕ ăçтан?

— Анăçран.

Эс мĕн ятлă? Ка-ка-ка!

Эс мĕн ятлă? Нарт-нарт-нарт!

Эс мĕн ятлă? Чим-чим-чим!

Эс мĕн ятлă? Хам-хам-хам!

Эс мĕн ятлă? Мăр-мăр-мăр!

Эс тата? Нăрик-нăрик.

Тĕлĕнсе тăрать Прахур:

Кур-ха, темле ят та пур.

— Халь пĕрле выляр-и? — тет.

Шавлă ушкăн килĕшет.

Вăйă картине тăраççĕ,

Выляма часах пуçлаççĕ.

I

Кĕрхи каç шăпах. Тăхлан пĕлĕтсене хуса килнĕ çил те таçта вăрмана кайса тĕршĕннĕ, йывăç çулçисем çинчи çумăр пĕрчисем те çĕре тăкăнса пĕтнĕ.

Пӳрт чӳречисенчен урама ӳкекен электричество çутисем, çывăрма кайнă пек, пĕрин хыççăн тепри çухалаççĕ. Çур çĕр çитнĕ тĕле пĕр уй хĕрринчи çуртра çеç вĕсем сӳнмерĕç. Урамалла тухакан тăватă чӳречери çӳхе катан пир каркăç витĕр çаплипех шевлесем тăкăнчĕç, пахчара ларакан чие йывăççисене ӳкерчĕк çинчи пек кăларса тăратрĕç.

Çав териех ал ĕçĕпе ларакансем пурăнаççĕ-ши ку килте? Тен, ачи-пăчи чирленĕ пуль? Пĕр-пĕр пепке вĕриленсе выртать-тĕр. Тутисем çунса кайса кушăрканă пуль. Тен, кил хуçи, тен, кил хуçи арăмĕ чирлĕ?

Таçта ял варринче автан авăтса ячĕ. Ăна ыттисем те ярса илчĕç, юлашкинчен уй хĕрринчи çуртăн ăшă витинчи хĕрлĕ çĕлĕклĕ кайăк та, çуначĕсене сехет чанне çапнă пек шартлаттарса, вăхăт çинчен пĕлтерчĕ: «Ç-у-рр-çĕррр çи-трр-е-ĕ».

Кĕрхи каç каллех шап пулса тăчĕ. Ăнсăртран вăраннă пĕр авăк çилпе çулçăсем пăшăлтатса илчĕç те шăпланчĕç.

Çак вăхăтра урамра çын утни илтĕнчĕ. Ури айĕнче пылчăк лăчăртатать. Хăй вăл сăмса витĕр темĕн мăкăртатать. Пахчасем умне чавнă канав хĕррипе утнă чух шуса ӳкрĕ, усал сăмахпа вăрçса илчĕ, унтан, лапрапа вараланнă аллисене карта çумне шăлса тасатсан, халь те çутă сӳнмен килĕн картишне кĕрсе çухалчĕ. Кĕçех вăл алăка шаккарĕ:

Малалла