Электронлă вулавăш

«Мĕнле пыраççĕ-ши хирурги кафедринче экзамен-зачетсем, кĕрсе калаçас-ха сотрудникĕсемпе, чылай пулать кунта пулманни», — тесе медицина институтĕнчи сиплев факультечĕн деканĕ Кротов профессор, тин çеç урам илемĕпе киленсе пыраканскер, сылтăмалла пăрăнчĕ те республика пульницин картишне кĕрсе кайрĕ.

«Пăх-ха, епле ырă кунта! Йĕри-тавра тикĕс ӳсекен ешĕл курăк, симĕс кавир тейĕн, тупата. Фонтан пĕрĕхет. Ку илемпе чирлисене сиплеме аван. Кун пек илеме эп Лондонра кăна курнă пуль. Аллея пĕлтĕр кунта иртсе çӳремелле марччĕ. Асса кайнă шăлан тĕмĕсем, пĕлĕтелле кармашакан хурăнсен аялти турачĕсем утма памастчĕç вĕт. Халь, пăх-ха, епле çутă кунта, мĕнле ирĕклĕ — пĕр-пĕр проспектпа утса пынăнах туятăн хăвна. Ура айĕнче ĕлĕкхи путăк-шăтăклă, лăкăм-лакăм тротуар вырăнне тĕрлĕ тĕслĕ илемлĕ плиткăсенчен сарнă çул. Нимĕн те калаймăн, пултарать пульницăн тĕп тухтăрĕ. Маттур».

Çапла пульница территорийĕн илемĕпе киленсе, хăйпе хăй калаçса пынă чух аллея вĕçĕнче Кротов сывлăх министерствин тĕп хирургĕпе тĕл пулчĕ.

— Мĕнле пурăнатăр, Александр Васильевич? Мĕн çенни ĕçĕрте? Эп ак пульница таврашĕнчи илемпе киленсе, хавасланса пыратăп-ха. Хӳхĕм кунта, чаплă! Тӳррипе каласан, кун пек илем эп Раççейре нихăш пульницара та курман!

— Куна эсир, Виталий Леопольдович, тĕрĕсех калатăр. Кун пеккине эп те курман. Калас пулать, ку илем сиплевре те самаях пулăшать. Халь ĕçе çӳреме те кăмăллă: шалта та, тулта та капăр. Шалта евроюсав турăмăр. Тен, çавна пулах, Виталий Леопольдович, операци хыççăн вĕрĕлӳ тавраш, суран пӳрленесси те пит сайра хутра çеç тĕл пулкалать. Илем тухтăрсенне çеç мар, чирлисен кăмăл-туйăмне те хăпартатех пуль çав. Çавăнпах та операци кăтартăвесем те самаях лайăхланчĕç-тĕр. Çĕнни çинчен те калама пултаратăп. Çак кунсенче Травматологипе ортопедин федераци центрĕн никĕсне хума пуçларăмăр.

— Илтнĕ, илтнĕ, Александр Васильевич. Ку центра раштаврах хута ярасшăн тет-и? Илем çинчен эсир пит те тĕрĕс шутлатăр. Тулти илем те, шалти те сиплевре витĕм кӳреççех. Кун пирки нимĕнле иккĕленӳ те çук. Тата унта сирĕн урайсене те мрамор плиткăсемпе витнĕ темеççĕ-и-ха? Хăвăр та лайăх пĕлетĕр, мрамор урайсем тасипе, илемĕпе кăна мар палăраççĕ. Мрамор самай вăйлă антисептик, çавна пула палатăра та, операци залĕнче те микробсен йышне ӳсме витĕмлех чарать. Тĕрĕс калатăр, сурансем пӳрленесси чакнине куипа йăлтах ăнлантарма пулать.

— Кунпа, эсир каланипе, килĕшмеллех. Эсир — паллă гигиенист, çавăнпа та эсир куна пиртен те лайăхрах пĕлетĕр. Виталий Леопольдович, эп сирĕнпе урăххи пирки калаçасшăнччĕ. Эсир мана, тархасшăн, каçарăр. Эп лайăх ăнланатăп, халь калас тени урамра калаçмалли сăмах мар. Кун пирки сирĕн пӳлĕмре пырсах канашласшăнччĕ. Кăçал, кĕркунне, Николай Андреевичăн юбилей. Ăна Раççей шайĕнчи пĕр-пĕр хисеплĕ ят парса чыс тумаллах. Куна вăл тахçанах тивĕçлĕ. Нумай ăслăлăх кандидачĕ, докторĕ хатĕрлерĕ. Çулне пăхмасăр хирургире те, ăслăлăхра та тухăçлă ĕçлет. Медицина практикине тăтăшах çĕнĕ технологисем кĕртет. Хирурги обществине чĕрĕк ĕмĕре яхăн ĕнтĕ ăнăçлă ертсе пырать.

— Александр Васильевич, эп сирĕнпе йăлтах килĕшетĕп. Çынни асăннă хисеплĕ ята, чăннипех те, тивĕçлĕ. Тахçанах. Эп халь кафедрăна кĕретĕп. Ертӳçипе кун çинчен калаçатăпах.

— Виталий Леопольдович, эп сире çакна та пĕлтерем, сире кĕтменлĕх ан пултăр: кафедра ертӳçи çакна хирĕçлеме те пултарĕ. Профессора чăтма çук кĕвĕçет. Ара, тепĕр тесен, кĕвĕçме сăлтавĕ пур та-ха. Николай Андреевич хĕрĕхрех доктор диссертацине хӳтĕлесе профессор ятне тивĕçрĕ. Ку вара диссертацисĕр, хăйĕн çыхăнăвĕсене, çывăх юлташĕсене пула çеç илчĕ. Çитмĕл пиллĕкре. Шел пулин те, темле мекĕрленсен те, шакла пуçне каçăртсан та ку ят ун авторитетне курăмлă çĕклеймерĕ. Çакă ăна тулаштарать те. Халăх пурне те курать вĕт. Ăна, тĕрĕссипе, доцент ячĕ те çителĕклехчĕ те. Ну, мĕн тăвăн, хăш-пĕрне пурри çитмест вĕт.

Тата, пĕлетĕр-и, кафедрăн хальхи ертӳçине мĕн килĕшмест? Николай Андреевич улттăмĕш çул ертӳçĕ мар пулсан та, тухтăрсем (кафедра сотрудникĕсем те!) ун патнех туртăнаççĕ. Çакă пĕрмаях лешĕн чунне вĕчĕрхентерсе, çунтарса тăрать.

— Хирĕçлеймĕ тетĕп эп, Александр Васильевич. Мĕншĕн тесен хирĕçлеме май та, сăлтав та çук. Тавтапуç сире, Александр Васильевич, юбиляр цирки астутарнăшăн. Эппин, сыв пулăр. Чипер çӳрĕр.

«Анемподист Тихонович тĕлĕнмелле çыннине ĕлĕкех пĕлнĕ-ха. Тĕрĕссипе, вăл йĕркеллĕ этем пулсан, мана тахçанах юбиляр пирки пĕлтермелле пулнă. Эп пĕлетĕп вĕт-ха: Николай Андреевич пулăшман пулсан, вăл нихăçан та кафедрăна та, института та лекейместчĕ. Эрудицийĕ те, культура тени те институтра ĕçлемелĕх çук, ун — ку куç кĕрет. Ăслăлăх ĕçĕсене Николай Андреевича пула çеç пичетлекелерĕ. Доцент ятне те вăл çине тăрса тăрăшнипе кăна илейчĕ вĕт. Чăн-чăн çынах пулсан Николай Андреевич вырăнне вăшăл-вашăл кĕрсе ларма та килĕшместчĕ. Николай Андреевич ăна мĕн чухлĕ ырă тумарĕ-ши? Ку этемкке вара ниме те пăхмарĕ. Пĕр самантрах танк евĕр çĕмĕрттерсе кĕрсе кайрĕ. Кафедра ертӳçи чирлесен, тен, савăнчĕ те пуль. Ун чух ăна халăх ертӳçĕ офисĕнче час-часах куркаланă. Вăл шутларĕ ĕнтĕ: халь ăна кăларса çапма шанчăклă май пур. Чирлĕ çьшнăн нимĕнле хӳтĕлев çуккине те туйрĕ пуль çак йĕркесĕр этем. Унăн тахçанах пĕр тĕллев çеç пулнă: мĕнле те пулсан кафедра ертӳçи пулса профессор ятне илесси. Мĕн тăвăн, шел пулин те, пур-ха çĕр çинче çакăн пек çынсем». Çапла хăйĕнпе хăй калаçса Кротов хирурги корпусне кĕрсе кайрĕ.

Алăка шаккаса кафедра ертӳçин пӳлĕмне кĕчĕ.

— Ман килес, Анемподист Тихонович. Мĕн çĕмĕрттеретĕр?

— Аптрамаллах мар темелле пуль, Виталий Леопольдович. Тĕрлĕрен пулать. Лайăххи те, начарри те. Клиника тенинче тем те курăн. Чылай чух çăмăл мар пире.

— Пульница умĕн иртсе пыраттăм та сирĕн пата кĕрсе тухас-ха терĕм. Аван та мар ĕнтĕ — пĕлтĕртенпе кафедрăра пулман эпĕ. Деканăн сайра хутра та пулин кафедрăсенче пулмаллах. Темле йывăр килсен те вăхăт тупмаллах. Мĕнле кунта сирĕн экзамен-зачетсем?

— Пĕтернĕ тесен те юрать. Пĕр вунă çын çеç юлчĕ.

— Эп тата акă мĕншĕн кĕрес терĕм сирĕн пата, Анемподист Тихонович. Тĕрĕссинех калас: çăхав нумай. Сирĕнпе кăмăлсăррисем те чылай. Зачета экзамена çавăрни те тĕрĕсех мар ĕнтĕ. Зачет зачетах пултăр, экзамена ан куçарăр. Студентсемпе кăшкăрашни, ку каламасăрах паллă, вырăнсăр. Ку пирĕн ĕçре пулмалла мар. Яланах асра тытăр, Анемподист Тихонович: вĕсем те пирĕн пекех çынсем. Хамăра хисеплеттерес тесен вĕсене те хисеплемелле. Вĕсемпе кăшкăрашнине нимĕнпе те ăнлантарма çук.

— Кун пирки, Виталий Леопольдович, мĕн калас? Студентсенчен çирĕпрех ыйтмалла. Шаляй-валяй вĕреннипе тухтăр пулаймăн. Эпир нихăçан та студентсенчен виçеренех тухса ыйтмастпăр. Ыйтмаллине, тĕрĕс, ыйтатпăрах.

— Ну, юрĕ, Анемподист Тихонович, çитĕ пире кун çинчен пуплесе. Эсир мана ăнлантăр пуль тетĕп. Студентсемпе ан кăшкăрашăр. Ӳлĕмрен çăхав тавраш ан пултăр. Иртнĕ çулсенче, Николай Андреевич ертӳçĕ чухне, студентсенчен пĕр шалăп та пулман. Куна ан манăр, асрах тытăр. Вĕсенчен кафедра пирки мухтав сăмахĕсем кăна илтеттĕмĕр. Вĕсем яланах кăмăллăччĕ кафедрăри ун чухнехи лару-тăрупа. Анемподист Тихонович, сирĕн кафедрăра кăçал юбиляр пур тет иккен. Çак эрнерех кирлĕ документсем тăратăр. Эсир эп кам çинчен каланине ăнлантăр пуль тетĕп. Сăмахăм Николай Андреевич çинчен. Ăна хисеплĕ ят памаллах. Вăл тахçанах ăна тивĕçлĕ.

— Эп пĕлмен те вĕт, Виталий Леопольдович, камăн докуменчĕсене тăратмаллине. Тен, хисеплĕ ята кафедрăра урăххисем те, так сказать, тивĕçлĕ.

«Пăх-ха, хăямат çынни, пĕлмен имĕш хисеплĕ ят илме кама тăратмаллине. Эп пĕлнĕ тăрăх, кафедрăра юбиляр пĕр çын çеç. Эп ку этеме лайăх ăнланатăп: хисеплĕ ят илме хăйне тăратасшăн ĕнтĕ. Вăт путсĕрскер. Этем тенин ни намăсĕ, ни симĕсĕ çук. Пĕр вăтанмасăр, питне хĕретмесĕр паянах хатĕр хăйĕн кандидатурине çак хисеплĕ ята илме тăратма. Ну-и, этем!»

— Эп сире, Анемподист Тихонович, питĕ те лайăх ăнлантăм. Эсир хăвăр çинчен каласшăн. Сирĕн, мĕн, хăть пĕр диссертант пур-и? Эсир халь профессор. Тĕрĕссипе, сире те пĕр-пĕр хисеплĕ ят пама пулать те пуль. Ну халь Николай Андреевича тăратар. Эсир пăртак тăхтăр.

— Манăн виçĕ кандидат. Икĕ монографи, — ку сăмахсене хытă кăшкăрса, васкамасăртарах каларĕ.

«Эх, мăнтарăн çынни. Пĕлетĕп вĕт сан пĕр кандидат та çуккине. Астăватăп ăслăлăх канашĕнчи пĕр вырăнсăр та илемсĕр тавлашăва. Ун чух вăл тин кафедра ертӳçин тилхепине алла илнĕччĕ. Çавăнпа усă курса хăйне пĕр çамрăк преподавателĕн диссертацин ертӳçине çирĕплеттерчĕ. Диссертанчĕ те ун манерлех çынах пулчĕ пуль çав. Тавлашăва ун сăмахĕ татрĕ: «Анемподист Тихоновичсăр диссертаци çырăнса пĕтейместчĕ». Пурте пĕлеççĕ вĕт-ха, ку — чăтмалла мар тĕрĕсмарлăх. Диссертаци темине Николай Андреевич панă. Вăлах ертсе пынă. Анчах та вăл халь кафедра ертӳçи мар. Ку этемкке шутларĕ ĕнтĕ, хальхи ситуацире чăн-чăн ертӳçе шута илмесен те юрать. Хальхи пуçлăха диссертаци ертӳçи тумасан кафедра ассистенчĕ пулаймăн та. Ăслăлăх канашĕн членĕсем диссертант сăмахне шута илсе, вăл тĕрĕс маррине пĕлетăркач, ертӳçĕ пулма Анемподиста çирĕплетрĕç. Урăхла тума ниепле те май пулмарĕ. Пăх-ха ку этеме: манăн виçĕ диссертант тесе пакăлтатса ларать. Эп хам та ни ăс, ни мел çитереймерем ун чух тĕрĕслĕхе çиеле кăларма. Институтри лару-тăру та шухăшлаттарччĕ пуль çав мана. Хăравçăрах та пултăм-тăр».

— Ну, юрĕ, Анемподист Тихонович, калаçса татăлтăмăр тейĕпĕр. Эп каям. Пĕр килнĕ-килнĕ терапи кафедрине те кĕрсе тухам-ха. Документсене паян-ыранах хатĕрлĕр. Чипер юлăр.

«Тамаша тăк тамаша. Нивушлĕ çак пур енчен те лӳппер çын институт кафедрине ертсе пымалли этем? Кун пек заведующисемпе эпир ăçта çитĕпĕр? Малалла, паллах, каяймăпăр. Каялла анчах. Пăх-ха ăна, ăслăлăхăн тава тивĕçлĕ ĕçченĕ ятне илесшĕн. Документсем тăратассипе аптраса ӳкнĕ иккен: ăна е Николай Андреевича памалла ку хисеплĕ ята? Паллах, ăна. Александр Васильсвич ун пирки тĕрĕсех каларĕ иккен. Хам та халь ăнлантăм: вăл чăрмантарма тапаçланатех. Документсем тăратсан та пурпĕрех хирĕçле утăмсем тăватех. Кунта ман нимĕнле иккĕленӳ те çук».

Николай Андреевич пӳлĕмĕ заведующиннинчен икĕ утăмра кăна, коридор урлă çеç. Анчах та хальхи кафедра ертӳçи ĕçпе-мĕнпе нихăçан та ун патне кĕмест: е лаборанткăна чуптарать, е телефонпа шăнкăравласа хăйĕн патне чĕнет. Халь те ак Зоя (лаборантка) хашкаса чупса кĕчĕ ун пӳлĕмне:

— Николай Андреевич, Анемподист Тихонович сире халех хăйĕн патне пыма хушрĕ. Хăвăртрах! — терĕ.

— Халех пымалла пулсан пырăп. Халех. Мĕнех вара. Проблема çук. «Тулĕк яланах «хушать», «приказ парать». Ертӳçĕ-çке-ха. Ман умра куна пушшех те кăтартма тăрăшать. Вăтăр çул эп кафедра ертӳçи пултăм. Анчах та ăна нихăçан та ни телефонпа, ни лаборантка чуптарса хам пата чĕнтермен. Яланах коридор урлă каçса хам ун патне утнă. Мĕн тăвăн, вăл хăй хуçа пулнине яланах кăтартасшăн. Пӳлĕмĕнче сĕтел хушшинче ларнă чух та хăйне пысăк хуçа пек туять пуль çав.

Николай Андреевич ертӳçĕ пӳлĕмне кĕрсен леш хускалмарĕ те, çĕкленмерĕ те, ун çине пăхмарĕ те, сĕтел çинчи хутсене кăнă енчен-енне çавăркаларĕ, шутаркаларĕ, ӳсĕркелесе илчĕ те кăмăлсăррăн, хытăрах кăшкăрса:

— Декан кунтан тин çеç тухса кайрĕ. Сана ăслăлăхăн тава тивĕçлĕ деятелĕ ятне парасшăн пулас. Пĕлеймерĕм, кам кунта инициатор. Вăл-и? Хăвах та-и? Çак эрнере, çак кунсенчех кирлĕ документсене хатĕрлеме хушрĕ. Çитес ăслăлăх канашĕнче пăхса тухĕç.

— Ку ĕçе эп пуçарман. Деканах хускатнă ĕнтĕ ку ыйтăва. Кунта закона хирĕçли нимĕн те çук. Кун пирки кăмăлсăр калаçма сăлтавĕ те курăнмасть.

— Чĕрре ан кĕр-ха, Николай Андреевич. Эп кун пирки темĕнле айăпласа калаçасшăн мар вĕт. Йăлтах тĕрĕс. Эс ку ята тивĕçлĕ. Кун пирки нимĕнле иккĕленӳ те пулма пултараймасть. Паянах характеристика çырăп. Эс мана хăш-пĕр даннăйсем пар-ха: миçе ĕç, диссертант.

— Юрĕ, Анемподист Тихонович. Эс каланине паянах тăвăп. Халь кайса ĕçлем-ха. Паян ман пата студентсен çĕнĕ ушкăнĕ килмелле. Вĕсене кĕтсе илме хатĕрленем.

Кафедра ертӳçи шухăша путрĕ. «Пăх-ха ăна, çĕнĕ хыпар пĕлтертĕм, анчах та хавасланнине курмарăм. Çын уншăн тăрăшать, вăл тав сăмахĕ те, ним те каламарĕ. Мĕн шутлап-ха эп çакăн пирки? Ку çынна нимĕнле ят та партарас мар. Вăл не достоин, Да, да, не достоин. Чăвашла каласан, тивĕçлĕ мар. Çук! Тивĕçлĕ мар. Паллах, ун пичетленĕ ĕç питĕ те нумай. Диссертантссм те çирĕме яхăн пурах. Изобретенисем те чылай. Ну, мĕн вара? Камăн çук! Нумайăшĕн пур. Манăн та çителĕклĕ. Ун пек нумай çырса тултарма ман вăхăт та пулман. Эп яланах ĕçре çуннă. Халăхшăн тăрăшнă. Мана чылай автор (сăмахран, Беберер профессор) цитатăлать. Мана мĕншĕн ку ята памалла мар тет вара? Э? Çакна та шута илмелле; эп факультетра пĕртен-пĕр профессор. Доктор диссертацийĕсĕр. Тен, эпĕ кăна пуль факультетра чăн-чăн профессор. Доктор диссертацийĕ çырса, хӳтĕлесе профессор пуласси — çăмăл. Куна хăть кам та пултарать. Пул-ха эс унсăр профессор. Ку вара, ай, çăмăл мар. Хăçан килĕ-ха факультета ман пек тепĕр профессор? Мĕншĕн тесен доктор диссертацийĕсĕр профессор пулма йывăртан та йывар. Ăна пурте пултараймĕç. Чармалла Николай Андреевича. Каппайчăка. Пуç каçăртса кăна çӳрекенскере. Пӳлмелле ун çулне. Мана çитмĕл пиллĕке çитиччен доцентра тытса тăчĕ. Тавăрмалла ăна. Тавăрмаллипех тавăрмалла. Эп тахçанах, леш ĕмĕртех, профессор пулмалли çын! Мĕн чухлĕ чарса тăчĕ мана. Эп профессор пулса унран таçта аякка иртсе каясран хăрарĕ. Чăнах та çапла. Халь эп чарăп ăна. Паянах. Халех утăп ректор патне. Ăнлантарăп ăна. Тус-çке-ха вăл манăн. Вăл мана итлетех. Кун пирки нимĕнле иккĕленӳ те çук. Тата çакна та ăна пĕлтерес: ку каппайчăк çын ăна юратмасть. Кун çинчен ĕлĕк те пĕрре мар каланăччĕ-ха. Тата та астутарăп. Ку ман ĕçе, эп тăвас тенине пăсмĕ. Чылай вĕрентнĕ ку мăн кăмăллă çынна. Тата та вĕрентĕп. Пĕр вăтăр çул каяллах мана ун çинчен тусăм кăмăлсăррăн каласа панăччĕ. Ун чух вăл ректор пулайманччĕ-ха. Пурпĕрех çынна çын вырăнне хумалла вĕт. Пĕррехинче вăл мана шыраса ун пӳлĕмĕн алăкне уçса пăхнă та эп ăçти çинчен ыйтнă. Çав этем ăна пӳлĕме те кĕртмен. Çапла кăна каланă: пĕлмест имĕш эп ăçтине. Çакăншăн ректор çирĕм çул каçараймасăр, тулашса, тарăхса çӳрет. Вăл тĕрĕс тăвать. Куна ăнланма пулать. Докуменчĕсене ыранах декан патне çитерĕп. Кафедра ларăвне те ирттерĕп. Лайăх калаçăп. Мухтăп та. Чарма пурпĕрех чарăп. Унăн çулне пӳлмеллипех пӳлĕп. Эп те çын вĕт. Çавăнпа та ниепле те манаймастăп вăл ман çула çирĕм çул пӳлсе тăнине. Ăна пăхмасăр, вăл чарса тăрсан та, пурпĕрех профессор ятне илтĕм-илтĕмех. Ăна хăйне çитмĕл пиллĕкре никам та профессор тумĕ. Вăл хĕрĕхре профессор пулчĕ. Çăмăлпа, пуçа ватмасăр, нерв системине çĕмĕрмесĕр. Пул-ха эс çитмĕл пиллĕкре профессор! Диссертаци çырмасăр, хӳтĕлемесĕр. Пулаймастăн! Ниепле те! Пыршу çинçе! Татăлса кайĕ. Кун пеккине пинрен пĕри кăна пултарать. Ман пекки. Факультетри çирĕм-вăтăр профессор çинче эп пĕр-пĕччен чăн-чăн профессор мар-и-ха вара? Ку ята эп ĕçлесе, тар тăкса илтĕм вĕт. Лешсем пек çăмăлпа мар. Доктор диссертацийĕ хӳтĕлеççĕ те çийĕнчех профсссор. Мĕн вăл доктор диссертацине çырасси, хӳтĕлесси?! Ăна ним мар çырма та, хӳтăлеме те пулать. Çыр та хӳтĕле. Çавă çеç. Кун пек такам та пултарать. Вăт эс пултар-ха ман пек. Ĕçлесе, хам çинчен шухăшламасăр, халăхшăн тăрăшса, уншăн çунса. Ман вăхăт та пулман доктор диссертацийĕпе аппаланма. Эп яланах ĕçленĕ. Çанă тавăрса. Çĕрле те, кăнтăрла та. Пĕр канмасăр. Эп яланах чирлисем çинчен шухăшланă. Калас пулать, пĕр мухтанмасăр, ĕçлени, тăрăшни харама каймарĕ: ырă çынсем курчĕç мана — профессор ятне пачĕç. Ара, мана памасан кама памалла тет ăна?» Çапла чылайччен хăйĕнпе хăй калаçса, мухтанса ларчĕ çак этем сĕтел хушшинче. Унтан сасартăк сиксе тăчĕ те халатне хывса çакрĕ, васкаса корпусран тухса ректор патнелле лĕпĕстетрĕ.