Электронлă вулавăш

Тĕлĕнмелле: спичкă тăвакансемшĕн суха тăвакан айăплă-ши? Килччĕр те кунта суха хыççăн утчăр, спичкă тăвакансем утă çулччăр, лаша вити хырччăр. Ак, Кирле пичченех икĕ ят çĕр пур — тыт та сухала, выр, çап, сăвăр, çăкăрне пĕçер... Вăрçă?! Ара, ан вăрç! Кам хушнă вĕсене вăрçма? Çук, çук, Кĕркури йăнăшать. Мĕнле-ха апла: Никантăр Иванчăн тыррине илес те чухăнсене салатса парас? Маншăн вăл айăплă-и-мĕн? Маншăн вăл мар, маншăн Еччелти улшуç Пикмулла айăплă, вăл мана кăкăрсăр хăварчĕ, айăк пĕрчисĕр, Никантăр Иванч мар. Çук, темĕскерле пулса кайнă ку Кĕркури, темĕскерле...

Ывăлĕ те сисет ашшĕ ăнланайманнине:

— Ну, юрĕ, атте, тек калаçмăпăр, — тет те алăк патĕнчи кутник сакки çине кайса выртать. — Анчах эсĕ унта Никантăр Иванчăсемпе ман çинчен ан калаçса çӳре...

— Хы! Çаплах вĕсемпех хирĕçсе çӳрес тетне ĕнтĕ?!

Ывăлĕ чĕнмерĕ, аллине çеç сĕлтрĕ. Кирле пичче: «Вунă пăт мар-ха, вун виçĕ пăт...» — тесе шухăшласа мăрьене хупрĕ.

Унтан, çĕр çывăрмасăр темĕскер туса çӳренĕ ывăлĕ çине пăхса, вăл пуçне стена çумнелле туса çывăрса кайнă, — нумайччен пăхса тăрать те тăрук хăраса ӳкет.

«Асту, асту, Кирле! Ывăлна чармасан... эс те ывăлупа пĕрлех шăтăка çаврăнса ӳкĕн, асту!..»

Мĕнле аса илеймен вара вăл ăна паçăрах?! Çаплах, çаплах каларĕ вĕт Никантăр Иванăч!

Кирле пичче сак çине тĕшĕрĕлсе анать, такамран хăрать, кукленнĕ пек пулать. Çамки çине сивĕ тар пăчăртанса тухать...

...Çакăн пек хĕлле. Сивĕ кун. Йывăçсем шартлатаççĕ. Яла салтаксем килнĕ. Пасар вырăнĕнче халăх. Шăп тăрать. Пĕри те пĕр сăмах чĕнмест. Никантăр Иванăчпа салтаксем çеç халăх варринче шатлаттарса çӳреççĕ. Ик салтак аллинче накайккă, чĕн накайккăсем. Никантăр Иванăч халăх хушшинчен çынсене тытса парать: — Ак, çакă тата, ак, çакă! Студентсемпе пăлханнă!

Накайккăллă çынсем вĕсене шăла çыртса вĕтеççĕ. Лешсем юр çине йăванса каяççĕ. Юн. Шурă юр хĕп-хĕрлĕ пулса каять, йынăшаççĕ. Халăх чĕнмест. Шăп. Нумайăшĕ йĕрет. Никантăр Иванăч юнлă çынсем çине пăхса хаяррăн кулса тăрать...

Хăçан пулнă ку? Хăçан? Хăçан-ши?.. Нумаях та мар вĕт?.. 1905-мĕш çулта мар-и-ха?! Çапла, çапла, çавăн чухне. Сивĕ. Юн. Шурă юр хĕп-хĕрлĕ... А, халь те çавăн пек пулсан? Ыранах, каллех, Никантăр Иванăч урине малалла туса хаяррăн кулса тăрсан?!

Çамки çинчи сивĕ тара кăтрашка аллипе шăлса илчĕ Кирле пичче. 1905-мĕш çулта пулнă ĕç каллех тепĕр хут пулса пынăн туйăнать ăна. Такам мăя, ахаль те çинçе мăя йĕпетнĕ кантрапа пăвнă пек. Накайкка. Юр... Юн...

Кам, кам çĕнтертĕр вĕсене, Никантăр Иванăчсене? Кам?! Çук, никам та çĕнтерес çук. Халех, çак кунсенчех салтаксем илсе килет те вăл...

Каллех çамки çинчи тарне шăлса илчĕ Кирле пичче. Чĕтрекен аллисемпе чĕлĕм тултарма пуçларĕ. Тĕрĕс, тĕрĕс, кун пек йĕрке пулас çук. Турă курать пуль-çке саманана, курать пуль... Варсонофи атте калашле, Турă халь çакăн пек самана туса этемлĕхе сăнать, кам ăçта каять: кам шуйттан çулĕпе, кам Христос çулĕпе... Сăнать те, вара ĕлĕкхи йĕркех лартать... Вара: накайккă, юр, юн... Никантăр Иванăч пĕр урине малалла туса вĕсенчен, шуйттан çулĕпе кайнăскерсенчен, хаяррăн, шăла кăтартса кулса тăрать... Ман ывăл та унтах, эп те унтах...

Вĕçсе çӳресе, çулне-йĕрне пĕлмесĕр, шăна, эрешмен картине пырса лекет. Тухаймасть унтан. Тапалана-тапалана урисене тăсса ярать вара. Вилет шăна... Пĕлет ăна Кирле пичче, шăна эрешмен картине пырса çапăннине ĕмĕр тăршшĕнче темĕн чул та курнă. Яланах шăнине айăпланă вăл. Шăни хăй айăплă. Шăни хăй вĕçме пĕлмесĕр, çулне-йĕрне пĕлмесĕр çӳрет, хăй пырса лекет эрешмен картине. Ăна, шăнине, хĕрхенмелли çук! Этем те çавах: пурăнма пĕлмесĕр асапланать, пурăнма пĕлмесĕр патак çиет, накайккă та лекет. Кам хушнă ăна, Кĕркурие, Никантăр Иванăчпа хирĕçсе пурăнма? Кам хушнă? Вăл айăплă пуль çав уншăн, ашшех, Кирле пиччех. Никамăн та мар, унăн ывăлĕ! Кам пăхмалла Кĕркури хыççăн? Ашшĕпе амăшĕн пăхмалла. Ăна Варсонофи атте те çапла калать. Тĕрĕс вăл. Кĕркури хыççăн та ашшĕн, Кирлен пăхмалла...

Куççуль килсе тухрĕ Кирле пиччен. Ватă, пĕрĕннĕ пит çăмартисем тăрăх юхса анса шуралнă, чĕтрекен сухалсем çинче чарăнса тăчĕç вĕсем... икĕ пĕрчĕ вĕри куççулĕ.

Ывăлĕ çывăрать. Курмасть ашшĕн куççулĕсене. Тен, вĕсене курсан, Никантăр Иванăчпа хирĕçме те пăрахĕ-и?!

Начар çав вăл, Кирле пичче. Ку таранччен ывăлне те чарайман, начар... Мĕн тăвас ĕнтĕ халь? Варсонофи атте патне кайса канашламалла мар-ши? Вăл пулăшĕ вĕт? Пулăшаканччĕ...

Хăвăрт тăрать, сиплетнĕ кĕрĕк, çĕлĕк тăхăнать те Кирле пичче алăк хыçĕнче çухалать. Сĕтел çинче — манса хăварнă чĕлĕм. Тата силленсе юлнă икĕ пĕрчĕ вĕри куççулĕ çăкăр тĕпренчĕкĕсем ăшне сăрхăнаççĕ. Пӳртре пĕр мехеллĕхе шăп пулать. Унтан хĕлле те вилме юратман шăрчăк таçта, те кăмака айĕнче, те сак айĕнче юрласа ярать. Ун хыççăнах Кĕркури тепĕр майлă çаврăнса выртса:

— Клавье, Клавье!.. Хуть те мĕн каласан та, сан аçу пӳтсĕр, калама çук пӳтсĕр çын, — тесе хыттăнах çухăрса ячĕ. Тепĕртак тăрсан çемçен:

— Эс... ан çиллен, Клавье, уншăн, ан çиллен!.. Клавье...

Кирле ывăлĕ аташма чарăнать. Шăрчăк тата хытăрах юрласа ярать...

 

II

Ял çине такам курăнман алăпа шурă çутă тутăр килсе витрĕ. Çуртсем хура çутă йăмрасем ăшне пытанчĕç: шăннă чӳречесем витĕр вăрттăн, пĕрер çутă куçпа урамалла йăпшăнса пăхаççĕ. Çӳлте уçăлса хупăнакан çăлтăрсем хушшинче вĕсен кĕтӳçĕ — уйăх, сарă сухаллăскер, çăлтăрсене шутласа çӳрет. Мăн кăмăллăн, ерипен шуса, вăхăчĕ-вăхăчĕпе таçта кайса çухалать те — каллех ярăнса тухать.

Илемлĕ ир. Калама çук илемлĕ. Çĕнĕ юр, шăп çилсĕр çанталăк, карта хĕрринчи улăм кĕлĕн хура тĕмĕсем, çулланмасăр, йывăр шухăша кайнă пек, чĕнмесĕр ларакан пахчасем, çĕр çумнех лăпчăннă çырмари улахлă мунчасем, çырма вĕçĕнчи хăй тĕллĕн шăнкăртаттарса юхакан шыв, сайра хутра тĕттĕме çурса каякан купăс сасси. Пурте, пурте илемлĕ, çав вăхăтра шухăша яраççĕ, чĕреллĕ этеме хăйсем çине пăхтараççĕ, хăйсем çинчен шухăшлаттараççĕ, чĕре варрине темĕскерле ăшшăн çунакан япала хурса чĕрене хастаррăн таптараççĕ... Эх, лайăх-çке çакăн пек чух пĕр-пĕр вăрттăн хапха умĕнче е çын иртсе çӳремен кĕлет умĕнче юратнă савнипе калаçса тăма, ун хĕрелсе шуралакан пичĕ çине пăхма! Хура, вăрăм куç хашакисем çине айăккăн вĕçсе кĕрекен çемçе çутă юр пĕрчисем ӳкеççĕ. Вăл куçне хупать. Илемлĕ, юратнă куç хашаки (куç харши) çинчи юр ирĕлет. Вăл каллех вăтаннă пек пулса сан çине пăхать... Эсĕ ăна калатăн, тем çинчен те калатăн... Вăл итлет, итлет... Çамрăк кăкри çӳлелле çĕкленет. Шурă, çитсă тутăрлă пуçĕ ерипен сан кăкру çине йăванать... Çав вăхăтрах уйăхĕ ăшăнса пĕлĕт айĕнчен ярăнса тухать, таçта итем хыçĕнче çăлтăрĕ çиçĕнет, унтах аякра та мар çырмари çăл тем çинчен, те хăй тăлăххи çинчен, те хăй умне усăнса аннă йăмра çинчен — уçă саспа кĕвĕлет, уçă саспа, хурлăхлăрах юрă... Чăтаймастăн вара эс те: кăкру çинчи савни пуçне ху патнарах чăмăртатăн, саватăн. Эх, лайăх-çке, илемлĕ, ăшă...

Анчах ку кунта çеç, ялта çеç... Ялта çеç пĕччен кĕлетсем, хапха умĕсем. Кунта, ялта, юр шурă, тен, таçти аякри юрсем шурă мар? Тен, вĕсем этемлĕх юнĕпе хутшăнса пĕтнĕ? Тен, вăл вырăнсенче кунти çутă çăл вырăнне, шăнкăртатса, пĕччен юхакан таса, çутă шыв вырăнне çăл таканисем тăрăх çакăн пекех шăнкăртатса этемлĕх юнĕ юхать? Тен, çакăнти пĕччен çăл та хăйĕн хурлăхлă юррипе çавсем çинчен калать?.. Тен, унта уйăх та кунти пек мар, ăшă, кăмăллă мар?! Тен, унта çăлтăрсем те çук? Кунта ак карта айĕсенче улăм кĕлĕн тĕммисем хуралса выртаççĕ, тен, унта, çавăн пекех юра хуратса, киле ватă ашшĕпе амăшĕсене, çамрăк арăмĕпе алăри ывăлĕсене пăрахса хăварнă çынсем выртаççĕ?! Шурă юр çинче юнĕ хытса кайнă, хăйĕнчен кăшт аяккарах винтовки выртать... Ох, тискер, тискер! Илемлĕ каç хăрушланса каятъ, çырмари хура мунчасем тăшманăн курăнаççĕ... эсĕ вара, ирĕксĕрех, кăкру çинче ăшшăн выртакан савни пуçне хыттăн сирсе яратăн. Савни тĕлĕнет, кăшт хĕрелсе кайнă пек пулать... Анчах ун çине пăхмастăн, ун илемлĕ, хура куç хашакисене юратан пулсан та... çав тăлăххăн выртакан, хуçинчен тăлăха юлнă винтовка сана чĕннĕнех, çухăрса чĕннĕнех туйăнать... Пурнăçшăн çапăçаççĕ халь, пурнăçшăн. Е пурнăç, е вилĕм!..

Каятăп, пурпĕрех каятăп! Кунти ĕçсене пĕтеретĕп те — вăрçа, Колчака хирĕç!..

Шухăш айĕнчен тухса пуçне çӳлелле çĕклерĕ, ура айĕнчи юр хыттăн кăчăртатма тытăнчĕ. Кам вăл?

Вăл Кĕркури. Кирле пичче ывăлĕ. Малти каса улаха каять... Çул хытă, çутă çул аякра. Çул çырма урлах каять. Çул, çырма урлă каçса, тепĕр çырмари мунчана илсе пырать.

Улах. Икĕ хĕр лавкка умĕнче сак çинче, виççĕшĕ лавккана хирĕç, пĕчĕк чӳрече умне ик пукан çине хăма хурса ларнă. Каччăсенчен пĕри алăк янаххи çинче, иккĕшĕ лавккапа хăмаран тунă сак хушшинче пĕр пукан çинче лараççĕ. Хĕрсем пурте кĕнчеле арлаççĕ, кĕнчелисем тӳпене тĕртĕннĕ. Каччăсем, пукан çинчисем, чĕлĕм туртаççĕ, алăк янаххи çинчи çыврас килнĕрен çăварне карса ларать...

Темĕншĕн чĕнмесĕр лараççĕ. Шăп йĕкесем çеç пĕтĕрĕнеççӗ, вăхăчĕ-вăхăчĕпе урайне тăрăнса кăрррр! çаврăнса ухса каяççĕ. Тата хура пăралук çинче çакăнса тăракан трупасăр лампă, те краççын начартан, те урăххишĕн, хăйне хăй лăпăртатса ларать. Урăх нимĕн те çук, нимле сас та...

Ирĕксĕрех хĕрсем те, каччăсем те иртнĕ çулхи улахсен вăййисене аса илеççĕ. Ташă, кулă, купăс, урай чĕтренет, чӳречесем чĕтренеççĕ, пӳрт тӳпинчен тăпра юхать, — çук, пурпĕрех чарăнмаççĕ ташлама, кулма, ахăлтатма... Кăмака çинчен Хветле инке анать: ара, ачасем, ишлет вĕт çурт, ишлет, иртсе каякан мĕн калать?!

Çук, ăна та итлемеççĕ: ташлаççĕ, сикеççĕ.

Халь ун пек мар. Халь темшĕн шăпланнă çамрăк та. Мунчара ĕнтĕ: ташлама, сикмех вырăн та çук, çаплах, мунча улаххинче те хальхи пек ларман ĕлĕк. Купăсĕ, кулли пулнă, иçмасса. Халь çук, халь кулмаççĕ.

— Ара, хĕрсем! Çывăрса каятăп вĕт. Каласа парăр-ха, шуйттан çине, мĕн те пулсан... Клавье, эс юрра маçтăр, юрласа яр-ха пĕрре.

Пуçа усса ларнă çĕртен пурте Клавье çине пăхаççĕ. Клавье лавкка умĕнчи сак çинче йĕкине çĕрелле антарса пырать.

Кăлтăрт! туса кайрĕ паçăрах тулнă йĕки. Анчах хăй нимĕн те чĕнмерĕ. Хăйне чĕннĕрен алăк умне çеç пĕрре çаврăнса пăхрĕ. Çавăнтах куçĕсене шурă саппунĕ çине антарчĕ. Пăхмасть никам çине те.

— Юрла ĕнтӗ, Клавье, нумай пулать сан сасса илтменни...

Каллех чĕнмест Клавье. Чĕнес вырăнне хăйĕн умне аннă вăрăм, хура çивĕтне каялла ывăтса ячĕ те, тутăрне çамки çине антарах парса, куçĕсене хупларĕ.

Юрлама ыйтаканĕ чарăнчĕ. Чĕнмерĕç ыттисем те. Ăçтан чĕнĕн? Клавье юлашки кунсенче чистиех хăрса кайнине пурте пĕлеççĕ. Куçĕсем çине те, темле, хĕрлĕ сăн çапнă. Утти те ĕлĕкхи мар — çăмăл мар, темле, пуçне чикерех утма пуçларĕ. Мĕнле те пулин хуйхă пурах ĕнтĕ Клавьен, пурах. Анчах мĕнлине кам пĕлет? Çын чĕри ăшнех кĕрсе тухма çук-çке-ха, çын чĕри мунча мар-çке-ха. Мунчана эпĕр кашни çĕрех кĕрсе тухатпăр, чĕре ăшне — çук, кĕрейместпĕр. Çын чĕри ăшне мар-ха, хамăрăнне пĕлместĕн хăш чух. Чĕрере темĕскер пур, ăна пĕлетĕн. Темĕскер вăркăшать унта: вĕриленсе каятăн, карланкă тĕпне, темле, йывăр япала килсе тăрать, уççăн сывлама чарать... А, мĕн вăл? Мĕншĕн çапла? Çук, ăна пĕлейместĕн те вара. Туллашса çӳрен-çӳрен те вара... лăпланан. Лăпланĕ-ха Клавье те... Хăçан та пулсан каллех юрласа ярĕ, каллех аван пулĕ, каллех кулăпăр, савнăпăр. Ай, лайăх-çке ĕнтĕ сасси те. Хăй те лайăх та ĕнтĕ Клавье... сăнран та, чĕререн те лайăх та, пуян çын хĕрĕ, Никантăр Иванăч хĕрĕ пулсан та, пирĕнпе те калаçать те, çапах сассине хăйĕнчен те лайăх теес килет... Шыв пек, шыв пек юхать-çке ĕнтĕ сасси, чĕре варнех пырса лекет... Хăш чух тата, савнăçлă юрă юрланă çĕртех, сасартăк хурлăхлă юрă юрласа ярать те, нимле те чăтаймастăн, пĕр тумлам та пулсан куççулĕ кăларать-кăларатех санне, хăй те тутăрне, хальхи пек, çамки çине антарать ун чух..

Ах, кама кайĕ-ши çав Клавье, кам ырă курĕ-ши ĕнтĕ унпа? Çав Кирле Кĕркурипех тур çырнă-ши, е урăххипе-ши?! Ма, Кĕркури те начарах мар вĕт... Чухăн та ĕнтĕ, çаплах... Тульккĕ Кĕркури, темме, ытти каччăсем пек мар вăл. Хăй çамрăк, çирĕмре çеç, пысăк çынсемпе, ватă çынсемпе хутăшса çӳрет...

Леш ухмахсем, сухаллисем те итлеççĕ тата хăйне. Вăл хушнине пурне те тăваççĕ. Кам-кам унта, леш, комитет петнотти текеннинче?.. Трапхин Ваççи... пулас-ха унта, вăл, кăвакара пуçланă сухалпах-ха... Вара унта, тата, леш хайхи, салтакран аманса таврăннă Микка Мирунĕ, тата... Никантăр Иванчă патĕнче рапотникре пурăннă Упа Иванĕ, тата тепри — мĕнпурĕ Кĕркурипе пиллĕкĕн пулас-ха вĕсем, — тата тепри... ара, камччĕ-ха? А? Ара, матрусра пулнă, — Мериккăра та пулнă эп, текен, Калука Куçми тата... çавă, çавă. Вот, пурте авланнă çынсем вĕсем. Авланманни çав Кĕркури çеç унта... Паян та вĕсем пăлхатса çӳренĕ терĕç пулас-ха. Чиркӳ старостинне икçĕр пăт шыраса тупса станцăна ăсатнă тет... Клавьесен ашшĕнне, Никантăр Иванчăнне тупайман, кăнтăрларан пуçласа мĕн хĕвел аничченех шыранă тет те, анчах тупайман тет...

Ах, тĕлĕнмелле Клавьерен те... Кĕркури хăйсем патне пырса туй куçарса çӳрет, çаплах юратать вĕт çавна... Кĕркурирен те тĕлĕнмелле: хăйĕн пулас хунĕнне ырашне пуçтарса каясшăн... Усал пуль çав Кĕркури, усал пуль... Ытла та нихçан та кулмасть. Клавье çумне пырса ларсан та сахал калаçать, чĕнмест. Клавйи те çапларах... Çук, ун пекех марччĕ-ха вăл Клавье те... халь, çак кунсенче ытла улшăнса кайрĕ. Те ашшĕсем пĕлнĕ вара вăл Кĕркурипе çӳренине? Ыйтасчĕ, пĕлесчĕ... Çук, ыйтас мар: ун пек чух пырса чăрмантарсан пушшех хурланать çын, пушшех...

Сисет Клавье те хĕрсем ма чĕнмесĕр ларнине. Пĕлет вăл, лайăх пĕлет тантăшĕсем хăй çинчен шухăшланине. Хĕрсем хăйне юратнине те лайăх пĕлет: «Мана хурлантарасшăн мар вĕсем, кулса, ахăлтатса мана хурлантарасран хăраççĕ. Эх, хĕрсем, тен, эсĕр юрласа ярсан мана та кăшт çăмăл пулĕччĕ... Хурлăхлине юрлăр та, куççуль кăларса илсен, лăпланăп та-и, тен»... Анчах калама хăяймасть ун çинчен Клавье, çăвар уçнă чухах çухăрса йĕрсе ярасран хăрать. Ытла та тăвăр чĕрене, ытла та.

Çуллан юлашки кунĕсем. Çырма хĕрринчи вăйă вырăнӗ умне ватă хурама çулçисем тăкăнаççĕ. Ватă хурама! Çулла савнипе ларнине те аса илтерет вăл. Пахчара юрлама, ĕмĕр тăрăшса юрлама çуралнă шăпчăк юрласа ярать, унпа ташласа юрлас килет. Сан хăвăн кайăк пулас килет, калама çук çӳллĕ йывăç çине ухса, пĕтĕм тĕнче илтмелле юрлас килет...

 

Савни ура çинче, атте ура çинче,

Атте пуртă тытнă, савни — кинжал.

Атте пуртă çĕклет, савнин кинжал çиçет...

Калăр, тантăшсем: кам усал?!.

 

Юрласа парасчĕ çак юрра тантăшăмсене... Мĕн калĕç-ши вĕсем? Хăшне усал тейĕç-ши?! Çук, юрлас мар, чĕре çумĕнчех вырттăр. Пĕччен, пĕччен ăçта та пулсан юрлăп: е ирпе шыв ăсма тухсан, е, ак халь, улахран таврăнса тӳшек çине выртсан, юрлăп. Пĕччен, пĕччен, никам та илтмелле мар юрлăп!

Вăрман ути çулаççĕ. Илемлĕ вăрман, ахаль те илемлĕ. Ăçта каласа пĕтерĕн ун илемĕ çинчен? Шурă, тĕрленĕ кĕпесем, шурă тутăрсем, кайăк сассисемпе пĕрле хушăнса каякан урапа çинче выртса юлнă ача сассисем, çаван кĕмĕл сасси, унта-кунта дачака пеккинче чĕриклетсе каякан урапа, — çаксем пурте татах илемлетеççĕ, татах уçăрах тăваççĕ ахаль те илемлĕ вăрмана... Кăмăл килсе çĕкленнипе вăл çулма пăрахнă, ыттисенчен пăрăнса ката хушшине кĕнĕ. Вăрманти сасса итленĕ. Унтан хăй те, чăтаймасăр, юрласа янă:

 

Илĕртет çамрăка ман ик çивĕт,

Илĕртеççĕ шăрçа пек куçсем.

Хама илĕртет уяр пĕлĕт,

Илĕртеççĕ вăрманти сасăсем...

 

Шĕшкĕ çулçисем сирĕлеççĕ. Вăл тăракан ката хушшинчи пĕчĕк уçланка ют çын... Кĕркури тухса тăрать.

— Чăнах та, Клавье, çивĕтӳсем те илĕртеççĕ, куçусем те... Анчах, вĕсенчен питрех, мана сан сассу.

Çулла утă вăхăтĕнче пулнă ĕç темшĕн чĕрене килсе чăмăртанăран çĕре лекнĕ йĕке кăлтăррр! турĕ те аркă «чĕрçи» çине ухас вырăнне мунча урайне йăванса кайрĕ. Хĕрсем, ăна сисрĕç пулсан та, чĕнмерĕç. Алăк янаххи çинче çывăрса кайнă каччă, пĕр йĕке ĕçлеме пăрахнине сиссе, куçĕсене уçрĕ...

— Эх, хĕрсем, пулмасть сирĕнпе ларса. Ни юрламастăр, ни калаçмастăр. Тепĕр улаха каяс луччĕ.. Айтăр, эсĕр пымастăр-и Анаткаса... Илле, Керки, айтăр?!

— Çук, пымастпăр-ха, эпĕр...

Ик каччă, Иллепе Керки, пĕр-пĕрин çине пăхса илчĕç. Алăк янаххи çинчи тухса кайрĕ.

Ма каймаççĕ-ха кусем, Иллепе Керки? Паçăрах килчĕç те ларчĕç, хăйсем нимĕн те чĕнмеççĕ. Ни савни тавраш çук кунта вĕсен, ни ратне тавраш... Чăнах, ку улаха пит килекен марччĕ-çке вĕсем. Килсен те çавăнтах тухса каяканччĕ. Ма паян уйрăмах нумай ларчĕç-ха вĕсем?!

Кама та пулсан кĕтмеççĕ пуль-çке?!

— Илле, Керки.. Сирĕн хăвăр енче улах çук-и-мĕн?

— Пур-çке... Ма ыйтатăн эс ун çинчен?! Мĕн, сирĕн патăрта ларма та юрамасть-ши-мĕн-ха пире?

— Ара, вĕсене Кĕркури çеç кирлĕ вĕт, пĕлместне вара эс ăна, Керки?!

Клавье, Кĕркури ятне асăнсан, темле çӳçенсе илчĕ. Ытти хĕрсем, Иллепе Керки калаçма тытăнсан, çавăнтах вĕсенчен эрех шăрши çапнине сисрĕç...

Ара, вĕсем мĕн шырама ĕçнĕ-ши? Ăçтан тупнă-ши ĕçкине?! Кам ĕçтернĕ-ши? Халăх тавраш пухăнман-ха ку яхăнта тата халăх пухăнсан та, мĕнле эрех ĕçĕн халь?! Кĕркурисем ним тусан та ĕçтерес çук халăх çинче. Эрехне хăть тупма пулĕ ăна темĕнле самантра та. Чăнах, кам ĕçтернĕ-ши? Тата, иçмасса, ачисем ытла шанчăклисем мар-ха... Илле хăй амăшне хĕнесе вĕлернĕ теççĕ. Керкийĕ кашни çăварнирех, юнлă çĕçĕ тытса, ахăрса çӳрет. Кам пĕлет: тен вĕсем кама та пулсан хупăрласшăн?!

Анчах чĕнмереç хĕрсем. Эрех шăршине сиссе сасартăк хăраса ӳкрĕç. Темшĕн Клавье çине пăхаççĕ, темшĕн Клавьепе калаçса илес килет хĕрсен. Темĕскер сисеççĕ хĕрсен чĕрисем. Пĕр-пĕрин çине, темĕскер кĕтнĕ пек, пăха-пăха илеççĕ.

Хĕрсем пăшăрханма тытăннине Клавье те сисрĕ. Иллепе Керки ӳсĕррине паçăрах пĕлет вăл, паçăрах... Ун чĕри тахçанах юнпа килсе тулнă. Паян ирпе, итеме улăм кĕлĕ тăкма тухнă хыççăнах тапраннă ун чĕри, ахаль те, çурăлса каяс патне çитсе, чĕри ун пушшех тăвăрланнă.

— Атте Иллепе Керкипе çыхăннă пулсан ыр япала пулас çук ĕнтĕ, пулас çук...

Ахаль çеç калаçмалла пулнă пулсан, ма итем хыçĕнче калаçмалла?! Ах, Кĕркури, Кĕркури, мĕн тăватăн эс? Мĕншĕн аттепе çыхланмалла пулнă çан, мĕншĕн? Ытти çынсем, хулари çынсем, выçă вилеççĕ пулсан, вĕсем патне тырă ăсатма яма ялта урăх çынсем çук-и-мĕн? Сансăр пуçнех нумай вĕт, сансăр пуçнех... Ах, Кĕркури, ма çавăн пек-ши эс? Ма пĕр-пĕринпе вăрçмалла-ха, ма вăрçмасăр, çапăçмасăр пурăнма юрамасть?

Чăтаймарĕ Клавье. Темĕн чул чăтас тесен те чăтаймарĕ. Лавкка çумне тайăнса çухăрса йĕрсе ячĕ. Хĕрсем пурте кĕнчелисене пăрахса ун умне купаланчĕç.

 

III

...Вĕçĕ-хĕррисĕр тинĕс! Каç пулса килет. Хуп-хура, хăрăм пек хура пĕлĕтсем явăна-явăна çӳреççĕ. Малтан ерипен, кайран калама çук тискер пăрлă çумăр килсе çурĕ. Ахăрать çил. Вĕçĕ-хĕррисĕр тинĕс çĕкленсе кайрĕ. Ярăнчăк пек ярăнать тинĕс, пĕрре çӳле-çӳле-е ухса каять, тепре калама çук тарăн, тискер шăтăка килсе анать. Пăрлă çумăр, асамăçлă, ахăракан çумăр çаплах çăвать. Çыран курăнмасть, ниçта та пĕр çутă та çук. Тинĕс тата хаярланать, ак халь çăтса ярать пĕчĕк луткăна, халь анса каян тинĕс тĕпне... Ăçта пулăшу? Кама çухăрас? Кам çăлĕ? Мĕнле çын, çак тискер тинĕсе тухса, сан пата пырĕ?

Ак, ак, пĕчĕк лутака ăшне пĕр пуçĕнчен шыв кĕчĕ. Ак, тата тепĕр хут пĕтĕмĕшпех лутка урлă каçса кайрĕ. Çур лутка шыв! Вăй пĕтнĕ, кĕсменсем алăран вĕçерĕнесшĕн. Çухрасчĕ, сас тухмасть. Сасса тинĕс çăтса янă. Ак, ак, тепĕр тискер хумĕ явăнса пырать. Лутка урлă каçса кайрĕ. Хăйпе пĕрле пуçри шлепкене, хăрах кĕсмене илсе кайрĕ... Мĕн курас? Тепĕр хумĕ илсе каять вĕт хăйне те?!

— Пулăшă-ă-ăр! Пута-атă-ă-ăп!..

Ак, чăнах та тепĕр хум, хăй çине сиксе пыракан тискер хум, луткана çавăрса пăрахать...

— Пулă-а-а-ăр!.. Та-а-тăп-ăп!..

...Сак çинчен çĕре персе анчĕ... Кĕркури. Ай? — тесе йынăшса ячĕ те куçне уçрĕ...

Ăçта вăл? Шыв, тинĕс çук-çке... Пăрлă çумăр та çук. Чăнах, ăçта вăл?..

— А, ой! Ой!.. Мĕн ку... ман аякра? Мĕн чикет?.. Ăçта эп, ăçта? Хăйсен пӳрчех мар-и ку? Çавах вĕт ку, çавах... ак, ак, чейник те унтах... Кăмака та, тенкел те, сĕтел те, крушкă та.

— Атте ăçта вара, атте... Пастай, пастай... мĕн пулнă мана... А-ой! Ой! Тăма хăтланса, каллех çĕре персе анать Кĕркури. Куçне хупса нумайччен выртать...

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн