Электронлă вулавăш

Манăн асăмра-ха, ĕмĕр манас çук фронтри юратăва, савнă Риммăна, унăн йăмăкĕ Таня та пуçран тухмасть. Эпĕ ăна та юратса пăрахрăм-çке! Те, аппăшне пула, те хăй те питĕ кăмăла кайрĕ куран. Каçарăр, савнă тусăмсем, тăпрăр çăмăл пултăр! Халĕ манăн чĕрене сăнă пек Роза сăнĕ тирĕнсе ларчĕ. Çутăлас умĕн кăна тĕлĕрсе кайрăм. Ирхине ротăна рейхстаг курма илсе кайрăм. Эпĕ кунта Щепанский парторгпа пулнăччĕ. Ун чухне акăлчанпа америка офицересемпе туслăн, пуласси çинчен калаçнăччĕ. Тăваттăн пĕр кăмăллăн туртса та ятăмăр. Çитменнине Бирюков рейхстаг стени çине хамăр кунта пулнине пĕлтерсе штыкпа ятсене çырнăччĕ.

Эпĕ халĕ салтаксемпе тепĕр хут рейхстаг умĕнче. Салтаксем те, пурте тенĕ пекех, хăйсен çапăçу çулĕсене кăтартса стена çине чĕртерчĕç.

Рейхстагра пулнă хыççăн Импери паркĕнче Гитлер бункерне кăтартреç. Унтан, хула тăрăх чаплăн утса, чаçе таврăнтăмăр.

Ĕç кунĕ вĕçленсен Роза патне кайрăм, вăл мана курсан савăнса кайрĕ.

— Мĕнле çер каçрăн, Саша? — терĕ хĕр, мана тинкерсе.

— Çывăраймарăм, хăнкăласем канлех памарĕç, — суйрăм эпĕ. Хĕр ман ултава ăнланса йăл кулчĕ.

— Эпĕ те начар çывăртăм, тантăшсем йĕплесе те илчĕç, кама та пулин юратса пăрахрăн пуль, теççĕ.

— Сан юлташусем пур-и?

— Нумай манăн юлташсем. Эпĕ ирĕклĕ нимĕç çамрăкĕсен Союзĕн членĕ тата заводри пуçлăхĕ.

Акă мĕнле хĕр иккен Роза! Капитан каларĕш, маншăн ку çав тери пысăк телей!

— Эпĕ те комсорг, пирĕн апла ĕçсем пĕрешкел темелле.

— Апла манăн санран ĕçлеме вĕренмелле, — хĕпĕртерĕ хĕр.

— Кам пĕлет, тен, эпĕ санран? Эпĕ комсомол ĕçĕпе ĕçлесе курман тесен те юрать. Ялан командир, вăрçа ертсе кĕмелле.

— Паян пуху ирттертĕмĕр. Манăн хăш-пĕринпе хĕрсе кайсах тавлашса ăнлантарма тӳрĕ килчĕ.

— Мĕн пирки?

— Германи демократилле патшалăх пулать, терĕм. Пирĕн çĕнĕ патшалăха ертсе пыма вырăссенчен вĕренмелле, терĕм.

— Тĕрĕс каланă, — килĕшрĕм эпĕ, — эпир сирĕн патшалăхăн пурнăçне хутшăнмастпăр, хăвăра кирлĕ пек рабочисемпе хресченсем кăмăллакан, вĕсемшĕн тăрăшакан патшалăх тăватăр. Ăна эсир, çамрăксем, тума пулăшма тивĕç. Тĕнчере халăхсен туслăхĕ, ирĕклĕхĕ тата тăнăçлăхĕ кирлĕ. Çакă ĕнтĕ пуриншĕн те пысăк ĕç.

— Политик эсĕ, манăн санран нумай вĕренмелле, — терĕ хĕр кăмăллăн.

— Эпĕ кофе вĕретем-ха, эсĕ аттепе лар.

Кофе ĕçнĕ вăхăтра Роза ашшĕ хăйĕн пурнăç историне кĕскен каласа пачĕ. Тамбов вырăсĕ, Павел Александрович Борисов, 1885 çулта пĕчĕк помещик çемйинче çуралнă. Амăшĕ, ача çуратнă хыççăн вилнĕ, ашшĕ тепĕр хут авланнă. Пĕчĕк Павлик кукашшĕ патĕнче ӳснĕ. Ачаранах ĕçе хăнăхнă. Хытă кăмăллă, шутсăр хаяр кукаçейĕ ачана хытă тытнă, укçа-тенкĕпе иртĕхме паман, кăшт айăпа кĕрсенех саламатпа çурса илнĕ. Уссе çитĕнсен прапорщика веренсе тухнă. 1914 çулхи вăрçа хутшăннă. 1915 çулта нимĕç патне тыткăна çакланать. Лагерьте тăнă чухне ĕçчен, тĕреклĕ качча пĕр пуянах мар бауэр тарçа илсе каять.

Ватă хуçан карчăкĕ пулман. Вăл пĕр хĕрĕпе çеç пурăннă. Хĕрĕ, Беркета, институтра вĕреннĕ, каникул вăхăчĕсенче килĕнче ĕçленĕ. Тĕреклĕ, ĕçчен хĕр, арçынпа пĕр тан вăй хунă. Вĕсем вырăспа пĕрле утă çулнă, тыр-пул пухса кĕртнĕ, авăн çапнă. Ватă хуçа хăйĕн тарçине питĕ юратнă. Павел эрех-сăрапа иртĕхмен, политикăпа интересленмен. Уншăн икĕ аллине пĕр ĕç пултăр. Икĕ çамрăк пĕр-пĕрне юратса пăрахнă, арлă-арăм пек пурăннă. Ватă бауэр курмăш пулнă, иккĕшне пĕрлештерес ĕмĕтпе пурăннă.

Хуçа укçа-тенкине шеллемесĕр Павела вырăсран нимĕçе çавăрать. Çапла вара Тамбов вырăсĕ Пауль Бормун пулса тăрать.

Ашшĕ вилсен çамрăксем пурлăхне сутса Берлинра икĕ пӳлĕмлĕ хваттер туянаççĕ. Арăмĕ заводра инженер пулса, упăшки бухгалтера кĕрсе ĕçлеме тытăнаççĕ. Çапла пĕр-пĕрне юратса, килĕштерсе ĕмĕрĕсене ирттереççĕ. Анчах арăмĕ политика енне туртăнать, антифашистка пулса тăрать. Паульăн татах икĕ аллине пĕр ĕç — шут шăрçи хăвалать. "Манăн кил-çурт хĕрринче, эпĕ нимĕн те пĕлместĕп", — текен ăспа пурăнать. Вăл, çынна та, патшалăха та ырă та, усал та туман.

Вĕсем пĕр хĕрпе пĕр ывăл ӳстерне. Отто малтанхи кунах вăрçа тухса кайнă, Сталинград патĕнче хыпарсăр çухалнă. Пауль вăл тыткăна лекнĕ текен ĕмĕтпе пурăнать. Хĕрĕ те амăшне хывнă, политикăна пуçăннă. Кил хуçи Пауль ачисене хăйсем суйласа илнĕ çултан пăрма тăрăшман. Ашшĕ те вĕсем тăвакан ĕçпе килĕшнĕ, хĕпĕртенĕ.

Арăмне 1940 çулта арестленĕ. Ку таврана çитсе те хыпарĕ çук.

— Çапла эпĕ, "хĕрлисен" хушшинче çак куна çити чиперех пурăнса ирттертĕм, — терĕ Пауль Бормун, хăйĕн калавне вĕçлесе.

— Малашне те çакнашкал пурнăçпа пурăнса ирттерме шутлатăн-и вара?

— Мĕнле пурнăçпа?

— Ху каларăш, манăн кил-çурт — хĕрринче, элĕ нимĕн те пĕлместĕп, тенĕ пек.

— Кая юлтăм, камрат, ватăлтăм.

— Шăп вăхăчĕ, тусăм, çĕнĕ пурнăç тума санăн чавсуна тавăрса ĕçлемелле. Çитмĕле те çитмен-çке-ха.

— Атте чунĕпе пирĕн майлă, хăюлăхĕ кăна çитеймест,— тет Роза.

— Шухăшламалла мар, тытăнмалла, малтан комендатура кайса ĕç ыйт, — сĕнтĕм эпĕ.

— Çапла тăвăп, ия, çаплах тумалла! — терĕ Пауль. Унтан шлепкине тăхăнса тухрĕ.

— Ăçта кайрĕ вăл? — терĕм эпĕ.

— Уçăлса çӳреме, чунне кантарма. Куртăна, пăртак хăйĕн нервисене хускатрĕ, — терĕ Роза, манăн çума ларса, — кайтăр, пире улаха хăварчĕ-ха.

Пĕр самант эпир пĕр-пĕрин çине ытараймасăр пăхса лартăмăр.

— Саша, санăн юратнă хĕрӳ пур-и?

— Мĕн калас, халĕ çук.

— Пурччĕ-и?

— Ялта чухне пĕр хĕрпе туслашнăччĕ, мана пăрахрĕ, тепĕр каччăпа çӳреме тытăнчĕ. Фронтра чухне Риммăна чун-чĕререн юратрăм. Вăл снайпер, связистчĕ. Паттăрла вилĕмпе вилчĕ. Унтан унăн йăмăкне, Таньăна, ăнсăртран тĕл пултăм. Ăна та юратрăм, анчах хĕр хăйĕн туйăмне систермерĕ. Тен, унпа килĕштернĕ пулăттăмăр. Вăл та вăрçă хирĕнче пуçне хунă. Ырă çĕрте выртчăр асран кайми аппăшĕпе йăмăкĕ!

— Апла, сана хĕр енчен ăнмасть?

— Мĕн тăвăн, манăн юратăва яланах хаяр вăрçă туртса илет.

— Саша, эсĕ мана юратма пултараятна?

— Мĕн сăмахĕ-ши? Эпĕ сана, Роза, чун-чĕререн юрататăп. Пĕр пытармасăр чĕрене уçса паратăп.

— Эпĕ те сана юрататăп, — терĕ Роза. Вăл сасартăк мана мăйран ыталаса илчĕ те, хĕрӳллĕн чуптума тытăнчĕ.

 

V.

Эпĕ вăрçă вăхăтĕнче кĕскен те пулса вăхăт тупса кун кĕнеки пекки çырса пыраттăм. Берлина штурмлама тытăннăранпа хулари çапăçусем çинчен куллен тенĕ пекех çыраттăм. Ал лаппи пысăкăш блокнота уçкаласа пăхрăм та, куллен çырса пынă тытăçусем пур, апрелĕн 29-мĕшĕнчи çук, сиксе юлнă, тен, çырма маннă.

Манăн ирĕксĕрех çав куна аса илме тӳрĕ килчĕ. Мĕншĕн тесен, шăп çав кун мана Роза çапăçу вăхăтĕнче курнă. Вăл кун эпĕ ирех санбата кайрăм. Берлинра çапăçнă чухне пурте (санбат, штаб тата ытти учрежденисем) пĕрле, малти линире. Унта медицина служба майорĕпе, санбат начальникĕ Владимиров майорпа лартăм. Вăл сурана пăхрĕ, пуçне пăркаласа илчĕ.

— Выртма шутламастна?

— Çук, çав суранпа-и...

— Суран, суранах вăл, тусăм.

— Çапăçава хускаличчен лайăхрах çыхгарса каяс терĕм.

Владимиров майор пĕр сестрана чĕнтерсе сурана çыхтарчĕ. Ура ыратма чарăнсах кайрĕ, тейĕн. Паллах, хамăр марлĕпе чăркани çеç мар юсав. Темĕнле им-çам сĕрчĕ-тĕр. Ротăна çăмăлах çитрĕм.

Çапăçу, яланхи пекех, ултă сехетре пуçланчĕ. Юлашки вăхăтра артподготовкăна та хамăр вăйпа ирттеретпĕр. Харсăррăн çапăçакан фашистсем те хавшарĕç, арăсланран куяна çаврăнчĕç.

Пирĕн салтаксем вут ăшĕнчен урам урлă чупса каçмалла, пӳрт ăшĕнче вара — çапăçу кашни хутшăн, кашни пӳлĕмшĕн. Кунта пуриншĕн те пĕрешкел, пĕрне-пĕри, куçа-куçăн, пăшала хирĕç пăшалпа тăмалла. Фашистсем кунашкал тĕлпулуран хăраççĕ, пере-пере тараççĕ. Ун чухне те эпир çурта пырса кĕрсенех, фашистсем чăл-пар саланчĕç. Хăшĕ çӳлелле, теприсем аялалла (путвала) пере-пере чакаççĕ.

Икĕ нимĕç аялалла тапса сикрĕç. Эпĕ пĕр салтакпа вĕсене çухатмасăр хăвалатпăр. Пĕр тăсланки, путвалта тĕршĕнсе ларакан ватăсемпе çамрăксен, фрайнсемпе-фрейленсем хушшине кĕрсе хăтăлма шутларĕ пулас. Ман хыçра пыракан салтак автоматне хута ярса, вăрăм черет кăларса ячĕ. Эпĕ унăн пульлисем нимĕç çыннисене кăлăхах çулса тăкасран, аллинчи автомат кĕпçине çӳлелле йăтрăм. Пульăсем пăрçа сапнă пек маччана çатăртатрĕç. Хула çыннисен хушшинчи тăсланкă аллине çĕклерĕ.

Çак хушăра пулса иртнĕ ĕç Роза пуçне кĕрсе юлнă, мана асăнмаллăх курма ĕлкĕрнĕ. Çапла вара эпĕ Розăшăн "Святтуй" пунса тăтăм. Эпир пурте лайăх пĕлетпĕр, чикĕ леш енче хамăр чыса, салтак чысне ямалла мар, çӳлте тытмалла. "Эпир нимĕç халăхне вĕлерме килмен, фашистсене теп туса мирлĕ пурнăç тума çитнĕ", — терĕм эпĕ Розăна тепре курсан.

— Эпĕ ăнланатăп, анчах кашни унашкал шутламасть, — терĕ Роза, -Эпĕ вĕсене тĕрĕсне ăнлантарма тăрăшатăп.

— Ĕç тухать-и, вара?

— Тухать, Саша, тăрăшатпăр.

Манăн телейлĕ вăхăт нумая пымарĕ. Пĕррехинче, çĕрле, пире тревогăпа Берлинран илсе тухрĕç. Эпĕ Розăна кураймарăм. Çав тери вăхăт хĕсĕк пулин те, вĕсем патне чупса кайрăм. Пауль Бормун килĕнчеччĕ, хĕре çукчĕ. Ватă старике çеç аллине чăмăртаса хăвартăм.

— Май пулсан хам çинчен пĕлтерĕп, — терĕм.

Паллă ĕнтĕ ку сăмахăн пĕлтерĕшĕ. Çав кунах Магдебург хулине çитсе вырнаçрăмăр.

 

VI.

Кĕркунне. Вăрман уяв тумĕпе капăрланнă. Яштака хурăнсем, лăпсăркка юмансем, армак-чармак хурамасем сăрă, кĕрен, хĕрлĕ пĕркенчĕкпе пĕркеннĕ. Тĕрлĕ вĕçен кайăксем юрă шăратаççĕ. Вăрманĕ те, çут çанталăкĕ те пирĕнни пекех.

Паян ирех тревогăпа пирĕн батальон проческа тухрĕ. Çухрăма яхăн сарăлнă салтаксем кашни тĕле сăнаса утаççĕ. Вĕçсе иртекен пĕр шăна та пирĕн куç умĕнчен вĕçерĕнеймест. Асăрханса, васкамасăр пырать вăрман ăшĕпе пирĕн батальон. Те тĕрĕс, те суя, çав вăрманта фашистсен пĕр пĕчĕк ушкăнĕ пытанса пурăнать. Вĕсем уйрăм çӳрекен пирĕн салтаксене тапăнни, нимĕç çыннисене çаратни çинчен сас-хура çӳрет. Тĕрĕс те пулĕ, пуç касакан фашистсем халăх судĕнчен хăраса тарса çӳреççĕ. Тепĕр тесен, унашкал вăрă-хурахсем çын куçĕ умнс курăнма та хăраççĕ.

Вăрçă чарăнни тăватă уйăх çитет. Германи патшалăх вырăнне ларман-ха, такана çинчи шыв пек хумханать. Çавăнпа та темен те кĕтме пулать. Салтакăн вара, аллинче пăшал пулсан, яланах сыхă тăмалла. Юн юхтарса алла илнĕ мире сыхламалла.

Эпĕ хам командир пулнă ротăра Жданов лейтенантпа çума-çумăн пыратăп. Васкамасăр, асăрханса утатпăр. Вăхăт ирттерме калаçма та юрамасть.

— Туртса ярар-ха, — терĕ Жданов.

— Çĕрле мар, туртма юрать пулĕ, — терĕм эпĕ. Иксĕмĕр те "Вперед" ятлă пирус чĕртсе ятăмăр.

Темиçе çухрăм кайрăмăр пулĕ, сасартăк вăрманти шăплăха сирсе автомат черечĕ çурса кайрĕ. Унтан, пульăсем çулçăсене татса, пирĕн çумранах шăхăрса иртрĕç.

— Выртăр! — команда пачĕ Жданов.

Иксĕмĕр те çума-çумăн çĕр çине лаплатрăмăр.

Шăп. Вĕçен кайăксем те шăпланчĕç. Вăрман çулçисем çеç çатăлтатса илеççĕ.

Жданов цепь тăрăх батальон командирне вăрă-хурахсем пени çинчен пĕлтерчĕ. Часах хирĕç ответ çаврăнса çитрĕ. "Утнă май — персе, малалла." Рота командире патне хыпар çитрĕ, пирĕн пĕр салтак вилнĕ. Кама лекнĕ-ши тăшман пульли? Вăрçăран чипер хăтăлса юлнă салтак нимĕç вăрманĕ ăшĕнче пуçне хурать. Пĕр пĕлмесĕр, кĕтмен çĕртен, манăн пуçа та кирлĕ мар шухăш пырса кĕчĕ. Халиччен вăрçă çулăмĕ витĕр тухса чĕрĕ юлнине, кунта темĕн курăн. Кам пĕлет, фашист, тен, çумри лăпсăркка юман çинче ларать, тен, умри вăрман вулли хыçĕнче?

— Огонь! — кăшкăрчĕ лейтенант.

Самантрах салтаксем выртнă çĕртех вăрман ăшне вăрăм черетсем кăларса ячĕç. Курайман тăшман çине урăм-сурăм вут-çулăм сирпĕнчĕ. Вăрман кĕрлесе тăрать.

— Малалла! — кăшкăрчĕ рота командирĕ,

Пĕр харăс сиксе тăрса, пынă май персе, малалла васкарăмăр.

Вăрман турачĕсем пит-куçа чĕреççĕ, çулçăсем çын перĕннипе тăкăнаççĕ. Эпир малалла хăвăрт утăмпа пыратпăр. Автомат магазинĕсем пушанчĕç.

— Автоматсене авăрлăр, пеме чарăнăр, — команда пачĕ Жданов лейтенант.

Халĕ автоматсене çирĕп тытса, вут уçма хатĕрленсе татах асăрханса утатпăр. Цепь тăрăх икĕ фашист вилли тупăнни çинчен пĕлтерчĕç. Рота командирĕ ку хыпара батальон командирне пĕлтерчĕ. Комбат кĕскен: "Хăвăр пĕлнĕ пек ĕçлĕр малалла", — тесе ответлерĕ.

Мĕн чухлĕ кайрăмăр-тăр, эпир пĕр уçланкăна килсе тухрăмăр.

— Чарăнăр! — команда пачĕ Жданов. — Уçланкăна ан тухăр!

Пурте уçланкă хĕрринчи йывăçсем çумĕнче тăратпăр. Вăрă-хурах ушкăнĕ, тен, пире уçланкăна, ирĕк çĕре тухасса кĕтсе тăрать.

— Мĕн тăвар, комсорг? — терĕ рота командирĕ.

— Разведка ярас.

— Комбатран ыйтса пĕлес.

Комбат та цепь тăрăх икĕ-виçĕ салтака разведка кайма ирĕк пачĕ. Кама ямалла? Кама вилĕм капкăнĕ ăшне кĕртмелле, халĕ вăрçă мар-çке? Мĕн тăвăн, салтак хăçан та салтак пулмалла.

Рота командирĕ виçĕ салтака хăй патне чĕнсе илсе мĕн тумаллине тĕплĕн ăнлантарчĕ. Вăрмана çити уçланкă урлă хырăмпа шуса каçмалла, каялла таврăнмалла.

Виçĕ салтак умлăн-хыçлăн, çĕлен пек, малалла шурĕç. Фашистсем пирĕн рота умĕнчине чухласа комбат персе çитрĕ. Халĕ виçсĕмĕр те бинокльсенчен уçланкă леш енчи вăрман хĕррине сăнатпăр. Вилĕмлĕ шăплăх тейĕн. Вăрман çулçисем çеç тăрсан-тăрсан çатăлтатса илеççĕ. Леш енче те нимĕнле улшăну та çук, вăрман... Тăшман уçланкă леш енчен, вăрман хĕррипе сыхласа выртать пулмалла. Тĕплĕн пытаннипе нимĕнле те чухласа илейместĕн. Вăхăт çав тери ерипен шăвать. Разведчиксем куçран курăнми пулчĕç. Вĕсене маскхалат тăхăннипе чĕркуç таран типнĕ утă çинче асăрхама та май çук.

Комбат биноклĕпе сулахай енне, уçланкă хĕррине тинкерет. Эпĕ те пăхрăм. Унта вунă утăм тăрăшшĕ тĕмеске.

— Пăхăр-ха çав тĕмескене, — терĕ комбат. Тĕмеске, ун тăрринче типнĕ вĕтлĕх.

— Мĕншĕн типнĕ вăл? — терĕ комбат лăпкăн, унтан хăйпе пĕрле килнĕ ординареца миномет ротине илсе килме хушрĕ.

Эпĕ те ăнлантăм. Тĕмеске текен япала вăрă-хурахсен çĕр пӳрчĕ. Вĕтлĕх пекех пултăр тесе йывăç вуллисене çăра чиксе тултарнă. Анчах, ӳсмен йывăç вуллисем типсе кайнă. Разведка каялла таврăнчĕ. Вĕсем нимĕн те курман, иккĕленмелли япала та асăрхаман.

Часах минометчиксен роти персе çитрĕ.

— Çапăçăва хатĕрленĕр! — терĕ комбат минометчиксен ротин командирне.

— Куратна тĕмеске, çавна тĕп тумалла!

Вунă минут та иртмерĕ пулĕ минометсене вырнаçтарса, темеске çине тĕллесе (прицел) хучĕç.

— Огонь, беглым!

— Огонь!..

— Огонь!.. — янăрарĕ вăрманта миномет расчечĕн командирĕн сасси. Самантра тĕмеске çине вутлă çумăр çума тытăнчĕ. Вăрман чĕтĕресе кĕрлесе тăрать. Тусанпа тĕтĕм сулахай енчи уçланка карса илчĕ. Тĕмеске тăпри çӳлелле сирпĕнсе тăрать.

— Чарăнăр пеме! — терĕ комбат.

Вунă минута пычĕ минометсен вучĕ. Ерипен тусанпа тĕтĕм сирĕле пуçларĕ. Эпир тĕмеске çине тинкертĕмĕр. Акă, шурă ялав, вăрă-хурах банди парăнать. Тĕмеске вырăнĕнче хура тăпра. Тăпра çинче пĕр тăсланкă шурă кĕпе силлесе тăрать. Вăл çарамас, çийĕнчи кĕпине хывса илнĕ куран.

Шăплаха сирсе пăшал сасси янăраса кайрĕ, шурă кĕпеллĕ фашист тăпра çине кукленсе ларчĕ.

— Кам печĕ! — çилленсе кăшкăрса ячĕ комбат.

Пирĕннисем пемен, пеме хушман, пеме пултараймаççĕ. Апла хăйсен хушшинчисем пенĕ. Парăнма шутламаççĕ. Унччен те пулмарĕ, пирĕн çине автоматсенчен çунтарма тытăнчĕç.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн