Электронлă вулавăш

Ывăлăма — Лĕвăна

I

X. ятлă больницăри N-лĕ палатăна икĕ çамрăка илсе кĕчĕç. Вĕсене пĕтĕмпех шап-шурă бинтсемпе чĕркесе пĕтернĕрен кам иккенне палласа илме те йывăр. Палатăра ним сас-чĕвĕ те илтĕнмест. Хутран-ситрен бинтланă çамрăксем вăрăммăн йынăшса илни çеç ку пӳлĕмре такам пуррине пĕлтерет. Вара, те вĕсен сассине пула, тен унсăрах-и, алăк ерипен уçăлать те, унта шап-шурă лĕпĕш пек тумланнă кăмăллă сестрасем кĕрсе тăраççĕ. Вĕсем, шăппăн темскер пăшăлтатса илсе, епле кĕнĕ çаплах тухса каяççĕ. Бинтланă çамрăксен ури вĕçне, тимĕр кровать çумне, пĕринне — Григорий Архипов, тепĕринне Хамет Тураев тесе çырса хунă. Вĕсем кунта виççĕмĕш кун выртаççĕ ĕнтĕ.

Пĕрре çапла Григорий хăйне çав тери çăмăллăн туйса илчĕ. Калăн, унăн нимĕн те ыратмасть; калăн, вал ахаль çех канса выртать. Хăш чухне сывмар çыннăн кирек камăн та çавăн пек вăхăтсем пулса иртеççĕ. Те самайлана пуçланипе вара, те урăх сăлтавпа, ун çинчен Пайраш тухтăр тĕплĕн каласа парĕ, эпĕ урăххи çинчен каласшăн. Шăпах çакăн пек самантра Григорий пуçне темле шухăшсем пырса тулчĕç. Вал хăйĕн вăхăтлăха уйрăлса юлнă çамрăк арăмĕ çинчен шухăшлама тытăнчĕ. Çапла ĕнтĕ вăл юрату тени, вилес умĕн те канăç памасть çынна. Мĕн юлашки сывлăш тухса кайичченех асра, юлашки сывлăш тухсан — пĕтрĕ вара. Ун чух сана нимле юрату та кирлĕ мар. Тĕнче кăна илемне çухатмасть. Çавах ялкăшать хăвел; уйăх та садра пытаннă хĕрпе качча çулçăсем витер сăнать, шăпчăк та çавах юрлать. Юрату та ĕмĕр сӳнмест...

Малалла

Каçар, Юратăвăм,

Каçар та —

Ярсам ман чунăма

Эс

Ирĕке,

Ĕненни те

Кĕтни,

Макăрас килменни

Йăлт саланнă халь,

Ӳкнĕ те

Пĕтнĕ.

Каçар, Юратăвăм,

Каçар та —

Каях хăв çулупа.

Пин-пин чунра

Халь çуркунне,

Пин-пин вут чун

Кĕтет Сана.

Каçар,

Каçар та —

Уйрăлар...

Сывă пул, чун савни, сывă пул,

Ытлашши ан хурлан эс, йăл кул.

Эс мана салтака ăсатан,

Ытала та чупту, ан вăтан.

Уйăрать халь пире инçе çул,

Сывă пул, сывă пул, сывă пул.

Эй, юлташ, купăсна тăсса яр,

Савнипе асăнмалăх ташлар.

Чун савни, нумай мар кĕтмелли

Ытлашши хурланма кирлĕ мар.

Уйăрать халь пире инçе çул,

Сывă пул, сывă пул, сывă пул.

Манас çук эл сана инçетре:

Сан сăну яланах чĕрере.

Чун савни, эс мана кĕтсе ил,

Сывă пул, сывă пул, тăван кил.

Уйăрать халь пире инçе çул...

Шап-шур тутăрпа чĕркенĕ çырусем

Анюк аппана епĕ мĕн пĕчĕкрен пĕлетĕп, анчах унпа чуна уçса калаçнине астумастăп. Ача чухне вăйă-кулă маларах пулнă — шухăшлă сăмах тĕлне пĕлмен. Кайран вăл Волгоград тăрăхне пуçĕпех куçса кайнă тенине илтнĕччĕ.

Пĕррехинче пирĕн пата тăпăл-тăпăл кĕлеткеллĕ, ватлăх енне сулăннă хĕрарăм килчĕ. Эпĕ ăна пĕрре пăхсах палларăм — Анюк аппа. Унăн пĕвĕ-сийĕ нимĕн чухлĕ те улшăнман — çур ĕмĕр каяллахи пекех. Кулли те çавах. Вăхăт çаврăмĕ хăварнă йĕрсем те пур: Анюк аппан хурăн кăчки тĕслĕ хăмăр çӳçĕ кăвакарнă, шухăшлă куçĕ путса кĕнĕ, куç хăрпăкĕсен икĕ енĕпе те кукăр-макăр пĕркеленчĕксем палăраççĕ.

— Анюк аппа, питĕ аван-ха эсĕ килни. Пĕр-пĕрне çĕр çул пĕлетпĕр — пĕрле ларса чей те ĕçмен, — тетĕп хăнана хывăнма пулăшнă май.

— Юри сан пата килтĕм, Микулай шăллăм, кирлĕ ĕçпе, — калаçрĕ Анюк аппа.

— Мĕн çăмăлпа кирлĕ пултăм-ши?

— Пулман хуняман юлашки сĕнĕвĕ килме хистерĕ.

— Ай турух, мĕн калаçатăн, Анюк аппа? Пулмасла халап каласа тĕлĕнтересшĕн пулĕ-ха? — кăсăкланса ыйтрăм эпĕ.

— Çук. Чăн пулнине каласа парасшăн. Çулталăк каялла курнă тĕлĕк асран тухмасть. Эпĕ Лявуçа (вăл манăн çамрăк чухнехи савниччĕ) качча тухма хатĕрленетĕп пек. Пулас упăшка сĕтел хушшинче ларать, мана кăчăк туртса хăйпе юнашар ларма чĕнет. Эпĕ хыпалансах ун еннелле талпăнтăм. Сасартăк манăн çула Лявуç амăшĕ (Елюк аппан йывăр тăпри çăмăл пултăр) пӳлчĕ. «Тăхта-ха, хĕрĕм, — терĕ вăл, — Лявуç патне кайма ĕлкĕрĕн. Малтан çак нухрата тыт та курма килнĕ халăха валеçсе пар». — Çапла каларĕ те Елюк аппа мана йĕкĕр ывăç кĕмĕл укçа пачĕ. Шарт сиксе вăрантăм. Тĕлĕк пĕлтерĕшне пĕлес тесе чылайччен шухăшларăм. Тавçăрса илтĕмех. Тĕлĕкри туй — вилене. Чăнах та çапла пулчĕ. Манăн ĕлĕкхи савни Лявуç вилнĕ тенине илтрĕм. Елюк аппа мана Пирĕшти пулса хӳтĕлерĕ пуль — ывăлĕн юратăвне паян кунччен те асран кăларманшăн хута кĕрет ĕнтĕ. Çичĕ теçетке урлă каçрăм пулин те халех вилместĕп-ха эппин. Виличчен çур ĕмĕр хушши чунра капланнă ăш вăркавне ирттерсе ямалла. Унсăрăн ĕмĕрлĕх канăç тупаймăп.

Малалла

Аран-аран палăракан çул хыттипе, çил-тамана пăхмасăрах, пĕр лав чуптарать. Çуна çинче хĕрпе каччă. Вĕсем йĕри-тавра мĕн пулса иртнине асăрхамаççĕ те тейĕн, брезентпа пĕркеннĕ те шăкалтатса калаçса пыраççĕ.

Юлашкинчен каччи ассăн сывласа илет, салху куçĕсене мăчлаттаркаласа хĕрĕ çине пăхать.

— Тăватă çул пĕччен пурăнмалла, — пăшăлтатать вăл хурлăхлăн. — Ытла та нумай вĕренмелле-çке санăн, Оля!

— Юратсассăн, ытларах та кĕтме пултаран, Павлуш, — йăпатать хĕр хăй савнине. — Эпир пĕр-пĕрин патне çыру çӳретсех тăратпăр-çке, уявсене те, ав, пĕрлех ирттеретпĕр.

Уйрăлу пĕрре те хурлантармасть тейĕн, унăн сăн-пичĕ савăнаçлă, капăшка тутисем йăл та йăл кула-кула илеççĕ.

— Ялан çавнашкал вĕсем, пирĕн туйăмсем, — тет Павлуш, савнииĕ çине хурлăхлă куçĕсемпе пăхса.

— Мĕнле?

— Каччине салху чухне хĕрне савăнăçлă.

— Мĕн пирки çапла вăл, Павлуш?

— Ăçтан пĕлем эпĕ, Оля...

— Эпĕ пĕлетĕп.

— Кала.

— Эсĕ кӳренместĕн-и?

— Паллах, кӳренместĕп.

— Мĕншĕн тесен...

— Мĕншĕн тесен эсĕ каятăн, эпĕ юлатăп. Çĕнĕ çынсем, çĕнĕ вырăнсем... Санăн ман çинчен шухашламашкăн вăхăт та пулмĕ.

Малалла

1

Йăмраллă ялăн хыçалти урамĕнче пăхса ытармалла мар ултă кĕтеслĕ çĕнĕ çурт куç хупса иличчен ӳссе ларчĕ. Хуçисем çап-çамрăк çав, вăйпитти çынсем. Тĕрĕсех, çемьене йĕркеллĕ пурăнма селĕм пӳрт кирлех. Илтимĕр Карлин çакна вунçиччĕрех ăнланнă. Тытăннă ĕмĕтленме. Унăн шучĕпе, тĕллеве пурнăçлама икĕ япала кирлĕ: укçа тата тирпейлĕ чипер арăм. Иккĕшне те шырамалла, тупсан алăран вĕçертмĕ.

Илтимĕр шухăшне Турă илтнĕ-тĕр, çав пулăшрĕ ахăр. Йĕркеллĕ иртрĕ унăн çар хĕсмечĕ. Срок тухсан киле каймарĕ вăл, çар карапĕ çинчех юлчĕ, укçаллă службăна. Амăшĕ вара ывăлне мар, çыру çеç кĕтсе илчĕ. Ах, тарăхрĕ вăл. Мăкăртатрĕ. Çын килте те питĕ кирлĕччĕ, ара, сахал-и арçын тытса тумалли ĕç. Хирĕлнĕ кăмăлне кӳршĕ-аршăпа пуплесе пусаркаларĕ вара майĕпен. Каярахпа, кăмăлĕ çаврăнсан, Илтимĕр амăшĕ, Минепи кинемей, ывăлĕ пирки мăнаçланма тытăнчĕ.

Пур ял-йышра лĕкĕрчĕксем. Илтимĕре çĕн ят тупса пачĕç — Мичман. Кам чĕлхинчен вĕçерĕннĕ-тĕр ку? Паллă мар. Путех флотра пулнă морякăн ĕçĕ. Пур вĕсем, темиçе те. Çак таврари сывлăш сиплĕ-тĕр. Ахальтен мар маттур яш-кĕрĕм çитĕнет. Ун йышшисем, паллах, флота юрăхлă. Унтан таврăнсан çӳреççĕ вара çиçтерсе морякăн илĕртӳллĕ тумĕпе пикесен чунĕсене хускатса. Вĕçкĕнленĕçин. Вĕсем тивĕçлĕ. Тиркеме никам та хăяймĕ.

Малалла

Хĕвел ансан хăвăрт каç пулчĕ.

Паян манран сив уйăх кулчĕ.

Эп пĕчченех — ун пекех.

Ман еннелле эсĕ пăхмарăн,

Сан куçусем çунчĕç кăваррăн.

Анчах кăвар — маншăн мар.

Санăн умра çук манăн айăп.

Сан çул çинчен пăрăнăп, кайăп,

Утăп пĕччен, мĕн ирччен.

Ак, урăххи пулчĕ сан арăм,

Сан ĕмĕтри эп пулаймарăм.

Уйрăлчĕ çул. Сывă пул!