Электронлă вулавăш

Хветĕр хуллен шăлкаласа тăххăрмĕш протеза тытса пăхрĕ. Унăн чĕркуççинчен аяларах пайĕ (ура тунийĕ) йăлтах арканнă. Хăвăл йывăçĕ çук. Чĕркуççи тимĕрĕсем лапчăннă. Хветĕр ăна тӳрлетес тесе нумай аппаланчĕ, юсаймарĕ. Çак протез çине пăхсан Хветĕр çан-çурăмĕ яланах сӳлетсе илет. Халĕ те çаплах пулчĕ. Ун чухне вăл колхозăн автогаражĕнче тĕрмешетчĕ. Хуралçă пеккиччĕ вăл. Гараж хураллать, шăлса тирпейлет. Шоферсем вăхăтра таврăннипе таврăнайманнине тĕрĕслет. Автомашинăсене «заправить» туса пулăшать. Юрататчĕç ăна шоферсем. «Хветĕр Иванч», «Хветĕр Иванччă» тесе кăна тăратчĕç. Пĕр тулăксăр шоферпа вара, Карбюратор Çерукĕпе, «пăрçи пиçместчĕ унăн. Машинине пылчăклă-мĕнлĕ, тирпейсĕр тытатчĕ Çерук. Хăш-пĕр чухне тул çутăласпа тин таврăнатчĕ. Сăлтавне тупатчĕ хăй. «Хирте бензин пĕтсе ларчĕ», «баллон шăтрĕ», «зажигани чăхăмларĕ», «сцеплени пăсăлчĕ», «тормоз тытманнипе чун тухатчĕ»... пуху-мĕн пулсан Хветер ăна тарăхсах ятлатчĕ. Ырă çын тăвасшăнччĕ унран. Лешĕ вара ырă тăвас тесе каланине тепĕр майлă ăнланатчĕ. «Ура хурасшăн эс мана», — тетчĕ. Çапла, хирĕçӳ çивĕчленнĕçемĕн çивĕчленсе пычĕ. Юлташĕсем ятланă хыççăн Карбюратор пĕр вăхăтра йĕркене кĕнĕччĕ-ха. Уншăн Хветĕр савăнатчĕ. Анчах пĕр-икĕ эрне тытăнса тăчĕ-и те, Çерук каллех гараж умне тăр пылчăк машинăпа çитсе чарăнчĕ.

— Уç хапхуна! — кăшкăрчĕ вăл хуралçа.

— Уçмастăп, — терĕ Хветĕр. — Малтан çуса кил машинна.

— Эй, пуплешет те...

Карбюратор хирĕçме пуçларĕ. Çилленсен темле çăтăр-патăр калаçать вăл. Тăрантас кустăрми хушшине патак хурса шатăртатарнă пекрех. Кун пек чухне ун сăмахĕсене, Хветĕр шутласа кăларнă тăрăх, вун-вун икĕ процентран ытла ăнланма çук. Карбюратор çапла çатăртатрĕ-çатăртатрĕ те сасартăк грузовика чакарма тытăнчĕ. Кузовран пылчăк татăлса аннă иккен. Хветĕр ун çине Пусрĕ те шуса кайрĕ, ӳкрĕ. Сывă урине туртса илме ĕлкĕрчĕ-ха вăл. Протезне туртса илеймерĕ. Çав ура урлă машина каçса кайрĕ. Çапла, кĕтмен инкек килсе тухрĕ ун чухне. Кайран пĕлчĕ Хветĕр: леш, Карбюратор текенни, ӳсĕр пулнă иккен. Çапла, фронтра мар, ялтах тепĕр хут аманчĕ Хветĕр. Юрать-ха хальхинче протез урине кăна хуçрĕç.

Вуннăмĕш протез ытлашши кивелсех çитмен-ха. Унпа пĕр тикĕс, лăпкă пурăнчĕ Хветĕр. Ара, фермăра ĕçленĕ чухнех мĕнех пултăр-ха? Сыснасем пырса хыçаланаççĕ ĕнтĕ ун çумне. Ку темех мар. Тепĕр чухне, чăнах та, пылчăк ишме тивет çав ĕнтĕ. Сысна фермин картишĕ мĕнлереххи паллă: пылчăксăр пулмасть вăл. Хĕлле фермăна тарăн кĕрт тăрăх ашса çитесси те çăмăлах мар. Тепĕр чухне тракторпа çул уçаççĕ. Анчах шуçăмпах, Хветĕр пынă чухнех, уçмаççĕ-ха вĕсем. Ферма платникĕ пилĕк сехетре витене çитет. «Каярах килсен те юрать», — теççĕ ăна. Вăл çав-çавах хăй йăлине пăрахмасть. «Çук, вуннăмĕш протез ытлашши çĕмĕрĕлмен. Унăн чĕркуççинчен çӳлерех пайне (пĕççине) вунпĕрмĕш протез ăшне улăштарса лартас мар-ши?» — шухăшларĕ Хветĕр... Вăл ăна çавăркаласа пăхрĕ. Çук, «çăрисем» пĕр пек мар иккен, чĕркуççине хытарнă болтсем те пачах урăхла. Мĕн каласси пур, протез заводĕнчи туссем (унти рабочисене Хветĕр çаплах калать: нумай çул ура илсе чăннипех çывăхланса çитнĕ вĕсемпе) яланах ун пек-кун пек изобретени тума тăрăшаççĕ. Çăмăлрах, меллĕрех протез туса парасшăн çунаççĕ вĕсем. Çавăнпа та час-часах мĕн те пулин улшăну кĕртеççĕ. Хветĕр тарăхса та илчĕ. «Лапăртатаççĕ, — терĕ вăл. — Мана çăмăлли-мĕнĕ мар, çирĕпреххи кирлĕ. Хăтъ тем хулăнăш тимĕртен туса паччăр, шанчăклă çеç пултăр вăл. Пĕрене çĕклеме те. Чул тиеме те...»

Хветĕр, сисмесĕр тенĕ пекех, чи хĕрринчи ура çине — тин çеç çĕклесе улăхнă вунпĕрмĕш протез çине тинкерчĕ. «Эппин, санăн та срок тухрĕ иккен», — ассăн сывларĕ вăл. Мĕн тейĕн, кирек хăш протезпа та уйрăлма йывăр ăна. Хăйĕн çумĕнчен темскер ăшă, ырă япала уйрăлса кайнă пек.

Çак самантра Хветĕр каллех вуниккĕмĕш протеза аса илчĕ. Нивушлĕ çĕтмеллипех çĕтрĕ вăл. Мĕн тери намăс. Хветĕр нихăçан ун пек тăнне çухатса çӳременччĕ. Халĕ тем тумалла ĕнтĕ. Протез заводне тепĕр хут кайма аван мар. Çитменнине унта сан валли кашни эрнерех ура туса парас çук. Тĕнчере эсĕ çеç-и, инвалидсем татах та пур. Хветĕр çамки çине сивĕ тар тапса тухрĕ. Кунсăр пуçне фермăра та протезсăр май килмест. Икĕ хул хушшине те костыль тытсан пуртăпа епле каскалăн-ха. Капла ĕçлени мар, асапланни кăна...

— Лайăх мар... Пит лайăх мар, — хыттăнăх каласа хучĕ Хветĕр.

Аялтан Çипхани сасси илтĕнчĕ:

— Мĕн утса ларатăн эс унта. Апат анса çи. Лайăх мар пулсан та, мĕн тăвайăн ĕнтĕ халь.

Упăшки шарт сикрĕ те кăштăртатса анма тытăнчĕ.

Апат çисе ларнă чухне вĕсен алкум алăкне такам шаккарĕ.

— Лисук ачисем пуль-ха. Çавсен алли шашулкка патне çитеймест. Темме вăрăмлатса хумарĕ кантрине, — мăкăртатрĕ Çипхани, вара уçма тухрĕ. Пӳрте Лисук ывăлĕ мар, Петюк килсе кĕчĕ.

— Ĕç тухмарĕ, Хветĕр пичче, — терĕ вăл ăшталанса.

— Мĕнле ĕç?

— Эпĕ сан пирки хаçат редакцине çырса ятăм. Пĕлтерӳ пичетлеме ыйтса. «Хурăнкасси ялĕнче пурăнакан Федор Иванович Хурамалов Вăрмар поселокĕнче сылтăм урине (пĕç тĕп) çухатса хăварнă. Тупакансене хуçине пĕлтерме ыйтатпăр. Ура михĕре пулнă», — тесе çыртăм эпĕ.

Хветĕр кашăкне чашăкран кăларма та манчĕ, тем калама хăтланчĕ, анчах çăварти çăкăрне чăмласа антарайман пирки нимĕн те калаймарĕ. Петюк малалла пĕлтерчĕ.

— Ĕнер хыпар килчĕ. Редакцие ун пек шӳтлесе çырма юрамасть тенĕ. Пĕлтерĕве, кунсăр пуçне, укçа тӳлесен çеç пичетлеççĕ тесе каланă. Эпĕ паян конверт ăшне чиксе вун тăхăр пус укçа ярса патăм. Халĕ пичетлеççĕ пуль-ха. Хыçала татах ăнлантарса çыртăм. Миххи — йĕтĕн çиппинчен тĕртнĕскер терĕм. Урана тупатпăрах. Ытлашши кулянма кирлĕ мар.

Петюк иккĕмĕш класран çеç вĕренсе тухнă-ха. Ăслă ача вăл. Хветĕр мучи сĕтел хушшинчен тухрĕ те ун патне пычĕ, ачана пуçĕнчен ачашласа саврĕ.

— Эй, япала... Хăвăн урупа такам пуçне те анрататăн ĕнтĕ, — терĕ Çипхани Петюк тухса кайсан.

— Тем те курса ларăн хальхи ача-пăчапа. Ма каларăм-ха ăна урана çухатса хăварни çинчен. Ĕнтĕ пĕлсех тăр. Пурте вар-хырăмне тытсах кулĕç, — тек апат çинчен аса та илмерĕ Хветĕр.

...Вăрмар автовокзалĕ патĕнчи тенкел çинче Хветĕр чылай ларнăччĕ çав. Автобус час килмерĕ. Тĕлĕрсех кайма пуçланăччĕ вăл. Çынсем хыттăнрах калаçнине, вĕткеленсе чупнине илтсе пуçне çĕклерĕ. Автобус килнĕ иккен. «Ăçталла каять?» — ыйтрĕ Хветĕр. «Хурăнкассине!» — терĕç ăна. Мучи хăпăл-хапăл утса пырса автобуса кĕчĕ. Кĕçех машина тапранса та кайрĕ. Кĕçĕр кунтан тек пĕр автобус та нихăш еннелле те çула тухмасть. Çавăнпа автовокзал та, урам та пушанса юлчĕç. Никам та çук. Тенкел çинче кăна темле мăкăль-шакăль вăрăм япала чикнĕ михĕ выртать. Чылайччен никам та пырса пăхмарĕ ăна. Ара, вырттăрах! Хуçи тупăнĕ-ха, килсе илĕ.

Чылай вăхăт иртнĕ хыççăн автовокзал умĕнче пĕр ача курăнчĕ. Кивелерех панă кăвак костюм тăхăннă. Çара пуçăн. Вăл тенкел çинчи миххе асăрхарĕ те хыпашласа пăхрĕ: унта хуçлатса хунă темле хытă япала пур иккен. Ача, пĕлес килнипе чăтаймасăр, михĕ çумне ларчĕ, васкамасăр çыххине салтрĕ. Ак тамаша! Ун ăшĕнче протез иккен. Кун пеккине курнă вăл, пĕлет. Атă-пушмак мастерскойĕнче ĕçлекен Упа Иванĕн те çавăн пекскерех вĕт-ха. Тен, вăл манса хăварнă. Ача михĕ хуçи килет-и тесе çур сехет ытла кĕтсе ларчĕ, анчах автовокзалра никамах та курăнмарĕ. Вара ал тупанĕ çине сурчĕ те миххе çурăмĕ хыçне çавăрса хучĕ. Унччен те пулмарĕ — канавран, чул куписем хыçĕнчен, йывăç пăшалсем çĕкленĕ ачасем сиксе тухрĕç. Вĕсен хушшинче Упа Иванĕн ывăлĕ Гриша та пур.

— Мĕн михĕпе çӳретĕн, Владька? — ыйтрĕ унран Гриша.

— Аçуна курмалла-ха. Çак япала унăн мар-и тетĕп, — тусĕ çине сăнанă пекрех пăхса илчĕ Владька. Унтан миххе салтрĕ те вĕр çĕнĕ протез кăларса кăтартрĕ.

— Аттен мар ку... — терĕ ача. — Вăл халь çĕннине илмен-ха, ури те унăн кунтан кĕскерех. Тăрри сак пек мар, хăвăл.

Тепĕртакран ачасем патне шур çӳçлĕ, темиçе орден ленти çакнă туяллă çын пырса тухрĕ. Михĕри протеза кăларсах пăхрĕ вăл. Унтан канаш пачĕ: «Ку япалан хуçине пĕлес тесен Канаша, протез заводне, кайса килмелле», — терĕ.

Тепĕр кунне пуйăс çине ларса Владькăпа Гриша çула тухрĕç. Миххе те пĕрлех илнĕ вĕсем. Протез заводĕнче инвалидăн япалине курнă-курман палласа илчĕç. «Хурамаловăн ку», — терĕç рабочисем. Адресне çырса пачĕç. Ачасем савăнăçлăн килне таврăнчĕç.

Ирхине ирех Владькăпа Гриша урамра тĕл пулчĕç те хăйсем тупнă миххе йăтса Хурăнкассине çитрĕç. Малтанах вĕсем Уçăп Михали патне кĕчĕç. Вăл — Владька ашшĕпе пĕр тăван. Вĕсен ывăлĕ — Петюк питĕ савăнса кĕтсе илчĕ юлташĕсене. Владькăпа Гриша Хветĕр мучин тупăннă урине илсе килнине пĕлсен вăл тĕлĕнсех кайрĕ.

— Хаçат редакцийĕнчен пĕлтерчĕç-и? — ыйтрĕ вăл.

— Çук-çке, нимĕн те пĕлтермен, — терĕ Владька.

— Мĕнле-ха? Эпĕ çырса янăччĕ вĕт...

— Мĕн тесе?

— Хурамалов урине çухатнă, пĕлтерӳ парăр тесе.

Часах ачасем Хветĕр мучи килне çитсе кĕчеç. Миххе курсан мучи хăрах уран сиксех вĕсем патне ыткăнчĕ. Чĕтрекен аллисемпе миххе салтса вĕр çĕнĕ протез туртса кăларчĕ.

— Ларăр, ачасем. Пыл илсе кĕретпĕр. Сире çĕнĕ пыл çитермесĕр ямастăп. Тавтапуç, тусăмсем. Ăçтан тупрăр! — хыпалансах калаçрĕ мучи.

Çипхани васкаса пыл илме тухрĕ. Хветĕр мучи ачасем çине пăхса тăчĕ-тăчĕ те урине йăтса чăлана кĕчĕ. Унăн куçĕнчен шултра тумламсем юхса анчĕç. Хветĕр мучи протеза кăкăрĕ çумне тытса чăмăртарĕ.

«Вун иккĕмĕш ура... тупăнтăн-и, телейĕм», — пăшăлтатрĕ вăл.