Электронлă вулавăш

— Çук, — терĕм те Герман Петрович вырăнтан хускаласса кĕтме тытăнтăм.

Пĕр хушă шухăша путса тăчĕ вăл. Унтан ман ума пычĕ.

— Кĕперпех çаврăнса каяр пуль. Сукмакпа кайсан каçма çук. Ĕлĕк пурччĕ. Çĕрĕшсе анчĕ те, çĕннине тăвакан тупăнмарĕ. Халь çуран çӳреместпĕр мар-и?

Хам çуралса ӳснĕ ял тавралăхне никамран лайăх пĕлетĕп тесех шутлаттăмччĕ ку таранччен. Аплах мар иккен. Герман Петрович хыççăн утнă чухне çакна лайăх туйса илтĕм. Вăл мана çак самантра темле ют çын пек туйăнма тытăнчĕ. Кĕпер урлă каçсанах хăмăшлăха илсе кĕрсе кайрĕ. Кунти сукмак мана пиртен аякри-аякри çĕршывсене асаилтерчĕ. Герман Петрович вара çĕнĕ çĕр уçакан пек мар, хуçа пекех утса пычĕ. Эпир часах кӳлĕ тесен кӳлĕ мар, кӳлленчĕк тесен кӳлленчĕк мар вырăна çитсе тухрăмăр. Турăшăн та, ют çĕрти пекех туйрăм хама. Тĕлĕнсе те илтĕм хамран хам. Кунтан аслă çул та инçе мар тата.

Герман Петрович мана алăран çавăтрĕ те çеремлĕ вашмăк çырана илсе кайрĕ. Тытăнчĕ хăлаçланма. Ав унта мотоцикл пулнă, ак кунта йĕрсем пурччĕ текелеме тытăнчĕ. Унтан аслă çул еннелле çаврăнса тăче те пиншак кĕсйинчен куçлăх кăларчĕ. Ăна тăхăнса ячĕ.

— Мĕн тума кунталла çаврăнса кĕнĕ-ха вăл? Шухăшлама ăс çитмест... Ялта пĕртен-пĕр урă çынччĕ вăл...

Çарта чухне Раманран çыру илнĕччĕ. Атте-анне ĕнси çинче тăршшĕпех лараймăп. Колхозра ĕç çук, милицие ĕçе кĕтĕм тесе çырнăччĕ. Ырламанччĕ çакна эп ун чухне. Халĕ те ырламанах пулăттăм. Милиционер тени маншăн яланах мăшкăл сăмах пек туйăннă та, çынна кирлĕ те сумлă ĕç пулсан та, милиционер пулассăм çуках тесе шухăшлатăп паян та. Рамана килĕшнĕ çав ĕç. Килĕшнинчен ытла, ун ниçта кайса кĕме пулман ĕнтĕ. Авланас та çемье чăмăртас тесен çĕнĕ йăх тăсăмне хăй çине илме шутланă çыннăн пуш кĕсьеллĕ пулмалла мар-ха. Ăна та ăнланмастăп мар.

Герман Петрович çаплах калаçать те калаçать. Пĕр сăмахĕ те хăлхана кĕмест. Тинех пĕтрĕ пулĕ ун каламалли. Мана алăран çавăтрĕ те, эпир кӳлленчĕк леш еннелле утса кайрăмăр.

— Ак çакăнтах пытартăмăр Рамана, — терĕ Герман Петрович. — Муза çине тăнипе.

Пăхрăм та — эпир тимĕртен шăратса тунă шĕвĕр палăк умне çитсе чарăннă иккен. Кантăк айне лартнă сăнӳкерчĕке куртăм та, ӳтĕм-пĕвĕм тăрăх тем амакĕ чупма тытăнчĕ. Чĕрĕ Раман куç умне тухса тăчĕ. Анчах вăл темшĕн эп курма хăнăхнă Раманран лутрарах, пуçĕ вара чылай пысăкрах. Тем каласшăн, каласшăн хăй, анчах ниепле те çăварне уçаймасть. Кĕтетĕп, чăтайми кĕтетĕп ун сăмахĕсене. Ух, тарласах кайрăм. Темшĕн каçару кăна ыйтас килчĕ унран. Пуç тая-тая тем-тем калас килчĕ. Раман хăй çăвар уçайман пекех, эпĕ те ним те калаймарăм. Вара Раман ман куç умĕнчен тарса çухалчĕ. Вăл тăнă вырăнта тимĕртен шăратса тунă шĕвĕр палăк кăна. Ун çинче кантăк айне вырнаçтарнă сăнӳкерчĕк. Раман сăнӳкерчĕкĕ.

Вăл вилнĕ, эп чĕрĕ. Калама çук пысăк айăплă пек туйрăм та хама куçсене тартас тесе çаврăнса тăтăм. Герман Петрович калле-малле хутлать, тем çухатнă çын пек, çĕрелле тĕмсĕлнĕ те утăм хыççăн утăм тăватъ. Мăкăртатать хăй.

Хăвалăхра хура мĕлке курăннă пек туйăнчĕ те, Герман Петровича чĕнсе илтĕм.

— Мĕн вăл? — хам сисмесĕрех тухса кайрĕ çак ыйту.

— Мĕн мар ĕнтĕ, — лăпкăн тавăрчĕ Герман Петрович. — Муза çӳрет. Эпир килсе хăваласа ятăмăр та вырăнĕнчен, тĕмсем хушшине пытанса эпир каясса кĕтет.

Чăнах-и тесе пăхрăм-пăхрăм тĕмсем еннелле, мĕлке урăхран курăнмарĕ.

Ĕнтĕ каялла кайма пуçтарăннăччĕ, Раманпа сывпуллашнăччĕ, пире ан асăнах, эпир сана асăнман кун ирттермĕпĕр тесе каланăччĕ, утса кайма тăнăччĕ — каллех хура мĕлке курăннă пек туйăнчĕ. Ку хутĕнче мĕн ку тесе ыйтса тăмарăм, мĕлке курăннă еннелле вашлаттарса утса кайрăм. Чăштăр-чаштăр сасă кăна илтсе юлайрăм. Мĕлке куçран çухалчĕ. Йывăçлăха кĕтĕм. Кунта кушăрханă курăка лапчăтса сукмак хывнă иккен, Вăл мана шыв хĕррине илсе тухрĕ.

Пуç тупинчен пуçласа ура тупанĕ таранах хуп-хура тумланнă хĕрарăма куртăм та хăраса чарăнса тăтăм. Пĕрре те Муза пек туйăнмарĕ хĕрарăм. Çавах-ши, çавах мар-ши тесе патнерех пырас килчĕ. Хытăрах утса кайрăм. Шыв урлă каçса тараймасть-ха ку, пурпĕрех хуса çитетĕп тенĕччĕ. Анчах тем вăхăтра вăл леш енне каçма ĕлкĕрнĕ те. Васкамасăр тăвалла, ял еннелле, хăпарса кайнине кăна курса юлтăм.

Мана çухатнă Герман Петрович кăшкăрашма тытăнчĕ. Хирĕç сасă патăм. Хам çаплах хура тумлă хĕрарăм çинчен куç илейместĕп. Тем тесен те Муза мар ку, ăрăмçă тесе шухăшлас килчĕ. Тин кăна ку енчеччĕ-çке, епле майпа урине те йĕпетмесĕр-тумасăр леш енне каçса каяйрĕ?

— Ним те чухламарăна вара? — куларах ыйтрĕ Герман Петрович. — Атя кăтартам апла...

Эпир шыв хĕррине антăмăр. Ун çинелле ӳпĕннĕ йăмра патне илсе пычĕ мана Герман Петрович. Йăмран аялти туратĕнчен сӳс вĕрен çыхса çакса янă, ун вĕçне çур метр тăршшĕ патак çыхнă. Тинех тавçăрса илтĕм мар-и? Патакăн икĕ вĕçĕнчен икĕ алăпа тытрăм та чакăл вырăнарах чакрăм, ухăнса илтĕм те урасене çĕклерĕм, вĕрен мана малалла вĕçтерсе кайрĕ те — туххăмрах тепĕр çырана вĕçсе çитрĕм. Вĕрен каялла вĕçтерсе каясран аран-аран тытăнкаласа юлтăм.

Эй, иккен, еплерех ăслай тупнă Муза?

— Вĕçтерсе яр вĕрене кунталла, — терĕ Герман Петрович. Вăл та ман çума килсе чарăнсан патак çыхнă вĕренпе мĕн тумаллине пĕлмесĕр пĕр хушă тăтăмăр. Асли маларах тавçăрчĕ.

 

— Çыхса хур ав çав хăва туратĕнчен, сулланса ан тăтăр, — терĕ вăл.

Муза сукмакĕпе тăвалла утса кайрăмăр. Эпĕ пуç чиксе те шухăша путса утрăм, Герман Петрович хăй ăссĕн калаçса пычĕ.

— Çынсем тӳртен çӳренĕ чухне çак вырăнта каçма та пурччĕ те çав. Ӳркенем мар-ха, паркра сапаланса выртакан машина ещĕкĕсене кăна килсе хумалла. Час çĕрес çук вĕсем...

 

Вунсаккăрмĕш сыпăк

Тепĕр кунхине асаннене те ним шарласа тăмарăм, васкамасăр тумлантăм та шыв хĕррине тухса уттартăм. Шыв хĕрринче тем манса хăварнăнах туйăнса тăчĕ мана.

Эпĕ пӳртрен тухсан асанне алăка уçрĕ те кăшкăрса каларĕ:

— Ĕçкĕ-мĕн тупăнсан асту, нихçан курман пек ан çăткăнлан, виçине пĕл...

Илтмĕш пултăм... Куншăн асанне кӳренмерĕ. Калас тенине каланă вăл, аслин тивĕçне пурнăçланă.

Авăн уйăхĕнчи хĕвел нихăш вăхăтринчен те пархатарлăрах çав. Çунтарса хĕртмест вăл, пăчăртаса тар кăлармасть, шурă сăна хуратас тесе ăшаламасть. Çемçе аллипе ачашлама кăна пĕлет тата йывăç-курăка хăйĕн тĕсне параять. Сарă-сарă тĕнче курас килсен авăн вĕçĕнче Хурнайне кăна пырăр.

Анчах кăмăл каçăхмасть, чун юрламасть. Çак сарă-сарă тĕнчере те тĕм хура тумлă Муза пур, пусăрăнчăк кăмăллă эпĕ пур. Тума тытса улăштарма пулать, ман хуçăк кăмăла нимле те сыпма, нимле çилĕмпе те çыпăçтарма çуках. Сывлăш тăвăнсах çитсен кăштах та пулин уçăлам тесе кăн-кăвак пĕлĕтелле, сарă-сарă тăрăллă вăрман çине пăха-пăха илетĕп. Ку вăхăтра кăвак тӳпене кайăксен эшкерĕ те пулин чăпарламасть, тутă кайăксем улăхсемпе вăрмансенче рехетленеççĕ пулĕ. Кăнтăра каймаллисем çунат шăнăрĕсене тĕреклетеççĕ, кунта юлмаллисем çу хушаççĕ. Вĕсем валли те, кусем валли те çак вăхăтра апат ытлăн-çитлĕнех.

Ним çинчен те пусăрăнса шухăшлас килмест хамăн. Асаилмелĕх утса тухнă çулсем те пур, пуласлăха ăнтăлмалăх ĕмĕтĕмсем те пач сӳнсе ларман. Анчах маншăн паян хуп-хура тумлă Муза тата Раман вилтăприйĕ кăна пур.

Шыв хĕррине çитсен чарăнса тăтăм. Чим-ха, терĕм ăшăмра, ĕнерхи пек, Музăна шуйхатам мар-ха. Асăрханса пускалама та сассăр сывлама тытăнтăм. Хам сарă çулçăсем витĕр шыв леш еннелле тинкеретĕп. Пĕр кукленсе ларса, пĕр каçăрăлса пăха-пăха илетĕп. Тинех асăрхарăм хура тумлă çынна. Вăл вут пуленки çине ларнă та хускану та тумасть.

Типĕрех тĕмеске шыраса тупрăм та вырнаçăнса лартăм. Куç сиктерми шыв леш еннелле пăхатăп. Çаплах ларать те ларать хура тумлă Муза. Мĕн шухăшлать-ши вăл çак вăхăтра? Каçам-ха ун патне терĕм те йăмра туратĕнчен çыхнă сӳс вĕрене пăхкалама тытăнтăм. Ăна салтса илнĕ иккен. Муза епле каçса кайнă вара? Унталла-кунталла пăхкаларăм. Пусса каçса кайма ниçта та хăма пуçĕ те, чул катăкĕ те çук. Шыв тăрăх анаталла та тăвалла хутлама тытăнтăм. Эпир ача чухне кунта алапа тĕклĕ тута тытаттăмăр. Çулăн-çулăн шуçи те пулаканччĕ. Эпир такăрлатнă сукмаксене халĕ курăк та вĕлтĕрен пусса илнĕ ĕнтĕ. Чикекен пиçенсемпе пĕçерекен вĕлтĕренсене патакпа сире-сире çӳренĕ хыççăн ватă çирĕк патне пырса тухрăм. Пĕшкĕнсе иртсе кайма шутланăччĕ, пуçа патак пырса çапăнчĕ. Ак ăçта çакса янă иккен сӳс вĕрене? Тытрăм та ĕнерхи пекех ухăнса илтĕм, талпăнтăм та урасене харăссăн çеклерĕм. Вĕрен мана малалла туртса кайрĕ те. Анчах асăрханма пĕлеймерĕм пулас, шыв варрине вĕçсе çитсен урасене шыва чиксе кăлартăм. Çӳçентерсе ячĕ. Леш çырана çитсе ӳкеймерĕм, çĕнĕрен уткăнсан-уткăнсан кăна, калле те малле темиçе хутласан урасем типĕ çырана перĕнчĕç. Эй, иккен, майне пĕлмесен шар курасси инçе мар. Ура хывса пушмаксенчи шыва силлерĕм, нускисене пăрса тăхăнтăм.

Раман тăпри патне çитсе тухрăм аранах. Муза çаплах хускалми ларать.

— Эс те килтĕнем? — терĕ те хура тутăрне çамка çине туртса антарчĕ, тути-çăварне хупларĕ. Паранджа тăхăннă тухăç хĕрарăмĕ пекех туйăнчĕ вăл мана.

Мĕн хуравламаллине пĕлеймерĕм, эпĕ килнипе килменнине пĕлесшĕн мар, сăмах тупма кăна каларĕ вăл хăйĕн сăмахне. Янаха хыпашласа тăтăм-тăтăм та, ĕнерхи пек, Раманпа куçма-куç тĕл пулас марччĕ тесе вилтăпри палăкĕ тавра утса çаврăнтăм, унтан Муза çывăхне пырса чарăнтăм. Вăл çаплах йăшăл та тумарĕ.

Татах тем каларĕ вăл, илтсе юлаймарăм та ку хутĕнче те хурав параймарăм. Хамăн калаçу пуçарас килчĕ, анчах ним сăмах та чĕлхе çине тухмарĕ. Каллех янах хыпашлама тытăнтăм. Ĕнер Герман Петрович каласа кăтартни пуçрах-ха. Мĕнле майпа çакăнта килсе кĕнĕ-ха Раман тесе ыйтас-и?

Çаврăнтăм Муза еннелле. Вăл тăрса кайнă иккен.

— Муза, Муза! — хамран хам хăранă пек чĕнтĕм эпĕ. Сасă пулмарĕ. Хăш еннелле кайрĕ-ха вăл? Васкарăм хайхи шыв хĕрринелле. Çирĕк туратĕнчен çакса янă вĕрен сулланса тăрать. Каçса кайма ĕлкĕрнĕ иккен вăл.

Вилтăпри патне калле таврăнтăм та темччен-темччен шăппăн тăтăм. Вара тавра çулпа киле таврăнма шутларăм.

Кăмăлăм йăлтах-йăлтах йӳçĕхсе çитрĕ. Институт та илĕртмест, асатте килĕ те ăшăтмасть. Хĕлимун пиччепе Хветура аппа та пулин хăйсем патне туртми пулчĕç. Хреснаттепе хреснанне патне кайсан эрех кăлараççĕ. Асанне каларăш, нихçан курман пек çăткăнланмасан, виçеллĕ кăна пулсан... Каям-ха çавăнтах тесе шутласа утнăçемĕн силленсе кăна тăракан кĕпер патне çитсе тухрăм. Кĕпер варрине тăтăм та кăшкăрса ягăм:

— Йăтăнса антăр пĕрех хут!

Тăрс-тăрс! сикнĕçемĕн кĕпер хытăрах та хытăрах силленет. Силленин силленет те, йăтăнсах анма вăхăчĕ çитмен ĕнтĕ.

Çук-ха, каплах йӳçсе пурăнма юрамасть. Асатте килнех таврăнтăм. Ман кăмăла пĕлсех тăрать иккен асанне. Вăл мана валли кучченеç хатĕрлеме тытăннă та. Вăхăтрах таврăнтăм института.

Асра юлнă кино кадрĕсем пек, эрнипех куç умĕнче хура тумлă Муза, йывăç туратĕнчен çакса янă вĕрен, вилтăпри палăкĕ пулчĕç. Манатăп кăна, урăххи çинчен шухăшлама тытăнатăп кăна — куç умĕнчен хура мĕлке чупса та иртет. Вара юлташсенчен пăрăнарах тăратăп. Йышран ним те пытараймастăн. Юлташсем тем сисеççĕ те шарламаççĕ. Шарласан та, ыйтса-тĕпчесе анратма тытăнсан та эпĕ вĕсене пурпĕрех нимĕн те каласа парас çук.

Эрнипех сĕнксе çӳрерĕм çапла. Студентсен шавлакан, кĕрлекен, айăн та çийĕн çаврăнакан общежитийĕ те сĕврĕлтереймест ман кăмăл йӳççине. Казарма пурнăçне хăнăхнăскере, мана общежити шавĕ ним те мар. Чăкăртатакан тимĕр кравать çине тăсăлса выртатăп та, куç умне хура мĕлке тухса тăрать. Муза мар, Веркка хуп-хура тумланнă та мана тем каласшăн-каласшăн пек туйăнать. Çывăхăмах килет те хăкшăх çитереймесĕр çаврăнса каять. Тата кăштахран тата тепре çывхарать, татах çаврăнса каять.

Капла Муза мар, хам урмăша тухăп тесе шутларăм та виçĕ кунлăха киле яма ыйтса çыртăм, хута деканата кĕртсе патăм. Сăлтавне ыйтрĕç те, куç хупмасăрах суяйрăм, асанне вилес патнех çитнĕ терĕм.

Эп таврăннă чухне вилмех выртманччĕ те асанне — чирлемеллипех чирленĕччĕ.

— Чуну сисрĕ-им? — айшатăн ыйтрĕ вăл. Калаçас хавалĕ те ăша кайнă хăйĕн.

— Кайса пуççапма Веркка çук ĕнтĕ халь, — калаçрĕ вăл, — вăл пулнă пулсанах... Тата хăçан килсе кĕрĕ пирĕн яла унашкал тарават хĕвершăл? Пулмĕ çав...

Хыпăнса ӳкмелĕх ним те çук пекчĕ, каллех канăçа çухатрăм. Асаннен эмел-мĕн шыраса таçта çӳремелле мар, ун хăйĕнех аптеки тăп-тулли, анчах çак чиртен мĕн эмел ĕçмеллине пĕлеймесĕр кăна тулашать. Кайса пăхнă ялти медпункта, унтан тулашса кăна таврăннă. Участок пульницине илсе кайма тиврĕ. Тинех лăпланса выртрĕ чирлĕ çын. Тытăнчĕ хайхи ĕç хыççăн ĕç хушма. Хăй сывă чухне эп асанне кунне миçе çухрăм таран хутланине тавçăрма та пултарайман. Хамăн çӳремелле пулчĕ те ун вырăнне — чĕлхене тăсса кăларас патнех çитрĕм. Тата кăштахран алă сулсах тухса тарнă пулăттăм. Нӳхрепе анса хăпарсан асанне ĕç хушма чарăнчĕ. Юрать-ха выльăх-чĕрлĕхне пăхма мана хушмаççĕ. Асатте хăех пурне те пĕлсе тăрать картишĕнче.

Чирлĕ асанне вырăнĕ патĕнче ларнă чухне каллех куç умне хура мĕлке киле-киле тухма тытăнчĕ. Хам сисмесерех ассăн-ассăн сывласа илтĕм пулас та, асанне тӳрех каласа хучĕ:

— Шыв хĕррине кайса килес тетĕн пулсан чарса тăмăп... Ăçтан пурне те чухласа тăмалла, малтан пĕлсе хумалла?

Тĕлĕнсе пăхса илтĕм те асанне çине сассăр пуçтарăнма тытăнтăм.

— Нумай ан çӳре, ĕçке чĕнекен тупăнсан ан çӳре, — терĕ вăл вăйсăрланнă сассипе.

— Юрĕ, — тавăртăм май килнĕ таран çемçереххĕн те ăшшăнраххăн.

Хальхинче урана шыва чиксе кăларас марччĕ тесе шухăшласа утнă май шыв хĕррине çитсе ӳкнине те сисмен. Аякранах пăхкалама пуçларăм. Сӳс вĕрене йăмраран-и, çирĕкрен-и, мĕнрен çакса янă-ши? Патак сулланса тăни ниçта та курăнмарĕ.

Вĕлтеренлĕхпе пиçенлĕхе таптаса имĕрнине асăрхарăм та кĕтӳ килекенех марччĕ-çке кунта тесе шухăшларăм. Шыв хĕрринерех аннă май куç умне ансăр кăна каçма тухса тăчĕ. Тинех тавçăртăм. Герман Петрович çынсем тӳртен çӳренĕ чухне кунта каçма пурччĕ тесе ахаль калаçман иккен. Тимĕр свайсем çинех хунă каçмана. Асăрханкаласа пусса ун çине кĕтĕм. Силленсе илетĕп. Машинăн юрăхсăра тухнă ещĕкĕсем питĕ лайăх вырнаçса выртнă. Каçса кайнипе кăна çырлахмарăм, калле-малле уткаласа çӳрерĕм.

Юлашки кунсенче куç умĕнчен кайма пĕлмен хура мĕлке мĕлтлетсе илнĕ пек туйăнчĕ. Унăн-кунăн пăхкалама пуçларăм кăна, пĕр палланă пек, пĕр палламан пек туйăнакан сасă хăлхана кĕчĕ.

— Эсĕ те кунта-им?

— Кунтах-çке, — тӳрех персе ятăм эпĕ.

— Герман Петрович ӳркенмерĕ, çавă килсе хывса пачĕ.

— Герман Петрович тетне? Эс ун мăнукĕ мар-и вара?

— Пулам, мăнукĕ пулам. Вара мĕн? Эп ăна килте те Герман Петрович тесе кăна чĕнетĕп... Ирттерсе яр атя... Кĕтсе ывăнчĕ пуль Раман.

— Мана та кĕтет вăл.

— Ут апла пулсан малалла, — терĕ те Муза мана пырса çурăмран тĕртрĕ.

Пĕр хушă умлăн-хыçлăн пытăмăр, унтан ăна мала ирттерсе ятăм. Епле тесен те Раман манран ытларах ăна кĕтет...

Хăех якатнă пуленке çине вырнаçса ларчĕ те тутине сиктеркелеме пуçларĕ. Вăл мĕн каланине илтеймерĕм те, пĕлеймерĕм те.

Пусăрăнса лармарĕ Муза. Часах сиксе тăчĕ.

— Мĕн каламаллине каларăна? — куçран чăр! пăхрĕ.

— Аха, — пуç ухрăм эпĕ.

— Каяр апла...

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн