Электронлă вулавăш

— А-а-а! Вĕлерчĕ-ĕç! — çĕрлехи тĕттĕме вичкĕн çĕçĕпе каснă пек çивĕччĕн хăлхана пырса кĕчĕ çинçе сасă. Ун хыççăн пĕчĕк ача шари çухăрса ячĕ те шăпланчĕ. Унтан ытла сасартăк, команда панă хыççăнхи пек, волисполком патĕнче шав пуçланчĕ. Тискеррĕн çухăрни, çухăрса йынăшни, вилес умĕнхи ылхану сăмахĕсем...

Иркка лашисене вырăнтанах сиккипе чуптарса кайрĕ. Хăйсен хваттерĕ тĕлне çитсен лашисене чармарĕ, тĕттĕм пӳрте, унтан пушшех тĕттĕм витене кĕме вăл пурпĕрех хăрать. Иркка Маня амăшне курасса шанса ачасен çурчĕ патнелле çул тытрĕ.

Ачасен çуртĕнче шăп, лăпкă утраври пек. Каçхи апат çинĕ хыççăн ачасем тутлă çывăраççĕ. Апат пĕçермелли пӳлĕмре хура çӳçлĕ çинçешке çамрăк хĕр вĕри шывпа шурă турилккесем çăвать, çурма сасăпа юрă юрлать.

Алăкран ун патне Татьяна кĕчĕ.

— Час çуса пĕтеретĕн-и? — ыйтрĕ вăл.

— Мĕн-маччĕ? — ыйтрĕ хура çӳçлĕ хĕрача.

— Аллуна çу та мана тумланма пулăш-ха, — терĕ Татьяна, чунĕ хăраса чĕтренине сасăра палăртас мар тесе, юри хытăрах та куларах каларĕ. Хĕр çаврăнса пăхрĕ:

— Апайтуру-у! — тĕлĕннипе шарт çапрĕ пĕççине хура çӳçлĕ хĕрача, Татьяна çине пăхса. — Патша майри пек!

Чăнах та ачасен çӳрчĕн заведующийĕ Татьяна Николаевна Изотова патша майри пек тумланса тăнă. Пуçĕ çине тĕрлĕ йăлтăркка япаласемпе илемлетнĕ кокошник тăхăннă. Кокошник хĕррипе çĕлесе тухнă витĕр курăнакан шарăх çурăмĕ тăрăх пилĕкрен иртсе тĕтĕм явăннă пек хумханать. Çутă кăвак кофти Татьяна стайлă кӳле-пине çăтах авса илнĕ, çаннисем темиçе хутлă аркăллă, арки вĕçĕсене халех вĕçсе каяс лĕпĕшсем пек шурă чĕнтĕр тытнă. Мăйĕ çине тĕрлĕ тĕспе йăлтăртатса тăракан тăватă ярăм шăрçа çакнă. Аллинчи кашни пӳрнинче тенĕ пекех йăлтăркка куçлă çĕрĕ. Сараппанĕ тĕттĕм хĕрлĕ тĕслĕ, урайне çити вăрăм. Пилĕкне шурă сарлака пиçиххи çыхнă тăхи ылтăн тĕслĕ.

— Илемлĕ-и? — терĕ Татьяна, çурăмне кăтартас шутпа çаврăнса тăрса.

— Илемлĕ, питĕ илемлĕ, хăвах çĕленĕ тесе калас та çук. Ну, Татъяна Николаевна, ку спектакле лартнă чух хам та пырса куратăп. Мĕн ятлине вылятăн-ха эсĕ унта?

— Островский çырнă «Гроза» ятлă драмăра эпĕ Катеринăна вылятăп. Юлашкинчен, Атăл хĕрне тухнă чухне, çапла тăхăнса тухатăп.

— Пит илемлĕ! Тачкарах йĕп пар-ха, пиçиххи вĕçне çĕлесе вырнаçтарам. — Татьянăран йĕп илейчĕ, тулти алăка такам хытă шаккарĕ. Татьяна сарафан аркине алăпа тытрĕ те алăка уçма тухрĕ.

— Кам унта? — ыйтрĕ вăл.

— Эпĕ! Татьяна аппа, уç-ха хăвăртрах! — терĕ Иркка.

— Мĕн пулнă? — ыйтрĕ Татьяна, Иркка икĕ лаша çавăтса тăнине курсан.

— Татьяна аппа, лашасене пытарасчĕ. Шерхулла пичче те, пирĕн атте те таçта, таврăнмарĕç... Халĕ волисполком патĕнче тĕнче кĕрлет... Хусан енче вĕçĕм тупăран переççĕ.

Иркка каласа пĕтереймерĕ, Татьяна Николаевна та ним чĕнме ĕлкĕреймерĕ, темиçе лаша ури сасси сиккипе çывхарса килнине илтрĕ.

— Лашусемпе пĕрле сарайне кĕрсе пытан, — терĕ Татьяна Ирккана, лашине хапхаран килкартине кĕртсе ячĕ, хăй алăка питĕрмесĕрех каялла пӳлĕме чупса кĕрсе тăчĕ. Ним тума пĕлмесĕр хăранипе чĕтрекене ернĕ тутисене аллипе тытрĕ. Кăмака хыçне пытанас тесе пĕр утăм сикрĕ, анчах чарăнчĕ. Ун пуçĕнче шухăш çиçĕм пек хăвăрт ĕçлени палăрчĕ. Кăмака патĕнчен сетел патнелле ыткăнчĕ, спектакль валли хатĕрленĕ грим тытрĕ, хăранипе кăвакарса кайнă тутине хĕрлĕ сăрăпа пĕветрĕ, çинçе хура кăранташпа сăмси тăрринче çамки урлă икĕ усал йĕр хывсан, зеркал çине пăхса илчĕ. Зеркал çинчен ăна хирĕç усал та çиллес мăнкăмăллă йăлтăркка кокошниклĕ пуян майра пăхрĕ. Алкумĕнче ура сасси илтĕнсе кайрĕ. Татьяна страус хӳринчен тунă сарлака веер тытрĕ, тата тем илесшĕнччĕ, ĕлкĕреймерĕ, пӳлĕме Люшшапа пĕрле виçĕ кулак çухрашса кĕрсе тăчĕç.

— Ман патаччĕ-и, килĕрех! — тăсарах пуçне каçăртса, икĕ аллине пилĕке тытса ыйтрĕ йăлтăркка майра.

— Сана арестлеме! — кăшкăрчĕ Люшша сăмси витĕр.

— Арестлеме? Кам ячĕ?

Кулаксем Изотов большевик арăмĕпе пуплесе тăмĕччĕç, ярса илсе тĕртсе кăларĕччĕç е çӳçĕнчен ярса илсе сĕтĕрсе кăларăччĕç, анчах кун пек тумланнă хĕрарăма тӳрех ярса илме хăрарĕç, Люшшасăр пуçне ыттисем ăна паллаймарĕç.

— Ну, кам ячĕ-ха мана арестлеме? Хăвăр пек кулак е патша çынни?

Люшша хăйне кăшт хăйса çитнĕ пек туйрĕ.

— Пирĕн вăрçă начальникĕ! — терĕ Люшша, аллине Татьяна патне тăсса.

— Сирĕн пек кулак е пĕчĕк офицер епле правăпа мана арестлеме пултарĕ? Мана, промышленник миллионер хĕрне? Чак каялла, мĕскĕн чун! — Татьяна веера пуçтарса Люшша аллине хытах çапрĕ.

— Эсир кулак, эппин? Эсир пуян, эппин? — питĕ тăрăхласа тăсарах калама пуçларĕ Татьяна. — Пĕчĕк шăршлă лавкка уçатăр та, çулталăкра пĕр пин пайта илетĕр те хăвăра пуян тесе сăмсусене каçăртса çӳретĕр! Е тата хĕрĕх-аллă десетин çĕр акатăр та хăвăра çĕрме пуян вырăнне хуратăр! Мĕскер эсир манăн атте çумĕнче?! Пыйтă! Манăн атте завод хуçи! — çухăрчĕ вăл, икĕ чышкине çӳлелле çĕклесе. — Манăн аттен руда! Манăн аттен — миллион! Мана арестлĕр, эппин! Ну, арестлĕр, сурăх пыйтисем! — аçа çапас пек пăхса утрĕ вăл кулаксем патнелле.

Люшша кун пек тумланнă майрасене Хусанта куркаланă. Вĕсем чăнах та питĕ пуян çын хĕрĕсем пулнине ĕненнĕ. Пĕрре пристань хĕрринче Люшша çакăн пек тумланнă майрана курнăччĕ, паллашас шутпа унран пĕр урам ăçтине ыйтнăччĕ, майра Люшшана тăрăх пăхрĕ те: «Фу, вонючий деревенский богачишка!..» — тесе айккинелле пăрăнса кайнăччĕ. Пуян Варламăн ывăлне çын вырăнне хумаççĕ пулсан, питĕ пуян ĕнтĕ çакăн пек тумланнă майрасем. Вĕсемпе сыхланарах пулас пулать; хулари пуян çын ялти пуян çынна ним те мар. Çĕпĕре ăсатĕ, çавăнпа тискер кайăк пек пырса кĕнĕ Люшшан кăмăлĕ улшăнчĕ.

— Эпир Изотов ăçтине пĕлме килтĕмĕр, ăçта вăл? — ыйтрĕ Люшша.

— Шуррисем Хусана илнĕренпе эпĕ Изотова курман, курас та çук. Сирĕн хăвăрăн ĕçĕрсем мĕнле? — ыйтрĕ Татьяна питĕ кăмăллăн. — Пурне те арестлесе пĕтертĕр-и?

— Çук-ха, — терĕ пĕри, ватăраххи, алăк пуканĕ çумне таянса тăраканни. — Тытнă пеккисене вĕлерме пуçларăмăр, ыттисене шыратпăр.

— Улангин ăçта? — ыйтрĕ Татьяна.

— Вăл хĕрарăм ĕçĕ мар ĕнтĕ, — пӳлчĕ Люшша.

— Каяр кунтан, — терĕ çамрăкраххи, алăка уçсă ячĕ.

— Эсĕ чăн та пуян çын хĕрĕ пулатăн пулсан — аплах пултăр, енчен суйрăн пулсан — сан ӳтĕнте юн тумламĕ хăвармăп!

— Хăвăрăн шĕвек юнăра упраса хăварма тăрăшăр! — те ырă сунса, те юнаса каларĕ Татьяна, сассинчен уйăрса илме май пулмарĕ.

Кулаксем тухса кайсан, Татьяна хăвăрт сарайне чупса тухрĕ:

— Иркка! — чĕнчĕ вăл шăппăн.

— Кунта эпĕ, — пăшăлтатрĕ Иркка.

— Иркка, манăн тарас пулать. Мана пĕр лашине пар-ха.

— Хăшне парас?

— Хăвăрăнне, саррине...

— Тимĕр кăваккипе тар, — терĕ Иркка.

— Эпĕ унран хăратăп, йăвашраххине пар.

— Акă, чĕлпĕрне тыт, — тĕттĕмре чĕлпĕр вĕçне тыттарчĕ ăна Иркка.

— Иркка, хĕрĕм, сан куçу вичкĕн, волисполком патне кайса пăхкала, тен, аçуна курăн...

— Каятăп.

Иркка хапхана уçса лаша çине утланса ларнă суя капăр тумлă Татьянăна ăсатса ячĕ, хăй йăпшăнса урама тухрĕ. Урам хальхинче шăп мар: çынсен мĕлкисем чупа-чупа иртеççĕ, тем кăшкăрашаççĕ. Иркка пуп майри кăшкăрнине уйăрса илчĕ. Урампа кайма хăрарĕ, каллех пахча витĕр йывăçсем хушшипе пытана-пытана чупрĕ. Волисполком пахчине çитсен лапсăркка улмуççи кутне таянса чылай тăчĕ — сывлăш çавăрса илес терĕ, чупнă пирки хыттăн сывланине чарасшăн пулчĕ, унсăрăн сывланине илтме пултарĕç...

Кансан Иркка йывăç патĕнчен тепĕр йывăç патне чупа-чупа пычĕ, хăма карта патне çитрĕ. Çăра вĕлтĕрен ăшне чăмрĕ те пĕр шăтăк тупса шавпа тулнă килкартине пăхрĕ.

Турă çырлах! Епле хăрушă ку килкарти! Тăватă кĕтесе тăватă фонарь çакнă, вĕсен сарă çути юмахри аçтаха куçĕсем пек тискеррĕн пăхса çĕрлехи тĕттĕме кăшт кăна сиреççĕ. Çар пулса килнĕ кулак ешкерĕ тата вулăс ялĕнчен чупса килнĕ пуянтарах çынсем юнăх сывлаççĕ, çухăрашаççĕ, хăлаçланаççĕ, коммунистсене вĕлерме илсе килнĕ кăралĕсемпе юнаççĕ.

— Мĕншĕн Йĕлмекасси делегаткине, Чинукне, илсе килмерĕр?! Мĕншĕн ăна хăвартăр?! — çĕмĕрлет пуп майри, — эпĕ ăна хам аллăмпа хам вĕлерĕттĕм!

— Сана пирĕн çĕр кирлĕ пулчĕ-и, çĕр комиссарĕ? Çĕр çисе тăранаймарăн-и? Акă сана çисе тăранмалăхах çĕр паратпăр! — тата тем илемсĕр сăмахсем каласа çиччĕн-саккăрăн çĕр çине выртакан çын патĕнче тĕрмешеççĕ.

Çĕр комиссарĕ тенине илтсен, унта кам выртнине Иркка чухларĕ...

— Парăр кунта тăпра! — çухăрчĕ пĕр сас. Пĕри пĕкĕннĕ çĕртен çĕкленчĕ, çĕрте выртакан çын курăнчĕ, Иркка палларĕ — вăл Михаля пичче... Ун тум-тирри чĕп-чĕрĕ юн.

— Чых, сана çĕр нумай кирлĕ пулнă! — иккĕн Михаля çăварне уçрĕç, пĕри çăварне тăпра тултарчĕ. Люшша нухайкка аврипе тăпрана чышса пырне антарать.

— Э-эй, труках ан вилтĕр! Киленсе вĕлерĕр, пĕтĕм чунпа ерехметленсе! — çухăрать шĕвĕр сухаллă, шур шупăрлă çын.

— Калаçайми пултăн-и! — савăнса кăшкăрчĕç Ямщиков Михаила хĕмленсе тăпалакан кулаксем. — Ну, çухăр тата.

— Совет влаçĕ сывă пултăр, те! Ну, кала!

— Çитĕ кăна! — хушрĕ çĕнĕ старшина Туров. — Пăртак тăна кĕтĕр, тăна кĕрсен тепĕр хут тертлентерĕпĕр.

— Ăçта Халапсин врач? Больницăна кайса леçĕр, Халапсин чĕрттĕр хăвăртрах, алăсем кĕçĕтеççĕ! — çĕмĕрлеççĕ бандитсем.

— Теприне илсе тухăр! — приказ пачĕ Туров.

— Хăшне?

— Следователе, Веселова!

Тĕрме алăкне уçрĕç.

— Аха-ха-ха! Охо-охо-охо! — какăлтатса ячĕ пĕтĕм кил-карти.

— Тух кунта, тух, тусăм! Эпир итлер, епле саккун кăларăн! Сана продразверстка питĕ кирлĕ пулнă; чиччас сана кашнинчен продразверстка пуçтарса парăпăр.

— Тыт! — тимĕр туяпа çапрĕ Катмак Ярмошки нарследователе.

— Эсир пире хĕнесе вĕлеретĕр, анчах Совет влаçне ним тусан та эсир пĕтереес çук! Эсир бандитсем... — Веселова каласа пĕтерме памарĕç, кĕçĕтсе тăракан аллисене тытса чараймарĕç алчăрса кайнă куçлă кулаксем. Веселов çĕре ӳкрĕ...

Иркка урăх пăхса тăма пултараймарĕ, вăл çухăрса е хыттăн макăрса ярĕччĕ... Пăрăнчĕ Иркка, паçăр нумай макăрнипе хĕрелсе шыçса кайнă куçĕсем тип-типĕ, сехĕрленсе ӳкнипе вĕсем тĕлĕнмелле йăлтăртатаççĕ.

— Тавайăр кунта Улангина!

— Улангина илсе тухăр! — çĕмĕрлет килкартинчи кулак ешкерĕ.

— Чарăнăр! — илтрĕ Иркка Туров сассине. — Кун хыççăн укçа хуçине, Викторова, илсе тухăр.

Иркка хăйне хăй пĕлми çăрарах йывăçсем хӳттипе ку хăрушă, тискер вырăнтан хăвăртрах тарма васкарĕ. Чие çырли йывăççисем ăшне кĕрсен, вăл хăйне хирĕç шуса пыракан çын мĕлки курчĕ. Кам ку? А! Изотов...

Вăл пĕкĕннĕ те шуса пынă пек ерипен пырать.

— Мĕтри пичче... — шăппăн чĕнчĕ ăна Иркка.

— Иркка, эсĕ-и, мĕн тума килтĕн кунта?

— Эпĕ аттене шыратăп. Эсĕ хăв мĕншĕн кунта?

— Иркка, мана лаша кирлĕ.

— Шерхулла лаши пур.

— Иркка, хĕрĕм, илсе кил-ха ăна хăвăртрах.

— Ăçта?

— Пахча вĕçне, юман айне.

— Атя.

— Мана валли мар, Улангина тартма.

Иркка ачасен çурчĕ патне чупса çитрĕ, ниçта кĕрсе тăмарĕ, тимĕр кăвак лашине утланчĕ те анкарти хыçĕпе волисполком пахчи вĕçне чуптарчĕ, юман айĕнче лашине чарчĕ. Пĕтĕм пĕвĕпе чĕтресе малалла мĕн пуласса кĕтме пуçларĕ.

Килкартинче ахăрашса урмăшса кайнă кулаксем çаплах ахăраççĕ. Веселов нарследователь хăйĕн хĕрӳллĕ сăмаххисемпе вĕсене уртарсах ячĕ, анчах халĕ ĕнтĕ ун сасси илтĕнмест. Ямщиков пекех чĕнейми пулнă пулмалла.

— Улангина халех кăнтас! — тăвăл пек çĕкленчĕç сасăсем.

— Мĕне кура усрамалла ăна!

— Илсе тухас!

— Тавайăр ăна кунта, пирĕн алăсем кĕçĕтсе тăраççĕ!..

Волисполком алăкĕсем чĕриклетсе уçăлчĕç, вара тимĕр пусмасем тăрăх иккĕмĕш этажа питĕрсе лартнă Улангин патнелле пĕр ушкăн чупни илтĕнчĕ. Çав вăхăтра пĕлĕтре çинçе уйăх тухма пуçларĕ. Тĕксĕмрех çутă хура çĕре кăшт шупкатрĕ. «Ах, — кулянса ларать Иркка. — Мĕн тума килтĕм эпĕ кунта... Каяс пуль...» Çапла шухăшласа илчĕ, юман айĕнче хăйпе юнашарах Улангина курчĕ. Епле курчĕ, лаша çинчен ӳкнĕ пек çĕре ансатăчĕ. Улангин карта урлă сиксе каçрĕ те лаша çине утланчĕ.

— Иркка, пытанма ĕлкĕр! — тесе хăварчĕ. Тимĕр кăвак лашаран тăпăртăк-тăпăртăк туни кăна пĕр самантлăх илтĕнсе юлчĕ.

Улангина лартнă пӳлĕме кĕчĕç пулмалла.

— Улангин?!

— Çук вăл кунта!

— Тарнă!

— Сантрик! Сантрик! Ăçта эс?

— Хăрах куçĕпе курайман ĕнтĕ вăл! Темиçен волисполком умне чупса тухрĕç.

— А-а!

— Пăвса вĕлернĕ Сантрике!

— Кантăкран аннă!

— Улангин хăех-ши?

Çав вăхăтра урамран волисполком умне пуп майри чупса кĕчĕ:

— Тарчĕ сирĕн Улангин! Шерхулла лашине утланса тарчĕ!

— Апла ăна тартакан пулнă!

— Шырас!

— Шырас!!!

Иркка ним пĕлми чупса кайрĕ. Ах, уйăхĕ пытанасчĕ. Çук, пытанмасть, вăл майĕпе пĕлĕтсем хушшинчен шуса тухать. Паллах, Иркка пуçне пĕтерме шуса тухать уйăх. Кулак ушкăнĕ карталавса пахчаналла сикрĕ. Чупаççĕ, урисемпе вăйлăн таплаттарса чупаççĕ.

— Веç ав пĕри чупать! — асăрхарĕ ăна пĕр кулакĕ.

— Чупать, пĕчĕккĕ хăй!

— Почта ман пата Улангин çырăвне те çак хĕрачах илсе пынă! Тытăр ăна! Çырма енчен! Çырма енчен! — çухăрать почта начальникĕ Канцеляров.

— Тыт ăна! Тыт!

— Тыт!

Йĕри-тавра пахчасене çавăрса илеççĕ урнă кулаксем. Иркка та лĕштĕр каймасть. Тĕллев пĕлмесĕрех вăл чупать, йытă хăваласа çитес çук, тупата! Урисем çĕре лекнине çеç мар, урисем пуррине те сисмест вăл; алли те, пĕвĕ те çук пек — пуçĕ кăна кĕлеткерен уйрăлнă та пĕр-пĕччен ухă сăнни пек пырать; хăлхара çил шăхăрать, иртсе юлакан йывăçсем, юпасем карталанса юрланă ушкăн пек хирĕç çаврăнса пыраççĕ.

Хуру хутшăнсах пырать Ирккан, картасем урлă вăл пĕрре сиксе вĕçейсе каçса пычĕ, больницă пахчине кĕрсе кайрĕ. Пĕр саманлăх кулаксем ăна çĕтерчĕç. Иркка больницăн пĕр кантăкне уçрĕ те чирлĕ çынсем выртмалли палатăна тăрăс сиксе кĕчĕ.

— Ой! — хăраса шарт сикрĕ кунта пĕр-пĕччен выртакан хĕрарăм.

— Кам эс? — ерипен ыйтрĕ Иркка, ун патнелле пĕкĕнсе.

— Ара, Иркка! — палласа илчĕ ăна майра аппа хваттер хуçи. — Мĕскер эсĕ, Иркка, хăратса çӳретĕн, саншăн алăк касман-и?

— Касман... Мана вĕлереççĕ... кулаксем.

Больницăна алăкран çухăрашкаласа çынсем кĕни илтĕнчĕ.

— Час! — терĕ майра аппа... — çав койка çине вырт та аташнă пек пул.

Майра каласа пĕтернĕ çĕре Иркка выртрĕ, утиялĕпе витĕнчĕ.

— Кунта кам пур? — ыйтрĕç кулаксем, палата алăкне уçса.

— Кунта эпĕ-ха, — терĕ майра, — урана хуçрăм-çке... ĕнертенпе выртатăп.

— Ку кам? — ыйтрĕ Люшша, нухайкка аврипе Иркка çине кăтартса.

— Кам пĕлет ăна... тăлăх пулĕ вăл... тăна кĕреймест...

— Хăçантанпа выртать?

— Ман хыççăнах вырттарчĕç.

— Суятăн! Илсе каяс ăна! — çухăрчĕ пĕри.

— Илсе кайăр, пожалуйста, илсе кайăр! — савăнчĕ майра аппа. — Эпĕ тек хăраса выртатăп... тифлă вăл, пыйтлă, турă çырлах!.. Хăçантанпа врача тилмĕретĕп… Эсĕ таса карчăк, вăл пыйтлă…

Кулаксем Иркка питне пăхрĕç, чăнах та, пичĕ этемле мар хура, куç хупанкисем хĕп-хĕрлĕ, тăртăнса тăраççĕ, куçне те уçаймасть. Тути вилнĕ çыннăнни пак шап-шурă.

Кулаксене палатăран çил шăлса тухрĕ тейĕн.

— Слава богу! — çăмăллăн сывласа ячĕ майра аппа, Иркка сехре хăпнипе вырăн çумне лапкипех шăнса ларнă пек выртнă çĕртен çĕкленме те ĕлкĕреймерĕ — кулаксем палатăна Халапсин врача çавăтса кĕчĕç.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн