Николай Иванович Ашмарин.

Николай Иванович Ашмарин 1920-1923-мӗш ҫулсенче Чӗмпӗрте пурӑннӑ, Чӗмпӗр чӑваш халӑх вӗрентӳ институтӗнче ӗҫленӗ, унта чӑваш чӗлхин теорилле курсне (е ҫавнашкал темиҫе курса) илсе пынӑ (студентсене вӗрентнӗ). Ман шутпа, ҫак пӗчӗк ҫеҫ пуплерӗшре палӑртнӑ информаци кашни ҫыншӑнах шутсӑр кӑсӑклӑ пулмалла. Шел пулин те, пире шкулта чӑваш историне пачах та вӗрентмеҫҫӗ е сахал вӗрентеҫҫӗ, ҫавна кура ҫакнашкал информацисем кашни чӑвашӑн оперативлӑ астӑвӑмӗнче ҫирӗпленнӗ теме май ҫук. Ҫапла калани мана хама та пырса тивет.

Курӑр-ха, вӗрентӳ йӗркелӗмӗ институт шайӗнче (вуз!) ӗҫленӗ! Тата унта чӑваш ачисене Ашмарин хӑй вӗрентет!

Николай Иванович Ашмарин Чӗмпӗрте.

Ун чухне Николай Иванович Ашмаринӑн килйышӗ 8 ҫынран тӑнӑ, мӗнпурӗ 6 ача пулнӑ (ҫав ачасенчен пӗри инвалид пулнӑ тенине те илтнӗ). Ҫак пысӑк килйыша Чӑваш тӳре-шари тӑрӑшнипе хулара вырнаҫтарнӑ, хваттерпе тата сӗт паракан ӗнепе тивӗҫтернӗ. Ку ӗнене хула варринче еплерех усракаланӑ-ши — ҫакӑ паллӑ мар.

Ашмаринӑн арӑмӗ тата ачисем ҫав ӗнене куллен Сӗве хӗрринчи ҫарансем ҫинче ҫавӑтса-ҫитерсе ҫӳренӗ пулмалла. (Калӑпӑр, хальхи Мускавра та, — Хӗрлӗ лаптӑкрах мар пулин те, анчах та МКАДран чылай шаларах, — унта та кунта вӗренпе кӑкарса хунӑ качакасене курма пулать теҫҫӗ).

Лекцисен ярӑмӗн ячӗ те интереслӗ: чӑваш чӗлхин теорилле курсӗ (курсӗсем).

Ӑславҫӑн ку ҫулсенче ак ҫакӑн пек ӗҫсем кун ҫути курнӑ:

— Опыт исследования чувашского синтаксиса. Часть I. // Симбирск: Типогр. Полиграфсекции С. Н.Х, 1923. — 273 с.;

— Опыт исследования чувашского синтаксиса. Часть II. (1923);

Чӗмпӗрти чӑваш шкулӗн тӗп ҫурчӗ.

Чӗмпӗрти чӑваш практикӑлла вӗрентӳ институчӗ текенни — Чӗмпӗрти чӑваш шкулӗн историйӗн уйрӑлми пӗр пайӗ. Шел, вӑл ҫав вӑхӑтри ытти нумай-нумай пулӑм пекех, малалла аталанса каяйман, путланса ларнӑ. Формаллӗ майпа пӑхсан, Чӗмпӗрти чӑваш шкулӗ 1956-57-мӗш ҫулсемчченех ӗҫленӗ теме пулать. Анчах та чӑннипе унта чӑвашлӑх шайӗ ҫултан ҫул аялалла анса пынӑ. "Педучилище" майӗпе ҫеҫ ӗҫлени те унӑн чӑн-чӑн шайӗ хавшанине курӑмлӑн кӑтартать. Сумлӑ шая хӑпарайман. Юлашки ҫулсенче вӗренекенсенчен тата вӗрентевҫӗсен пысӑк пайӗ чӑваш мар ҫынсем пулнӑ. Апла пулин те, вӗрентӗше темшӗн хупма йышӑннӑ.

Николай Иванович Ашмарин вӗрентнӗ ҫулсем патне таврӑнар-ха. Ҫав вӑхӑтра (1920-мӗш ҫулта) пичетленнӗ "Ҫӗнӗ сӑмахсем" статйинче Ашмарин ҫапла ҫырнӑ:

Чӗлхен те ҫавӑн пекех илемӗ пур, ӑна ют халӑх чӗлхипе хутӑштарса пӗтерсен вӑл хӑйӗн илемне те ҫухатать, Ҫавӑнпа пирӗн хамӑрӑн чӑваш чӗлхине урӑх чӗлхерен илнӗ сӑмахпа пӑсас пулмасть, хамӑра мӗн кирлине пурне те хамӑрӑн чӗлхерен шыраса тупас пулать.

Кунта хулӑм шрифтпа палӑртнисем — пурте манӑн. Мӗншӗн ҫапла турӑм-ха?

Вӑт пире ҫапла тӑн пама тӑрӑшаҫҫӗ: мухтавлӑ, чаплӑ, хӑватлӑ Ашмарин вырӑс килнӗ те, пире, айван, начар, халсӑр чӑвашсене, ҫӗклесе янӑ имӗш. Чӑннипе вара асӑннӑ статьяран пачах урӑххи тапса тӑрать: Николай Иванович хӑйне чӑваш халӑхӗнчен уйӑрман, вӑл хайне чӑваш ҫынни пек, чӑваш халӑхӗн уйрӑлми пайӗ пек туйса тӑнӑ.

Асӑннӑ статья хӑй те чӑвашла. Вырӑсла мар. Унта мӗн ҫырнин пӗр фрагментне оригинал чӗлхипе илсе кӑтартрӑмӑр.

Статья "Атӑл юрри" журналта пичетленсе тухнӑ пулмалла.