Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Ăс-хакăла пуç тайнă тапхăр.

Ракета, атом, этилен...

Çапах çур чечекне мухтатпăр.

Çыратпăр хĕр тути çинчен.

Ĕрĕхтерсе кунçул чупать-и —

Йӳçет-ха çамрăклăх çĕпри.

Ах, хĕр чупакĕ, хĕр чупакĕ,

Халь çеç чуптунă пек вĕри.

Вăл сан пекех вăтанчăк питĕ.

Епле-ха эс ăна сисмен?

Ун пĕтĕм куçĕ, пĕтĕм пичĕ

Пĕр пысăк юрату иккен.

Чуна вăратрĕ пăшăл сасă.

Эс паттăр çын-и е айван?

Эп чуптуса курман пулсассăн,

Мĕнлерех-ши пулăттăм паян?

Вăл, юрату, яланлăх юрă.

Ăна мухта эс ĕмĕрех.

Кун пек, тен, ырлăх килмĕ урăх, —

Телейлĕ çын эс пурпĕрех.

Ас-хакăл пуç тайнă тапхăр...

Çук, кăмăл çырлисем типмен.

Çур чечекне эпир мухтатпăр,

Çыратпăр хĕр тути çинчен.

Чап-мухтав ырлăхне туйса мар,

(Чĕремре ун шĕв юнĕ вĕремĕ!)

Çывăх пулнă çынран курса шар,

Пурнăçа юратма эп вĕреннĕ.

Эп тӳр пилĕк нихçан та пулман.

Ман йышра ăна кам-ши хĕрхенĕ?

Ĕçе çеç ал тытса кăмăлтан,

Пурнăçа юратма эп вĕреннĕ.

Сивĕре шăннă-кӳтнĕ пĕччен.

Пурпĕрех пуç усмасăр çӳренĕ.

Вилĕме чăр пăхса куçĕнчен,

Пурнăçа юратма эп вĕреннĕ.

Çапла, унăн хушамачĕ Геммаччĕ. Вăл пограничникпе эпĕ виçĕ çул хушши пĕрле пурăнтăм. Гемма — сарă çӳçлĕ, вăтам пӳллĕ, хаваслă çынччĕ. Унăн пĕр уйрăмлăх пурччĕ: вăл, çамрăк пулин те, куçлăхпа çӳретчĕ, походсенче те, чикĕре чухне те куçлăхне хывмастчĕ. «Сан куç хурчăканни пекех курать вĕт, хывса пăрах ку инструмента!», — тетчĕç ăна юлташĕсем. Вăл, хăйне çапла каланине хăнăхнипе пулас ĕнтĕ, хывасси çинчен асăнмасчĕ те.

Пĕр каçхине эпир диверсантсемпе хытах тытăçрăмăр. Пралук карта тĕлне çитсен, пирĕн çине вирлĕн пеме тытăнчĕç. Тӳпене вĕçĕмсĕр ракета яраççĕ: тӳпе çуннă пекех туйăнать. Эпир çĕр çумне лăпчăнса выртрăмăр. Унччен те пулмарĕ, диверсантсем пирĕн енне икĕ айккинчен те хĕреслетсе пулеметран шатăртаттарма пуçларĕç. Хырăм çинче шуса, пралук карта патĕнчен иртрĕмĕр. Çав вăхăтра хыçалта хаяррăн ахлатни илтĕнчĕ. Пăхатпăр: пралук çинче пĕр салтак çакăнса тăрать. Ку самантра тăшман вăйлă пенине пула пуçа çĕклеме те çукчĕ. Пульăсем пух! пух! туса пуç патнех ӳкеççĕ. Пралук çинчи салтак тутар ачи Хамидуллин иккен.

— Командир юлташ! Яр мана Хамидуллина çăлма, — тăшман вăйлă пенĕ чухнех чĕнчĕ пограничниксенчен пĕри. Ку — Гемма сасси пулчĕ.

Малалла

Аннене асăнса

Çук — чĕрĕ ырату халь. Тунсăх — пур:

Ăшри юн евĕр... Унсăр — пурнаймастăп.

Халь, — кулленхи ĕç-пуç пек, — ман хĕн-хур.

Вăл — тивĕç пек... Анчах — тĕл пулаймастăп

Çисĕвĕмре, унчченхи пек, сана!..

Хыпарлăччĕ тĕнчӳ! — Ак халь шăпланчĕ.

«Эс» тенĕ вырăнта — çукки кăна!

Чăн уйрăлу, тен, халь анчах пуçланчĕ.

Эп çывăрнă чухне те хăй ĕçне

Пĕрех тăвать стена çинчи ӳкерчĕк:

Пăхать — чуна çити — ман тĕлĕк витĕр

Египетри Хĕвел туррин сăнарĕ,

Шăп вăтăр ĕмĕр çакă çĕр çинче,

Халь тунă пек, тасан упраннăскер

(Вăл маншăн та çаплах, — таса, çап-çутă,

Ялан ялтрать — пуçелĕк тĕлĕнче), —

Эп ăшăнса сасартăк вăранатăп

Хам ăçтине тӳрех ăнкараймасăр;

Кăштах тăрсан — çапла туйма пуçлатăп:

Эп — пиллĕк-улттăра пек. Ман умра

Атте тăрать — ачашшăн тинкерсе,

Ун ăшă пичĕ витĕр ман çине

Пĕр пĕтĕмлĕ таса сăнар пулса

Пилленĕ евĕр тинкерет пек — халăх,

Египетçăсен мар... — Асаттесем

Чун-чĕм парса упранă тепĕр халăх;

«Çук ним те хĕвелтен аслăраххи», —

Тесе вĕсем паянлăхшăн юрланă;

Иккен, ак, «ют» сăнар та халĕ маншăн

Тăван сасса анчах вăратаять

Ман тĕлĕк витĕр ялтăранă май:

«Çук ним те — аттерен те аннерен

Хаклăраххи...» — Хама кăштах туятап

Эп пиллĕ тăхăм пек... Асаттесен

Çак сăмахне кăшт малалла тăсатап:

Çук ним те — халăхран тĕплереххи,

Малалла

П. Эйзина

Нерваль калать: «Ĕмĕрлĕхе каймашкăн

Эп çыхрăм пушмаксен кантрисене,

Сонетăм чипер мар — халалламашкăн:

Асилтерет хĕл кунĕн куккукне».

Ун тепĕр йĕркине аса илетĕп:

«Ман шухăш — инвалид çеç», — тет Нерваль.

Каçар, — çак хурлă сăмаха кĕртетĕп

Кунта чăвашлатмасăр эпĕ халь.

Чире — çип арлакан пекрех куратăп,

Манра ыратакан вуншар çипре

Эп Пурнăç çиппине ырса шыратăп.

Çав шăнăра — Поэзи пек туятăп.

Çĕнтерĕ-ши вăл манăн ӳтĕмре?

Анчах çути ун пур пек — пӳлĕмре.

Хурлăхан тесе сана чĕнеççĕ.

Тусăм, мĕншĕн эсĕ хурланан?

Хурлăхан çырли, çу кучченеçĕ,

Шутсăрах сĕтеклĕ, ху куран.

Çӳç хуришĕн, тен, çапла чĕнеççĕ.

Пурпĕрех эс савăнса юрла.

Хурлăхан çырли, пурте пĕлеççĕ

Пуринчен те хаклăрах çырла.

Куç хуришĕн, тен, çапла чĕнеççĕ.

Пурпĕрех тинкер эс инçене.

Хурлăхан — вĕçев апачĕ, теççĕ.

Вăй кӳрет вăл çăлтăр çыннине.

Туратсем садра кăçал та усăк.

Ăнса пулчĕ, курăр, хурлăхан.

Хурлăхан тесе чĕннишĕн, тусăм,

Хурланмастăн, эсĕ — савăнан.

I

Çемçе сăпка çинче çывăрса кайнă ача пек лăпкă, çилсĕр каç. Таçал ялĕ çывăрать, пӳртсем умĕнчи ватă йăмрасем пуçĕсене çĕрелле уснă. Йытăсем вĕрмеççĕ. Вĕсем пурте сарайсенчи улăмран тунă йăвисене кĕрсе выртнă. Пĕлĕт шур утиллĕ улăх пек — ниçта та хура тĕм çук. Уйăх халь анчах çуралнă тиха майлă, аран-аран шăвать.

Таçал ялĕ сăртсем çинчи ăшă ыйхăпа çывăрать. Ялăн сылтăм енче çырма тăсăлса выртать. Çырма урлă кăçал пĕве тунă. Пĕве шывĕ уйăх çути ун çине ӳкнĕрен сарă çутă-хĕрлĕн курăнать. Пĕве пуçĕнче вĕлтрен шăтса тухнă. Вĕсем те енчен еннелле сулăнаççĕ, темĕскер итленĕ пек калама çук шăп лараççĕ. Мĕн итлемелли вара? Çутă уйăхсăр пуçне пурте çывăраççĕ пулсан кам калаçнине итлемелле?.. Çук, пурте çывăрмаççĕ. Пĕр вăхăтра пурин те ыйхă килме пултараймасть.

— Эх, Санюк, халĕ те ĕненместĕн-и вара эс мана?.. Халĕ те сан умăнта шанчăксăр çын-ши вара эпĕ? Çук, сан çывăхăнтан эп нихçан та пăрăнас çук. Эп сансăр пĕр кун та пурăнма пултараймастăп. Сансăр ман пурнăç килĕшӳллĕ пулас çук... Тен, эс ху мана юратмастăн пулĕ?..

— Тĕлĕнетĕп санран, Петĕр, сана савмастăп пулсан, шухăшла-ха, мĕн-ма ларас кунта? Аттесем халĕ те ятлаççĕ, ирхине тин килен киле, кампа çӳретĕн çав таранччен тесе яланах калаçаççĕ... Çук, Петĕр, çак таранччен эп никампа та ларас çук... Маншăн пулсан эсĕ темрен те хаклă. Анчах çапах та хĕр пуçпах... ун пек юрамĕ. Кам пĕлет? Эс халь манпа лайăх калаçатăн, юрататăн... Тен, урăхла та пулĕ? Юрататăнах пулсан, сан ун пек шухăшсем пулмалла мар...

Малалла

Ю. Айдаша

Ачасем — ачасемпе,

Артистсем — артистсемпе,

Йĕкĕтсен — хăйсен пур йышĕ,

Ваттисем — ваттисемпе.

Чечексем — чечексемпе,

Платниксем — платниксемпе,

Кайăксен — хăйсен пур йышĕ,

Кашкăрсем — кашкăрсемпе.

Сăвăç, эс — кашнийĕнпе:

Эс ача — ачасемпе,

Йăлт пăтраштарать поэзи:

Пĕлĕт эс — пĕлĕтсемпе.

Çăлтăр эс — çăлтăрсемпе,

Кайăк пул — кайăксемпе, —

Кашкăр çеç нихçан та пулмăн

Эс хирти кашкăрсемпе.

Пул çапла — ĕмĕрĕпе:

Ватă пул — ваттисемпе,

Санăн ăсунта пуплеччĕр

Вилнисем — чĕррисемпе.

«Чăваш поэчĕсем» антологие вĕçлесен: ыйăх çук, шухăш — чарăнми вĕç-хĕррисĕр, темĕнле пăшăлтату, юрă, вут...—

— вут... чĕрене чарма çук... — канăç памасть тахçанхи курăну: хĕлле — вăрманта — темĕнле кĕлетре-лупасра — типĕ утă та ăвăс-карас хушшинче — хашаксем хушшинче: пĕр-пĕччен чун аташăвĕ!.. — юласчĕ унпах — çавăнтах — пытанса!.. — шухăша чарма çук... — чĕре хăратать: шывпа чармалла пек — сапса!..—

— вут; ăшалану; Кĕркури Филиппов;

Рембо!.. мулкач пурнăçĕ... вут...—

юрă:

«ай кустăрма! кусать, тăхлан ирĕлет,

ĕмĕр иртнĕ, анчах сисме çук...»