Электронлă вулавăш

— Машина кут айĕнче чухне, — тесе хурас килчĕ манăн. Сисрĕ-ши ман шухăша председатель, шухăш екки хăй çав сăмах патне илсе çитерчĕ-ши?

— Эпĕ терĕм те-ха, колхозниксем те пирĕн курман спектакль хăвармаççĕ, артисчĕсене хуларисенчен лайăхрах паллаççĕ.

Пӳлĕм тăрăх уткаласа çӳрерĕ те Платон Андреевич хăйĕн вырăнне пусăрăнса кĕрсĕ ларчĕ. Пире пăлхатса ямă каланă сăмахсене çийĕнчех манса кайрĕ тейĕн.

Урăххине, куллен кĕлĕ евĕр калама вĕреннине, пуçларĕ-Эпир илтчĕр тесе те мар пулĕ. Кăмăлĕ каçăхманнипе, чунĕ вĕчĕхнипе.

— Ĕç вĕресе кăна тăмалла чухне те эпир хăнăху майĕн пурăнма кĕрсе каятпăр. Вара хăй тĕллĕнхи юхăма лекетпĕр. Çакна сиссе илетпĕр пулсан та пире хăнăхнă йĕркесене пăрахма шел пек туйăнать. Пурнăç çуратакан çĕнĕлĕхсем те çав юхăмах лекеççĕ. Вара кирлĕ марри, чăрмантараканни вăй илет. Шарлама, тиркешме тытăнсан ним ĕç те тутараймастăн. Кăшкăрас килсен те шăла çыртса тӳсетĕн. Хамăрăнах шоферне-и, механизаторне-и илсен те, çак ансат меслете питĕ лайăх хăнăхса çитрĕç. Тунă-и, туман-и ĕçне — кая ан тӳле! Никам та тĕрĕслесе çитереймест. Кашни çын çумнех тĕрĕслекен лартаймастăн. Пăсăк йĕркесене питĕ пăрахăçлас килет, питĕ, питĕ... Эпир ача чухне «Кам кама улталать» ятлă вăйă пурччĕ. Халĕ мăннисем çав вăййа вĕренсе кайрĕç пулать-и? Çаврăнать те çаврăнать пуç: ним ăнкарса, ним тавçăрса илме çук. Çавăнпа ман сире, çамрăксене, хĕрӳллĕрех пултарас килет. Улăштарăр-ха пăртак та пулин пурнăçа, улăштарăр...

Платон Андреевич, эсир халь те кунта-и тенĕ пек, пирĕн çине пăхса илчĕ.

— Йăлăхтарса çитермерĕм-и эп сире? Кайăр-ха, курăр колхоз общежитине. Эп унтан таврăнтăм кăна. Алтатти аппăр унтахчĕ. Килĕшсен эс, Клим, унта куçма та пултаратăн.

Председатель пӳлĕмĕнчен пăшăхса тухрăмăр. Часрах айккинелле тарса каяс килчĕ.

— Мĕнле шăна сăхса анратнă ку председателе? — хыпăнса калаçрĕ Раман. — Ку таранччен ĕçсĕр усрарĕ те, ак сана!.. Провокаци мар-и ку?

— Чăнласах калаçрĕ пек туйăнчĕ.

— Кайса тĕрĕслер-ха апла: Алтатти аппа чăнах кĕтсе тăрать-и пире? Кĕтсе тăмасть пулсан ку председателе нихçан та ĕненместĕп...

Ветлечебницăна урăх çĕре куçарса кайсан тахçан патшалăх шучĕпех тунă йывăç çурта темиçе çул таранах юхăнтарса лартрĕç. Картишне йăлтах çӳп-çап курăк пусса илнĕччĕ. Хĕвеле хирĕç пăхакан чӳречесем айĕнчи чиесем хăрса сайралнăччĕ. Икĕ йăмра кăна сарăлса ӳсетчĕç.

Çитрĕмĕр те хальччен курма хăнăхнă çурта палласа та илеймерĕмĕр. Ларасса çав вырăнтах ларать. Йăмрисем те çавсемех. Çурт никĕсне тимĕр-бетон каскасем хывнă. Тăррине шифер витнĕ. Стенине тул енчен эрешленĕ, вĕтĕ хăмасемпе çапса çаврăннă. Чӳрече харшакĕсене йăлтăркка кăвак сăрăпа сăрланă. Йĕри-тавралла тимĕр сеткăпа карта тытса тухнă. Картишĕнчен пуçласа ял урамне çитичченех тротуар хывнă. Çуртăн икĕ пуçĕнче икĕ çӳллĕ крыльца. Кантăкланă веранда картиш енчи стена тăршшĕпех тăсăлать.

— Алтатти аппа! — кăшкăрчĕ Раман кĕçĕн алăка уçма тăрсан.

Хурав пулмарĕ те, Раман ман еннелле хăвăрт çаврăнчĕ: куртăн-и, мĕнлерех тыттараççĕ пирĕн пеккисене?

Картишне кĕтĕмĕр. Икĕ енче те алăксем уçах. Раман шухăшласа тăмарĕ, чăнкă картлашкапа васкаса хăпарса кайрĕ. Ăна хирĕç ватă хĕрарăм кăштăртатса тухрĕ.

— Асăрханкаласа пускала-ха эс, Раман. Урай сăрри йĕркеллĕ типсе те çитмен.

— Курмарăм, айăплă, Алтатти аппа. Хăш çурри арçынсен, хăш çурри хĕрарăмсен пулать вара?

— Ăна хăвăр пĕлĕр ĕнтĕ, — терĕ Алтатти аппа.

Алăкран кĕрсен сылтăм енче пĕчĕк чăлан тунă. Унта газ плити, «Свияга» холодильник, шурă сĕтел лартнă. Тăватă пӳлĕмре икшер кравать. Вĕсене эрешлĕ вителĕкпе витнĕ, чăлт шурă минтер пичĕсем тăхăнтарнă.

— Ним те шухăшласа ан тăр, ак çак пӳлĕме, ак çак кравате йышăн. Чӳрече хир еннелле тухать. Çутă çителĕклех. Пăх-ха, кашни çын валлиех тумтир шкапĕ те лартса панă. Эпĕ чăматана ăçта лартмалла-ха тесе пăхкалатăп. Йышăн та, Алтатти аппана каласа хăварăпăр...

— Чипер пул, Раман... Хăйсен ачи пек пăхса ӳстерчĕç те Хĕлимун пиччепе Хветура аппа... Çапла тав тăвас-и? Асаттепе асанне мĕн калĕç? Ял халăхĕ мĕн шавлĕ тата?

— Никам та ним те калаймасть. Хĕлимунпа Хветура тесен анчах.

Унтан Алтатти аппана чĕнсе илчĕ.

— Ак çак вырăна никама та ан пар, йышăннă тесе кала. Юрать-и? Сана ĕнтĕ комендант темелле пулать-и-ха пирĕн?

— Тем тейĕр ĕнтĕ эсир, çамрăксем. Ваттин куçĕ кирлĕ терĕ те председатель, килĕшрĕм.

— Чее вăл, Платон Андреевич. Çамрăксемпе пĕрле пултăр та час ан ватăлтăр тенĕ. Çавна та чухламастăн-и, Алтатти аппа?

— Ку чухнехи çамрăксемпе темле çав. Ватăлтарма мар, вăхăтсăр çĕре кĕртмесен пырĕ, — терĕ те Алтатти аппа шăпăр ярса тытрĕ.

— Халех йĕрлесе пĕтеретĕр, куртăр пулсан тухса кайăр-ха.

— Куртăмăр, килĕшрĕ, — терĕ те Раман крыльцаран сиксе анчĕ.

Кайма тесех пуçтарăннăччĕ ĕнтĕ, урамра машина сасси илтĕнчĕ те, кĕçналăк уçăлса кайрĕ. Кам килсе кĕрессе кĕтсе чарăнса тăтăмăр. Платон Андреевича курсан Алтатти аппа та картлашка тăрăх йăпăртатса чупса анчĕ. Виçсĕмĕр те председатель çине мар, унпа пĕрле килнĕ карта хĕрринче хăюсăр тăракан хĕр çине пăхатпăр.

Çаврака питлĕ, пĕчĕк сăмсаллă, тĕм хура çӳçлĕ хĕр картишнелле пĕр-икĕ утăм турĕ те, курса савăнăр апла пулсан тенĕ пек, пире хирĕç çаврăнса тăчĕ. Шур плащне, çур пуçран çыхнă чечеклĕ çӳхе тутăрне тĕсесе тăнă самантра пирĕн куçсем тĕл пулчĕç те, иксĕмĕр те харăсах пуçсене усрăмăр.

— Атя-ха, Веркка, пӳлĕм суйлар, — правур калаçрĕ Платон Андреевич.

Пире асăрхарĕ те кăчăк туртма тытăнчĕ.

— Пулăшăр-ха, каччăсем.

Хĕр сăлпăрккăлансах кайрĕ. Ирĕксĕртен тенĕ пек кăна верандăна хăпарчĕ, алăк урати урлă каçма именсе тăчĕ.

— Килĕшет-и? — темиçе хутчен те хыттăн ыйтрĕ Платон Андреевич.

— Ăхă, — аран-аран сасă кăларчĕ Веркка.

Эпĕ пуç çаврăннине, чĕре йăшканине туйса илтĕм. Кун пекки хальччен нихçан та пулманччĕ-ха. Урасем те тĕнсе ларчĕç пек.

Веркка çине тепре пăхса илмелĕх хăюлăх пуçтарса асапланнă хушăра Платон Андреевич Алтатти аппапа Рамана мĕн-мĕн тумаллине хушса хăварма та тухса кайма ĕлкĕрчĕ. Раман верандăн çӳлти картлашки çине тăнă та хăлаçлана-хăлаçлана калаçать.

— Ырă кӳршĕ тăвантан паха, — тет вăл, — ку юлташĕ пирĕн аван ачах. Унпа пĕр чĕлхе тупатпăрах. Мĕн туса пулăшмалла халь пирĕн? Эпир хатĕрех, Веркка.

Мана чĕнсе илчĕ. Илтмĕш пултăм. Чупса пычĕ те мана алăран çавăтрĕ.

— Атя Веркка япалисене йăтса килер. Ку таранччен медпунктрах выртса тăнă иккен. Тăнă çĕртех çывăрса кайман-и эс, Клим?

Каяс тесе мар, çын утнине курса Раманпа Веркка хыççăн танкăшса пытăм. Медпункт умĕнче чарăнмаллине те хам пĕлес çукчĕ пулĕ. Раманпа Веркка япаласем пуçтарнă, вĕсене çыхнă хушăра мĕн пулса иртнине ăнланас тесе тертлентĕм. Çан-çурăм тăрăх ăшă çу ирĕлсе аннă пек туйăна-туйăна каять, чĕре таппи тăнлавра янраса каять, алă-ура киленсе канать, анчах чун темшĕн вĕткеленсе тăрать. Тем çитмест, тем ытлашши. Аптăранипе Рамана тарăхса ятлас килсе тăрать. Вăл мана, ĕçрен канас çынна, кунта илсе килчĕ. Вăл мана председатель пӳлĕмне ертсе кĕчĕ. Вăл, вăл, вăл... Ăна пулах пĕтĕм пурнăçăм урăхланать-и-ха? Çак самантра мана хальччен пĕлмен туйăм тăлласа лартнă та, хам тĕллĕн утăм тумалăх та ăс-хакăлпа вăй-хал юлман. Раман, Платон Андреевич, Веркка ирĕкне парăннă эпĕ халь. Вĕсем мĕн каласан-хушсан та пружинланă пукане пек сиккелеме тытăнатăп. Çынсем мĕн шутлĕç тесе именме мантăм. Колхоз общежитине пурăнма куçас килсе кайрĕ. Раманпа Веркка тухиччен шухăшăм çирĕпленсе çитрĕ те. Куçатăп, куçатăп, куçатăп...

Медпункт алăкĕ кăштăртатса уçăлчĕ те, Раман вашлаттарса тухрĕ, ман хăрах алла сăран чăматан, тепĕрне темле тĕрке тыттарчĕ те каялла вĕçтерчĕ. Никама та кĕтсе тăрас килмерĕ, йăтăрлантăм та халь кăна килнĕ çулпа каялла уттартăм, çитрĕм те общежитие Алтатти аппана ним сăмах чĕнмесĕр чăматанпа тĕркене веранда урайне лартрăм.

— Хăвах куçса килмерĕн пулĕ те? — тарават ыйтрĕ Алтатти аппа.

Сăмах тавăрса калама та ӳркентĕм. Никам куçне те курăнас килмерĕ. Çурт кĕтесĕнчен пăхса тăтăм-тăтăм. Раманпа Веркка таврăнмассăнах туйăнма тытăнчĕ.

Ăçта каяссине, мĕн тăвассине пĕлмесĕрех вăрман еннелле çул тытрăм, сукмак çине ӳкрĕм. Утрăм та утрăм. Мăньял çулĕ çине тухнине те сисмен. Çурма çула çитсе те пыратăп ĕнтĕ.

Сасартăк темле вăй тытса чарчĕ мана. Тавçăрса илем-ха тесе йăн та ян пăхкаларăм. Ман умра Веркка тăнăнах, малалла ямастăп тесе аллисене сарса хунăнах туйăнма пуçларĕ. Нимле тĕшмĕше те пуç тайман хальччен, анчах каялла çаврăнтăм.

Ку ялтан ниçта та, ниçта та каяс килмест.

Çамрăклăх йăнăшне каçараççĕ.

Мĕн пулать — пултăрах терĕм те таçта тарса çухалнă те-веткеллĕхĕме чĕнмерĕм, тархасламарăм. Мана пурте-пурте: Платон Андреевичăн сăмахĕсем те, Раман кăмăлĕ те, Верккан хĕрлĕхĕ те — иккĕлентерчĕç пулин те, курăнми темле вăя парăнасах терĕм пулмалла. Таврăнтăм малтанхи хут Верккана курнă вырăна. Татах, татах пĕрре пăхсах ăрăмланă куçсене курас та пуç çаврăннине, чĕре йăшканине туйса тăрас килчĕ. Ун чухнехи туйăм сĕврĕлнĕ иккен. Ун вырăнне канăç-сăрлăх тулнă. Чун та, ăс-тăн та лăпланасшăн мар. Хам та лăпкăлăх кĕтесне ниçта та шырас темерĕм.

Хăшкăлтăка ернĕ Раман таçтан сиксе тухрĕ те шартах сиктерчĕ.

— Ăçта çухалса çӳретĕн вара? Правленире пултăм, асаннӳ патне кайса килтĕм. Атя, Веркка чей ĕçме чĕнет...

Верккапа Раман пӳлĕме хăтлама ĕлкĕрнĕ. Тĕкĕр çакса хунă, сĕтел çиттине сарнă. Ун çинче алюмини чейник пăсланса ларать. Веркка сумкăран улма-çырла, канфет-пĕремĕк кăларать, ĕçленĕ май пире çине-çинех сĕтел хушшине ларма чĕнет.

— Апатран аслă пулмаççĕ, — терĕ те Раман мана пĕр пукан çине вăйпах лартрĕ.

— Пур пеккипе çырлахăр, каччăсем. Ăхă-и? — Веркка куллине те кăтартрĕ.

Именнипе ун куллине килениччен пăхаймарăм. Нимĕнпе те танлаштарас килмерĕ ăна. Хĕрупраç сурăх чаркаланса тăнинчен те кулать теççĕ-ха, Веркка вĕсен йышшинчен мар пулас, пули-пулмишĕнех шăл кăтартмасть. Кулă пĕлтерĕшне хаклама пĕлет. Кайран та унăн пичĕ çинче çакăн чухнехи пек тивлетлĕ кулă тăнине курман вара. Ахăртнех, ку хăйĕн кун-çулне тав туни пулнă.

Пăсланакан чей куркине çавăркаланă май хамăра эпир пурнăçри чи кăткăс ыйтусене татса паракансем пекех тыткаларăмăр. Ĕçлĕн кăна калаçрăмăр, пĕрне-пĕри пӳлсе хаваслă шӳтсем пере-пере ямарăмăр. Раман, ашшĕ йăлине хывса илнĕскер, сулахай тăнлавне пӳрне вĕçĕпе сăтăркалать.

Хистесе ыйтмасăрах Веркка хăй пирки каласа пама пуçларĕ. Шупашкарта çуралнă иккен вăл. Улттă тултарсан ăна кукамăшĕ патне Сайрахвана килсе янă. Ултă çул хушши кăна ашшĕ-амăшĕпе пурăннă. Хĕрĕ хăйсен ячĕсене манса каясран посылка ярса тăраççĕ. Икĕ-виçĕ çулта пĕрре курма килеççĕ. Икĕ хутчен Верккана та кăнтăрти курорта илсе кайнă. Сайрахва ялĕнчех вунă класс пĕтернĕ. Шупашкарти медучилищĕне кĕнĕ чухне амăшĕ таврăннă пулнă, унтанпа Веркка ăна курман-ха. Строительсем иккен Верккан ашшĕпе амăшĕ. Монголире икĕ çул ĕçленĕ, унтан таврăнсан Шупашкарта кооперативлă хваттер, гараж туяннă. Пусăрăнса пурăнма тытăннă кăна, тахăшĕн, те ашшĕн, те амăшĕн, кăмăлĕ тивĕçмен те, Çурçĕре ĕçлеме тухса кайнă. Унтанпа килĕшӳ вăхăтне тăстарсах пыраççĕ. Тепĕр темиçе çултан хĕрĕх урлă каçнă пенсионерсем пулса пуçĕпех таврăнмалла-ха. Хăйсем ĕмĕтленнĕ тăрăх, çавăн чухне кăна чăн-чăн пурнăç пуçланать те. Веркка медучилищĕре вĕреннĕ чухне те хăйсен хваттерĕ пур çинчех общежитире пурăннă. Хваттерне урăх çынсене янă пулнă. Пĕр пӳлĕмне çăраласа илнĕ. Унта маччана çитиех хаклă япала купаласа хунă. Гаражне те вăхăтлăха такама панă.

Ку япаласене Веркка кукамăшĕ урлă кăна пĕлет. Ăна пурне те каламаççĕ, кил-çурт, укçа-тенкĕ, пурлăх-ырлăх ĕçне хутшăнтармаççĕ.

Мăннисем виççĕн тан саншăн, сан пуласлăхушăн тăрăшатпăр тенине Веркка хăйле ăнланать. Эгоист ашшĕ-амăшне нихçан та каçармăп, вĕсен пурлăхне пая кĕмĕп тесе тупа тунă. Училище пĕтерсен те кукамăш ялне таврăнма туман, суйласа илме май пур çинчех Хурнай ялне килнĕ. Çакна вăл пурнăç пӳрни тесе шутлать. Хурнайпа Сайрахва хушши мĕнпурĕ те виçĕ çухрăм кăна, анчах икĕ ялĕ икĕ района кĕнипе кунти çынсем сайра хутшăнаççĕ. Ĕмĕртен пыракан тăванлăх-хурăнташлăх йĕрĕсем пулмасан ку чухнехи çамрăксем пĕр-пĕрин патне евчĕсем яма та тавçăрас çук пулĕ. Халĕ çапах та Сайрахва хĕрĕсем Хурнай, Хурнай хĕрĕсем Сайрахва кинĕсем пулкалаççĕ.

— Ман ятпа перекет кĕнеки уçнă, хăйсем ĕçлесе илнĕ укçан пĕр пайне хурса пыраççĕ. Кĕнеки хăйсенче те, мĕн чухлĕ пухăннине пĕлместĕп.

— Ямăт укçаран кам пăрăнни пур? — кăшкăрнă пекех каласа хучĕ Раман. — Эсĕ пĕве çитнĕ хĕр. Каяр та Шупашкара çур универмага сутăн илсе килĕпĕр. Эпир, Климпа иксĕмĕр, пулăшăпăр. Санран пуян хĕр таврара пулмĕ.

Раман ман енне кăллĕн пăхса илчĕ. Эпĕ хуравламарăм та, вăл шăпланчĕ. Веркка ырă шăршăллă чее вĕттĕн-вĕттĕн сыпнă май тем шухăшларĕ.

— Хă, — терĕ вăл тута елпĕртсе.

Чей куркине айккинерех тĕртсе лартрĕ, кофта çаннисене чавса таран тавăрчĕ, илемлĕн кăна чавсаланчĕ те пирĕн еннелле ӳпĕнчĕ.

— Ямăт укçа çынна пăснине пĕлетĕр-и эсир? Пĕлмесен те илтнĕ. Манăн çын пекех пăсăлмасăр пурăнас килет.

— Çын пек пурăнма шăпах енчĕк тулли пулмалла та, — терĕ Раман.

Веркка, юнтарнă чухнехи пек, тута тăсрĕ те лăпкăн кăна тавăрчĕ:

— Ку чухне чи пĕчĕк укçа илекен те çынпа танах çӳреет. Кăмăлăн чиккине кăна пĕлмелле. Ăна вĕçертсе ярсан вара никама та укçа çитми пулать. Çавă кăна, урăх нимĕн те çук.

— Ват çын пекех калаçатăн, — сăмахсăр юлас килмерĕ манăн та. — Кукаму вĕрентнĕ-и?

— Кукамай кăмăлĕ манра пĕр чĕптĕм те çук. Уншăн çав тери хĕпĕртетĕп. Кукамайăм ман, — кам темелле-ха ун пеккине? — пĕрре пăхма килпетсĕр те кĕçмек çын мар. Çынран кая та, катăк та мар. Анчах такамран тем пытармалла ун. Такама темшĕн кĕвĕçмелле. Пархатарсăр пулам мар та, мана нихçан та килĕшмен вăл. Вăрттăн кăмăллă çынсене юратмастăп. Çын тенин мĕн шухăшлани чĕлхе çинче, мĕн туни умĕнче пултăр. Вăрттăн хăтланасси вăл — чиркӳ çыннисен йăли. Ман кукамайăм та чиркӳ двадцаткинче тăрать...

— Сана та кĕлĕсем вĕрентет-и? — ыйтрăм эпĕ.

— Мана чиркӳ енне сĕтĕрмест. Килте те ман умра кĕлĕ туман. Тухса кайма калать. Анчах минтер айне тимĕр хĕрес хума манмасть. Пальто аçлăкĕ айне, кĕсье тĕпне çын курмалла мар, хыпашласа тупмалла мар хĕрессем çĕле-çĕле хурать. Кунта тухса килнĕ чухне те япаласене пурне те тĕрĕслерĕм пек, анчах, пĕлсех тăратăп, таçтан, пачах кĕтмен çĕртен, хĕрес сиксе тухать-тухатех. Çын çинче турă пирки калаçмасть. Карчăксем пуçтарăнсан чыхăнса кайичченех пăшăлтатаççĕ: хоспоти, помилуй, хоспоти, ан пăрах... Анчах хăй çав тери каймăк çын. Мĕнпур усаллăхĕ çавăнтан килет. Манăн аннене укçа-тенкĕ турăран маларах хума вĕрентнĕ, мана çав йăларан пистерчĕ...

— Капла пит килĕшсе кайрĕ ларма, — терĕ Раман. — Чей сивĕнет, калаçнипе кăна мар, чей ĕçер тата.

— Авалхи аристократсенчен кая мар ларатпăр, — терĕм эпĕ те.

Раман, чăнах та, хăйне киносенче кăтартакан çамрăк ари-стократ пек тыткалама хăтланчĕ, анчах ун хăтланкаларăшĕсем кулăшла пула-пула тухрĕç.

— Ку чухнехи çамрăксемех пулар-ха, — асăрхаттарма васкарăм эпĕ.

— Эпĕ хирĕç мар, — ман майлă пулчĕ Веркка. — Антуан де Сент-Экзюпери çынпа çын ирĕклĕн калаçма пултарнине пысăк пуянлăх тенĕ-и-ха?

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн