Электронлă вулавăш

— Часах салтака каймалла, унччен ирĕкре çӳресе савăнтăр, — айккинче юлас темерĕ Гамиль те.

— Эсĕ ху тата, — шĕвĕр пӳрнине кăнтарчĕ Герман Петрович, — ĕмĕрĕпех аннӳ ĕнси çинче ларасшăн-и?

Гамилĕн питçăмарти тăррине икĕ хĕрлĕ çаврашка тухса ларчĕ. Çаврашкисем ӳссе-ӳссе пычĕç те, каччă хĕп-хĕрлĕ хĕрелсе кайрĕ. Хăлха вĕçĕсем те пĕçерме пуçларĕç. Пăлханса-хыпăнса тутине сиктеркелесе ларчĕ-ларчĕ те ют сасăпа кăшкăрса яма хатĕрленчĕ. Ваçлей ун çăварне пырса хупларĕ; ан аташ, вĕçне-хĕрне тухаймăпăр ку Агитаторпа...

Пире ĕнтĕ ку йалăхтарсах çитернĕ, мĕн айăпшăн хамăр асап тӳснине те пĕлместпĕр. Тухса кайма шухăш тытап кăна, Раман çанăран туртать.

Вăл ĕнтĕ ку ачасене манран аванрах пĕлет. Герман Петрович та вĕсемпе пĕрре кăна калаçмасть пулас, Те ним çукранах нимĕр çăраççĕ, те кирлĕ калаçăвах хускатнă? Ăна та пĕлместпĕр хамăр. Пунеттей пулса килнĕ те аптăрасан та тăратпăр. Йăлтах йăшса çитнĕччĕ ĕнтĕ, Арккай саркаланса утса çӳреме тытăнчĕ, унтан вăрт çаврăнчĕ те сĕтел хушшине кĕрсе ларчĕ.

— Пуху тăк пуху пултăр, ертсе пыраканни эпĕ, сăмах ыйтакансем эсир пулăр. Çамрăксен ыйтăвне сӳтсе явăпăр. Пуçласа парам апла. Тимлĕн итлĕр. Çапла вара, Ярмуш пичче пире ята кĕртесшĕн. Пĕрне апларах тĕксе илет, тепĕрне капларах. Анчах вăл тата ыттисем тăрăшнипе ялти мĕнпур лару-тăру çамрăксене хирĕçле пулса пырать. Тĕслĕхсем кирлĕ-и? Акă вĕсем. Ванюша çӳремен трактор пачĕç. Асапланчĕ-асапланчĕ — вырăнтан хускатаймарĕ. Серуш машини халĕ те гаражран тухса курман. Атя çырманалла тĕксе ярар терĕм те — хăрарĕ. Алă сулчĕç иккĕшĕ те вара, вербовщиксем ялах килсен иккĕшĕ те вĕсенчен юлмарĕç. Халĕ иккĕшĕ те Экибастузра укçа çапаççĕ, пĕри «Камацупа», тепри «Беларуç» самосвалпа кĕрлеттерсе ĕçлеççĕ. Эпир, кунта юлнисем, шăтăк кĕсьесене ухтарса ларатпăр. Пырас халь ĕç шыраса правление, Серуш машинине параççĕ. Лайăххисемпе лайăх çынсен çӳремелле. Пире валли суйланчăксем те юраççĕ. Манран малтан Раман черете тăнă, ун урлă мана ним те лекес çук. Çавăнпа, çавăнпа, Ярмун пиччемĕр, вăхăтăра пирĕншĕн ан татăрах...

— Сасăлас çак сĕнӳшĕн, — терĕ Ваçлей.

— Чимĕр-ха, — Арккай кĕввипех калам терĕ Герман Петрович. — Юрăхсăр техника параççĕ тесе чиркӳсем çаратса çӳремелле-и?

— Кӳрентеретĕр, Агитатор юлташ, — терĕ Ваçлей. — Кам тытнă, кам çирĕплеме пултарать?

— Уй куçлă, вăрман хăлхаллă, — персе ячĕ Герман Петрович.

— Апла иккен, — терĕ те Ваçлей Герман Петрович умне пырса тăчĕ.

Ваçлей куçĕсем мана сасартăках хăратса ячĕç.

Çав самантра Раман мана айăкран кăлт тексе илчĕ те эпĕ ун еннелле çаврăнсан пуçне алăк еннелле кăлин сĕлтрĕ: каяр тухса. Тĕрĕссипе вара хамăр çакăнта мĕн тума килнине те пĕлмерĕмĕр. Хăйсен йышĕпе пуçтарăнса ларнă çамрăксенчен пĕри те пире, эпир вĕсене юлташ тесе калаймастпăр. Курнă, палланă çынсем анчах вĕсем пирĕншĕн.

— Ярмунăн çын аллипе кăвар туртас йăла пур, — терĕ Раман урама тухсан. — Куртăна, пире те хутшăнтарса кĕртсе ярасшăн хăй шухăшласа тупнă, анчах никама та кирлĕ мар ĕçе. Ачисем кусем, кирлех пулсан, алă çĕклеме те, тем тума та пултараççĕ. Ун пек çынсем яланах ушкăна пĕрлешеççĕ. Ушкăнпа усал ĕç тума çăмăлрах. Кашни пĕччен вара ним тума пултарайми хăравçă, хăйĕн мĕлкинчен сехĕрленекен çын кăна. Эп вĕсем вăрă ĕçĕпе пурăннине тахçанах пĕлетĕп. Паянхи эрехне те вĕсем тем йăкăртнă япала сутса туяннă. Камит вĕсемпе, камит.

— Ярмунăн мĕн ĕç пур тата вĕсемпе?

— Ярмунăн-и? Ĕлĕкхи йăли юлнă. Парткомра ĕçлене чухне район умĕнче мухтанма питĕ хытă тăрăшнă. Эй, астăватăп-ха, суйлав-тем умĕн килтен киле çӳретчĕ, каламалли сăмахĕ те çук хăйĕн, пурпĕрех ĕштеленет. Парти политикине хӳтĕлет мар-и? Ялта мĕн пурри-çуккине унран лайăхрах пĕлсе тăракан никам та çук. Халăхĕ те ĕнтĕ хăнăхнă та шарламасть. Ман атте ăна кĕртмест, патне те ямасть. Çăвăнпа мана та юратсах каймасть...

— Ан юраттăр. Сар хĕр мар, — татса хутăм эпĕ.

Ку сăмах Рамана хурлантарсах ячĕ. Вăл мана алăран çавăтрĕ те улах вырăнарах илсе кайрĕ. Тем кӳлĕм сĕнксе тăчĕ, тем кӳлĕм хашлатса сывларĕ. Унтан тин куçĕсене манран тартрĕ те пăшăлтатма пуçларĕ. Çакăн чухне эпĕ унăн чунри вăрттăнлăхĕн пĕр пайне пĕлейрĕм. Çын чунĕ вăл хăй тĕнче те, унта урăххи никам та кĕрсе кураймасть. Муза çунтарать иккен ун ăшне, çавă хыптарать. Иккĕшĕ те пĕр-пĕрин патнеллех туртăнаççĕ, анчах иккĕшĕ те çывхарма шикленеççĕ. Те иккĕленеççĕ ĕнтĕ, те хăйсене хăйсем малтан тĕрĕслесе пăхам-ха теççĕ? Юрату сăмахне кашни çын хăй пĕлнĕ пек каласшăн. Пуху умĕнче каламалли сăмаха çынсем тахçанах хăнăхса çитнĕ. Анчах юрату сăмахĕ мĕнле пулмаллине никам та пĕлмест. Çавăнпах ĕнтĕ малтан каçăха-каçăха сăвă, юрату романĕсем вулатпăр. Çавсенче те пулин пулмалла çавсем тесе шухăшлатпăр. Тахăшĕ тупать пулĕ, тахашĕ тупаймасть те пулĕ. Раман та шырать ав. Ах, туптăрччĕ, ах, туптăрччĕ...

Партком Ярмунĕ вара, Раман ашшĕне юратсах пĕтерменрен-и, ку çамрăксене туслă-варлă тăвасшăн мар иккен. Муза та аслашшĕнчен хăрать пулас, ун куçĕнчен ӳкес мар тет ĕнтĕ. Епле тесен те пирĕн, чăваш яш-кĕрĕмĕн, ватта сума сăвас йăла пурах.

Пĕлтĕм те Раманăн çак вăрттăнлăхне унпа пĕрлех пăшăрханма тытăнтăм. Мĕн туса та пулин пулăшасах килчĕ, анчах ун пек чухне пулăшас текенĕ те, пулăшу кĕтекенĕ те аптăраса тăраççĕ. Çаплах пулчĕ пирĕн те. Раман хăй хупăлчине, эпĕ хамăнне хупăнтăмăр. Çав кун сăмахсăр-мĕнсĕр уйрăлтăмăр та эрне хушши пĕр-пĕрне курмасăр пурăнтăмăр,

Вăл мĕнле асапланнине пĕлместĕп. Эпĕ вара ларса та, выртса та тăма хама валли вырăн тупаймарам. Ĕç патне те алă пыми пулчĕ. Кунашкал асапа пурте-пурте тӳссе ирттереççĕ пулĕ. Тен, пачах урăхла. Темле те пуç тавра çавăрса пахрăм çав кунсенче. Авланас мар-и тесе те шухăшларăм. Паллах, хамран хам именсе. Анчах часах çара каймалла тесе кăна лăплантарайрăм хама. Раман мĕн шухăшланине, мĕнле асапланнине хăй кăна пĕлет ĕнтĕ. Вăл ахаль те асăрхануллă çын, пуçра мĕн пуррине, чунра мĕн хĕрсе тăнине пит тăрук персе ямасть.

Шухăш улăштарма Арккайпа ун хăнисене асаилетĕп. Пĕр самантлăха чун хĕвĕшме чарăннă пек пулать. Хам та сисместĕп, таçтан арăш-пирĕш çил çаврăнса килнĕ пек, кăмăл арпашăнать те каять. Нихçан манми эрне пулчĕ ку маншăн. Вĕçленчĕ кăна вăл, никама ним каламасăр асатте ялне тухса чупрăм.

 

Саккăрмĕш сыпăк

Хура кĕркунне мана çара илчĕç.

Мĕн сăлтавпа-ши, ĕçсе-çисе, тантăшĕсемпе çӳресе савăнайтăр тесе-ши, таçта тарса ан çухалтăр тесе-ши, вунтăватă кун малтан повестка парса хучĕç. Ĕçрен татăлса тухма мĕн-пурĕ те çур кун кăна кирлĕ пулчĕ. Пӳрте вĕçсе кĕнĕ кăсăя ăçта кайса кĕрессине, ăçта пырса çапăнассине пĕлмен пекех, эпĕ те аптăраса ӳкрĕм. Вут хутнă вăхăтра кăсăя кăмакана та вĕçсе кĕрет. Мана ун пек инкекрен хăтараканни Хветура аппа пур. Асăрхаттарсах тăратъ.

— Вăхăт пур, аттепе анне патне Çĕпĕре кайса килем мар-и? — терĕм эпĕ.

Хветура аппа нимĕн те шарламарĕ. Хăвăнне хăвах пĕл тенĕ пулсанах тухса вĕçнĕ пулăттăм Çĕпĕре. Çакă кил умĕнче, çак çынсем умĕнче татса та татăлса пĕтми парăм пуррине темшĕн çак самантра тата хытăрах туйса илтĕм.

— Ай, Çĕпĕрĕ таçта куçса каймĕ-ха, кирлĕ пулсан тахçан та çитсе курма пулать, — темле çăмăлттайлăн каласа хутăм.

Хветура аппа илтмĕш пулчĕ. Ун хăйĕн сăмахĕ пиçсе çитнĕ пулнă иккен.

— Салтак çӳрекенсем çапăçаççĕ, чикĕшеççĕ, тем те тăваççĕ. Ан хăтланах апла. Çын масиллĕ пулнине ним те çитмест...

Тата мĕн ăс парать-ха ку тесе Хветура аппа çывăхнерех пырса тăтăм. Вăл йĕрки-картипе мĕн-мĕн тусан лайăх пулнине калама пуçларĕ.

— Малтан асаннӳ патне кай, тăванусем патне пурин патне те кĕрсе тух. Чăваш йăлипе парне паракан парĕ, алшăлли çакакан çакĕ. Ниçта та сĕтел хушшинче çĕрсе ан ларах. Хитре мар ун пек туни. Эпĕ хам та юратмастăп. Халь ялсенче тутăр вĕçтерсех çӳрекенсем çук теççĕ. Асаннӳ ял йăлине уяма каласан итле. Унта ним вăтанмалли те çук. Ĕçрен чăматан пачĕç тетĕн-ха. Çĕнĕ йăла тесе çапла тăваканччĕ çав...

— Кăтартман-и эп сана ăна? — терĕм те чăматан илсе килме васкарăм.

— Итле малалла, — тытса чарчĕ вăл мана. — Асаннӳ хăй те унашкаллине чухлать пулĕ-ха. Пĕр чĕптĕм тăпра тата хĕрес çĕлесе хутăр кĕсье тĕпне. Ыран каймалла тенĕ чухне пирĕн патра пуçтарăнăпăр. Тус-юлташусене малтанах пĕлтерсе хур.

Çапла каланă хыççăн мана ирĕке кăларчĕ. Ман мĕн тумалла ĕнтĕ? Тӳрех асатте ялне тухса чупрăм. Ура тĕпне çĕре лектермесĕр. Яла çитиччен те пăшăхмарăм, ĕшенмерĕм, хăшкăлтăка та ермерĕм. Çитрĕм те яла тӳрех медпункта кĕрсе кайрăм. Веркка шурă халат тăхăннă та сĕтел хушшинче тем çырса ларать.

— Мĕн пулнă сана? Кам чĕпĕтсе илнĕ?

Хам сисмесĕрех хама хам унтан-кунтан хыпашласа илтĕм. Кулсах ячĕ Веркка. Кăлтăртатсах.

— Ниçта та чĕпĕтни курăнмасть-çке, — терĕм эпĕ.

— Курăнать çав... Çула май кĕтĕн-и?

— Ятарласах килтĕм.

— Ун валли те вăхăт пур-и сан? Эпĕ ак виçĕ кун чарăнми çыратăп. Вĕçĕ-хĕрри курăнмасть-ха. Темле-темле отчет та ыйтаççĕ. Писательсем те пирĕн чухлех çырмаççĕ пулĕ, тупата...

— Пулăшам-и?

— Тем пекехчĕ те, мĕн çырса парайăн-ши эс мана?

Çырма чарăнчĕ, ман еннелле çаврăнса ларчĕ. Эпĕ урай варринчех сĕнксе тăратăп-ха.

— Çапах та мĕн пулнă? — кулмасăрах ыйтрĕ вăл. — Аш вĕçнĕ çын тĕслĕ курăнатăн.

— Çара илеççĕ, — терĕм тивлетлĕн те мăнаçлăн.

Веркка сиксе те тăчĕ. Ман патăма пычĕ. Хире-хирĕç тăратпăр. Пĕр-пĕрин çине пăхса. Пĕр-пĕрин куçĕсенче, сăнра-питре, шăнăр хусканăвĕсенче, çамка картламĕсенче темĕн шыратпăр. Темĕн мар-ха. Çак самантра чуна, чĕрене кирлине. Эпир пĕр-пĕрне юрататпăр тесе сăмах татман, ĕмĕр-ĕмĕр тасан упрама тупа туман. Мĕнпурĕ те пĕр-пĕрин еннелле ытарлăн куç ывăтнă та хамăра хĕм лекнинчен именсе çӳретпĕр. Эпĕ ун аллин ăшшине те туйса курман. Вăл та çавах. Эпĕ ун патне çывхарма та хăяймастăп. Вăл хăй çывхарчĕ. Пуçне ман кăкăр çине хучĕ те пăшăлтатрĕ.

— Мана ăçта хăваратăн?..

Ку сăмаха кĕтме те пултарайман эпĕ. Анрасах ӳкрĕм. Тăн çухатас марччĕ тесе кăна шутларăм. Алă-урана туйми пултăм. Тем кӳлĕмрен кăна персе ятăм:

— Кĕт...

Темччен-темччен шарламарăмăр. Ĕç кунĕ пĕтичченех тесен те юрать. Ăна общежитие ăсатса ятăм. Çул тăршшĕпе те калаçмалли сăмах тупăнмарĕ.

— Халь асаннӳ патне каятна? — ыйтрĕ вăл çитес çĕре çитсен.

Манăн, паллах, ун пӳлĕмне кĕрес те ним калаçмасан та ун çине пăхса ларас килетчĕ.

— Пĕлместĕп, — терĕм эпĕ айăплă çын пек.

Хăçан каяссине те, ним те, ним те ыйтса тăмарĕ, пуç чикрĕ те мана калинкке патĕнче тăратса хăварса хăйĕн пӳлĕмне кĕрсе кайрĕ.

Асанне патне мар-ха, малтан Раман патне кĕрем тесе шухăшланăччĕ, урасем вара хам çуралнă килех илсе çитерчĕç.

— Тутăр вĕçтерсе çӳретне? — ыйтрĕ асанне ман хыпара пĕлсен.

— Пĕлместĕп, — терĕм эпĕ.

Асаннене ман хыпар савăнтарнине сисрĕм. Асатте те мăшлата-мăшлата, пуç пăркала-пăркала илчĕ. Чăваш килĕнчен салтак тухни пурне те савăнтарчĕ мар-и? Мана нихçан та кун пек тарават кĕтсе илмен. Сĕтел хушшине лартаççĕ, пĕри те тепри ман çывăхарах пулма тăрăшать. Таçтан такам çитернĕ хыпарне, хреснатте персе çитрĕ.

— Миçе лаша кӳлес? Парласа-и, пĕррепе те çырлахтарать-и? — терĕ çакскер тӳрех, килсе кĕнĕ-кĕменех.

Ак тата! Лаша кӳлсе, шăнкăрав çакса салтак чупмалла-и икĕ алă тулли тутăр çыххи йăтса çӳремелле-и? Кунашкал мăшкăла курас çуках...

— Çук, çук, çуках, — терĕм эпĕ.

Ку килтисене пурне те пăлхатса ячĕ. Янахне каçăртса чĕмсĕр ларакан асатте туйипе урайне тăрслаттарса илчĕ те хăйăлти сассипе каласа хучĕ:

— Кастарнă çын мар пуль эс?.. Салтака каян тăк салтака кайнă пек пултăр...

Асанне те сăмахран юлмарĕ.

— Йăлана ăна уяма тунă. Никамран та нимрен те катăк мар. Ыранах лаша кӳл, хреснашшĕ. Ял урамĕ пуриншĕн те...

Хăй çавăнтах йăлмакланă тутăр çыххи тума тутăрсем суйлама кайрĕ.

— Кин, атя-ха пĕрле, — илтрĕм эп ун сассине. — Эс ытларах чухлатăн...

Тепĕр кунхине ирех хапха умне шăнкăравлă пĕкĕ кӳлнĕ пар лаша килсе тăчĕ. Кунта ĕнтĕ турткалансан та, кутăнлансан та ĕç тухмĕ терĕм те асанне тыттарнă тутăр çыххине илтĕм. Асанне хул урлă чăлт шурă алшăлли çыхса ячĕ. Асатте кăмăллăн пăхса ларчĕ ман çине.

— Хĕреснаçупа хĕреснаннӳ килĕнчен пуçла та пур пек ратне-тăван патне кĕре-кĕре тух. Пурте пĕлеççĕ, пурте кĕтеççĕ...

Хреснатте васкатма тытăнчĕ. Пуçтарăнкаласа тухрăмăр. Хама эпĕ пăяври пăру пекех туйрăм. Хапха умĕнче пире Гамильпе Арккай кĕтсе илчĕç. Хăйсем хĕрме те ĕлкĕрнĕ. Пĕри пĕр енчен, тепри тепĕр енчен ярса тытрĕç мана. Гамиль уçă сасăпа юрласа та ячĕ.

 

Шăнкăр кăна шăнкăр ай шыв юхать,

Шăнкăр кăна шăнкăр шыв юхать,

Ăçта çитсе çавра кӳл пулĕ-ши?

 

Кашма сарнă урапа çине кĕрсе лартăм та татах пуç чикес килчĕ. Арккай салтака хăй каять тейĕн: манпа юнашар чĕркуçленчĕ те хăлаçланма пуçларĕ. Хреснаттесем патне çитиччен çăвар та уçаймарăм.

Мана çавăтсах пӳрте илсе кĕчĕç. Хреснанне алăк уçсах кĕтсе тăрать. Сĕтел тулли ĕçме-çиме. Сĕтел пуçне пукан çине витрепех хăймаллă сăра лартса хунă. Мана турăш айне вырнаçма каларĕç. Гамильпе Арккай чĕнессе кĕтмерĕç, пĕри пĕр енчен, тепри тепĕр енчен ман çума тĕршĕнчĕç. Хреснанне хĕреслесе тепĕр алшăлли çыхса ячĕ те ман çине мăнаçлăн пăхса илчĕ.

— Туйна та хамăрах туса парăпăр. Лайăх кайса лайăх таврăнмалла пултăр, — терĕ те кăпăклă сăра курки тыттарчĕ.

Ку таранччен ăша эрех-сăра ярса курман теместĕп. Астивкеленĕ. Пĕринче çынран юлас мар тенипе, тепринче хытă пусахланипе. Анчах кайран хытă асаплантарать те, унран тарма тăрăшатăп. Хреснаннепе хреснатте хистемерĕç. Тулли черккепе сăра курки умрах ларчĕç. Веркка та асрах тăчĕ. Паян пурпĕрех ун патне каятăп тесе тăратăп та, хĕрĕнкĕ пуçпа ун куçĕ тĕлне пулас килмест. Тата Гамильпе, Арккайпа ман сăмах килĕшмест. Вĕсем халех, сĕтел хушшинчех, хăйсене пахматсăр тыткалама тытăнчĕç. Ĕнтĕ хĕрĕнкĕ çыннăн чаракĕ те çав таран кăна та...

— Ятне турăм, хреснанне. Тек çӳреместĕп, — татса каларăм та, чун пушансах кайрĕ.

Малтан Гамиль, унтан Арккай ман çине сиксе ӳкесле ларчĕç. Вĕсен те ĕмĕчĕ татăлчĕ мар-и? Салтак ячĕпе рехетленмеллеччĕ-ха вĕсен.

— Хăвăнне хăвах пĕл, ачам, — теейрĕ кăна хреснанне.

Хреснатте тухса лаша тăварчĕ. Курка та, черкке те сĕнме пăрахнине курчĕç те Гамильпе Арккай кăштăртатса тухса кайрĕç. Тулли сĕтел хушшинче виççĕн кăна юлсан пурте-пурте ята кĕртекен пурнăç-тăрмăша сӳте-сӳте, ява-ява пăхма тытăнтăмăр.

— Кашни çыннăн çырни пур теççĕ те, пурах пулĕ çав, — пуçларĕ хреснанне. — Тем çырнă ĕнтĕ сана тата? Аçупа аннӳн ав çырни ырах пулмарĕ. Мĕн ырри ĕнтĕ? Тĕпленсе пурăнма кĕтес те тупăнмарĕ. Ырăран тĕнчене никам та тухса каймасть. Санăн хăвăн та ав...

— Ман тĕллĕн телей пулчĕ-ха. Хветура аппапа Хĕлимун пичче маншăн турă та, хĕвел те.

— Çапла-ха вăл, анчах çын патĕнче ӳснĕ ачан сумĕ çав таран кăна-çке. Атте-анне ячĕ вăл, ман шутпа, шăпах çырни пулать те. Ăна эс халь мар-ха, ман çула çитсен туйса илĕн. Ун чухне вара хăть ылхан, хăть мухтан, ним усси те пулмĕ. Каларăм эп аçуна, хăвăнтан ан хăварах ачуна терĕм. Эс ăна пĕлместĕн, ăсатса янă чухне ресторанра каларăм. Килсе илĕп терĕ те — ĕçĕ пĕтрĕ. Ача та кирлĕ мар пулчĕ... Юрĕ-ха, урăххи пиркиех калаçар. Тăрсан-тăрсан та пулин çыру яр вара. Пирĕн те пĕлсех тăрас килет.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн