Электронлă вулавăш

Красков Çуаш шăпине хăй епле хутшăннине аса илчĕ те чăтаймарĕ:

— Çынсене эсир пачах пĕтерес тетĕр-им? Пĕр сысна ӳстерсе панăшăн та тав тумалла вĕсене, эсир вара веç çаратса хăварасшăн. Кун пек тĕрĕсмарлăх çинчен Мускавах çырса яма пулать. Хĕр ачи Чурачăкра вĕренет, çаратас вырăнне пулăшу памалла вĕсене.

Кашкăр Карачăмĕн çилли куна илтсен çĕпре йӳçсе хăпарнă пек çĕнĕрен вăйланса кайрĕ, Красков еннелле ик-виç утăм турĕ те, ăна сарлака ал тупанĕпе халь-халь çутăлтарса ярас тенĕ пек, хаяррăн кăшкăрса тăкрĕ:

— Кам пулатăн эс мана хирĕç капла калаçса тăма?! Патшалăха улталакансене хӳтĕлетĕн-и? Куншăн сана ĕмĕр асăнмалăх вĕрентетĕп ак! Кала, кам?

— Алексей Красков эпĕ. Кӳршĕ ялтан. Наталипе район центрĕнче пĕрле вĕренетпĕр, — лăпкăн хуравларĕ çамрăк йĕкĕт, Карачăм хĕр ачи Варвари кашни класра икшер çул ларса пынине пĕлекенскер.

— А-а, Красков-и? Аннӳ пекех çивĕч чĕлхеллĕ иккен эсĕ. А мĕн, кĕскетме те пулать чĕлхӳне! Шкулпа та сывпуллаштармалла патшалăха сиен кӳрекенсене хӳтĕленĕшĕн! Парăмăрсем сахалах мар-ха, нумайрах калаç кунта — сирĕн яла та часах çитетĕп. Ку хутĕнче çăлăнаймăр!

— Сирĕнтен темĕн те кĕтме пулать...

— Кĕтĕр çав! — питĕнченех çупса яратчĕ пулĕ Карачăм, анчах Красков та чышкине чăмăртанине курчĕ те çĕкленĕ аллинех усрĕ. — Тĕл пулăпăр-ха, кунта свидетельсем пур. — Урăх вăл чарăнса тăмарĕ, çиллине шăмарса хапха алăкне шант! хупса хăварчĕ.

— Эх, Леша, пурнăç! — Клавти инке ăна куçĕнчен тав туса пăхса илчĕ те питне саппун аркипе шăлса Карачăм хыççăн урама чупса тухрĕ.

Натали хăй тĕлĕннине пытармарĕ:

— Мĕн хăтлантăн, Леша? Пире хӳтĕлеме епле хăрамарăн?

— Сана хӳтĕлемесен камшăн калаçас ман, Натали? Анчах усси пулмарĕ-çке. Хутшăнса япăхрах та туса хутăм пуль... Чĕнмесен ĕмĕрлĕхех ĕнсе çине улăхса ларать вăл.

— Ларать... Юрать-ха, эсĕ килсе кĕтĕн. Мĕн кăна каласа пĕтермерĕ пире. Çын макăрнăшăн савăнать пулмалла вăл. Эсĕ вара пире шеллесе шурлăха сикетĕн.

— Ăçтан пĕлтĕн?

— Илтмен-им, шкулĕпех калаçаççĕ çурăму хыçĕнче. Эрхилпе Витя каласа кăтартнă. Мана, Леша, ăнлантарма кирлĕ мар. Ара, хам тытса юлтăм-ха та Çуаша... Тăрăшрăмăр, анчах кăлăхах.

— Мĕнле майпа пĕлнĕ ку тискерĕ?

— Пĕрне панă, куна хăй шута илесрен пытарнă тет вăл...

— Çапах та епле сиснĕ-ха?

— Куракан пулнă ĕнтĕ пытарса тенĕ пек усранине. Кĕвĕçекен тупăнать.

— Эпĕ пахчара пултăм, — терĕ Красков, — сирĕн инкеке сиснĕ пекех, улмуççисене хам пĕчченех тĕрĕслерĕм. Пурте чиперех сыпăннă.

— Эпĕ вăхăтра тухаймарăм Çуаш пирки. Тавтапуç сана.

Иккĕшĕ çенĕке улăхмалли картлашкасенчен пĕрин çине пĕр-пĕрин çумне тĕршĕнсе вырнаçрĕç.

— Леша, сана ку таранччен каламанччĕ... Çав-çавах пĕлтермелле... — Хĕр ача пĕр хушă чĕнмесĕр хăй тĕллĕн шухăшласа ларчĕ. — Пĕр-пĕринчен шкултан вĕренсе тухичченех уйрăлма тивет. Пĕлетĕн-и, анне мĕн тăвасшăн?

Урăх çĕре куçса каясшăн. Пĕлтĕрех пуçтарăнма тытăннăччĕ вăл. Астăватăн-и иксĕмĕр сарă ыраш купи хӳттинче задачăсем «шутланине»? Çавăн чухне Йĕпреçе те, кукамайсем патне, кайса килчĕ вăл. Анчах эпĕ питĕ хирĕç тăтăм та, вăхăтлăха лăпланнă пек пулчĕ, тепĕр çулталăк кунтах пурăнăпăр-ха эппин терĕ...

— Ăçта куçса каясшăн вара?

— Инçете, Леша, питĕ инçете... Çĕпĕре çитиех.

— Çĕпĕр пысăк...

— Красноярск крайне, Леша. Манăн пач каяс килмест. Йĕпреçе тесен татах хăть. Йĕпреç енчен, кукаçисен ялĕнчен, пĕлтĕрех вунă кил куçса кайнă, мăнаккасен çемйи те пур вĕсен хушшинче. Унта та, Йĕпреç енче, налукпа аптăратсах çитернĕ çынсене. Çĕпĕре куçса каякансене налукран темиçе çула хăтараççĕ иккен. Кунти парăмсене те каçараççĕ. Сывлама тăвăр вăл налуксенчен. Кашкăр Карачăмĕ пурăнма памасть аннене, аптăратсах çитерчĕ ăна... Курсан урамра та ирĕклĕн утма памасть тет. Анне килет те мана ыталаса илет, куççульне типĕтсе ĕлкĕреймест. Аттене питĕ хытă юратнă вăл, атте те çавнашкалах савнă ăна. Йĕпреç енне вăрман касма кайсан паллашнă вĕсем. Атте вăрçа тухса кайиччен эпĕ çуралма та ĕлкĕреймен, ултă уйăхра çеç пулнă. Эсĕ аннӳ хырăмĕнче мĕнле тапăлтатнине итлесе тухса кайрĕ вăрçа аçу тесе каласа парать анне. Унтан таврăнаймассине пĕлсе хам та иртерех çуралса ăна курса юласшăн хытă тапăлтатнă-ши?

— Тăвансенчен кам та пулин пур-и вара сирĕн Çĕпĕрте пĕлтĕр кайнă мăнаккусăр пуçне? — Наталин хурлăхлă сассине итленĕ май Красковăн та чунĕ тăвăлса килчĕ.

— Мучи пур, кукаçи пиччĕшĕ... Вăрçăчченех куçса кайнă унта. Унăн та ывăлĕсем вăрçăран таврăнайман. Пĕри çеç авланма ĕлкĕрнĕ, икĕ мăнукĕ пур. Иккĕшĕ те Красноярскри институтра геолога вĕренсе тухнă.

Красноярск крайĕ питĕ аслă, хăех Европăран пысăкрах. Çавăнпа Йĕпреç чăвашĕсем ăçтарах пурăннине те пĕлес килчĕ Красковăн.

— Красноярскран çурçĕр еннерех. Енисей шывĕнчен вунă çухрăмра, тайгари кӳлĕ хĕрринче тет. Мучи çав вырăна хăй шыраса тупнă. Ялне никĕслекенĕ те вăлах пулнă. Малтан вунă чăваш килĕ çеç пулнă тет. Кайран ентешĕсемех çĕнĕрен те çĕнĕрен пырса алă килтен те ирттерсе янă. Ятне те чăвашла панă — Хурăнкасси... Кукаçи кайса курнă унта. Ял пуçĕнченех Енисей еннелле шап-шурă хурăнсен лаптăкĕсем вырнаçнă тет. Хурăнĕсене хырсем, кедрсем хупăрласа тăраççĕ имĕш. Кӳллинче — пулăсем. Енисей хĕрринче самай пысăк поселок вырнаçнă, хурăнкассисем ĕçлеме унта нумаййăн çӳреççĕ: кам — хăма çурма, кам — пĕрене суллисем юхтарма, кам — тĕрлĕ кантурсенче ĕçлеме. Еçĕ мăй таранах пулас.

— Шкул пур-ши?

— Çичĕ çул вĕренмелли.

— Кайран ăçта каймалла?

— Манăн поселокри шкулта вĕренмелле пулать.

— Чăвашла вĕрентеççĕ-ши?

— Вăрçăччен ачасем чăвашла çеç вĕреннĕ, халĕ вырăсла вĕрентеççĕ тет. Чăвашла вĕрентекенсем çук.

— Ой, калатăн та — пирĕн енчинчен темĕн тери лайăхрах пек туйăнать. Эпĕ сана нимĕнле сĕнӳ те пама пултараймастăп.

— Хăв çуралса ӳснĕ вырăнтан лайăхраххи урăх ниçта та çук пулĕ, Леша. Эпĕ çапла шутлатăп.

— Курмасăр калама йывăр...

— Мĕншĕн йывăр? Чăваш юррисене, чăваш ташшисене курайăп-и унта? Чăваш улăхĕсем те çук, çав улăхсенче ӳсекен чăваш чечекĕсем те... Чĕкеçсем мĕнлерех-ши? Шăпчăксем пур-ши е çук-ши? — Натали сасартăк калаçма чарăнчĕ. — Чи кирлине калас-и?

— Кала.

— Чи кирли, маншăн чи çывăххи — эсĕ пулмастăн унта, Леша...

— Юлташсем тупатăн.

— Сан пекки урăх маншăн тупăнмасть. — Хĕр ача куçĕнчен куççуль тумламĕ тулли пит çăмартийĕ çийĕн юхса анчĕ те çаврака янахĕнчен унăн чĕркуççийĕ çине хунă алли сине тумласа пĕçертрĕ.

— Натали-и! — терĕ хĕрӳленсе Красков. — Макăратăн-тем?

— Чун ытла хытă хурланса килчĕ... — Çамрăк йĕкĕтĕн ал тупанĕ çинчи куççульне Натали саппун кĕсйинчен васкаса кăларнă юр пек шурă тутăрпа шăлса илчĕ те çав тутăрпах пысăк хура куçне те сăтăрчĕ, унтан куççулĕ витĕрех йăвашшăн кулса каларĕ: — Халех макăрас мар-ха, уйрăличчен хĕл каçмалла... Татах пĕлес килет-и?

— Мĕн çинчен?

— Хам çинчен. Эпĕ сан çине Синерте вĕреннĕ чухнех пăхнă... Паскаль виçкĕтеслĕхĕпе те питĕ интересленнĕ. Çапах та санпа пĕрле утма иртерех тенĕ. Анне те чаратчĕ. Эсĕ çилленеттĕн вара. Район центрне çӳреме тытăнсан ушкăнпа пĕрле утма май килсен те темĕн пекех савăннă. Эсĕ асăрхаман та! Никама та пăхмасть, çав териех мăн кăмăллă ача-ши ку тесе шутлаттăм... Ну, пĕтĕм хăюлăха пухса сăмах чĕнтĕм вара сана... Мĕнле йăнăшнă эпĕ сан çинчен çапла шутласа...

— Ăçта унта пуçа каçăртни? Сĕре хăюсăр ача пулнă эп, хĕр ачасене сăмах чĕнме те именнĕ. Кăшт харсăрлантăм-и халь — санран çывăххи никам та çук ман, Натали. — Вĕсем пĕр-пĕрне пилĕкĕсенчен ытамласа пăртак шăппăн ларчĕç те унтан пĕр-пĕринчен хăвăрт уйрăлчĕç.

— Аннӳ килсе курмасть-и пире? Е каллех Карачăм тытса чарчĕ-и ăна?

— Асаплантарсан та çав тискере парăнмĕ-ха анне. Ял советне кĕрсе тухасшăнччĕ вăл.

Иккĕмĕш пăтăрмахĕ хĕлле пулса иртрĕ. Кунсем кĕске ун чухне. Тул çутăлать çеç, кантăкран темиçе пăхма ĕлкĕретĕн-и — урамра тĕттĕмленнĕ те. Ачасем ăна пăхмаççĕ-ха, киносене те ĕлкĕреççĕ, ташăсенчен те юлмаççĕ. Наталипе Красков кăна хăйсене урăхларах тытаççĕ. Ыттисем уяр çанталăкра уçăлса çӳреме юратаççĕ, Наталипе Лешăшăн пулсан — çил-тăман хуçалантăр. Лапка-лапка юр çунă чухне тӳрех пӳлĕмрен тулалла васкаççĕ вĕсем. Утаççĕ вара курăнман çулпа юра ашса! Такăнса ӳксен пĕр-пĕрне алăран тытса тăратма кăмăллă. Тепĕр çĕрте юр урам урлă хӳсе каять те — çăматă ăшнех кĕрсе тулать вăл. Ун пек чухне тарăн юр çине пĕрле тӳнни те пулкалать. Выртаççĕ вара иккĕшĕ юнашар е сывлама чарăнса, е пит-куç çине лекнĕ юра пĕр-пĕрне вĕре-вĕре ирĕлтерсе. Тарăн юр ăшнелле юри тĕксе яни те пулкалать, ăшăрах вăхăтра çухаваран юр çурăмалла чыхни те... Ним курăнми çил-тăман тустарнă чухне пĕр-пĕрне хăвалама, пĕр-пĕринчен юр ăшне пашлатса пытанма уйрăмах интереслĕ. Асăрхамасăр пĕр-пĕрин çинех ӳкетĕн те ахăлтатса кулса яратăн, Натали кăкăрĕ кĕтмен çĕртен аллунах кĕрсе каять-и е вăл хăйĕн вĕри тутипе санăн тутуна сĕртĕнет-и — çил ачисемпе вылянă сăну именнĕрен хĕрелсе вĕриленсе каять. Анчах çил-тăман алхаснă е лапка-лапка юр çунă чухне Çĕпĕре вĕсем, пĕр-пĕринпе юри калаçса татăлнă пек, пĕрре те аса илмеççĕ-ха.

Пĕлекен хăйĕн ĕçнех тăвать, пĕлменни чĕрнисене кăшлать теççĕ те, унпах лăпланмаççĕ пулас иккĕмĕшĕсем, вĕсен чунне кĕвĕçӳ те самаях кăшлать. Ташлама пĕлмест, çапах та ташă картинче тăвăр тенипе пĕрех ĕнтĕ ку. Пĕр каçхине юпа тăрринчи лампочкăран ӳкекен çутăра халь çеç çунă çĕнĕ юр çинче ăмăртмалла тенĕ пек йăваннăран пĕр-пĕрне ачашланă евĕр çапкаласа юртан тасатнă самантра кĕтмен çĕртен тĕттĕм кĕтесрен вĕсен умне икĕ мĕлке сиксе тухрĕ те усаллăн ахăлтатма тытăнчĕ.

— Юр çинче никам курман çĕрте йăванатпăр-и?

— Интернатра тӳшек çинче йăванма меллĕрех мар-и? Мĕлкесене сассисенчен палларĕç, анчах хирĕç тӳрех нимĕн те чĕнмерĕç-ха, уççăнах çапла киревсĕррĕн калаçни малтан иккĕшĕн чĕлхине те çыхлантарчĕ.

МТС инженерĕпе бухгалтер ывăлĕсем — мĕлкесем çавсем пулчĕç — малтанхинчен те усалтараххăн кулса ячĕç.

— Пĕлме-енчĕ сирĕншĕн çĕнĕ юр кăмакаран та ăшăраххине!

— Сирĕншĕн хĕлле те шăпчăксем юрламаççĕ-и ăнсăртран?

— Асăрхан, Красков: юрату çулăм кăлармасть, çапах та вутран та хăрушăрах! — терĕ бухгалтер ывăлĕ.

Хуйхă макăртать, юрату хӳтĕлеме ыйтать. Çак шухăш вĕлтлетрĕ Красков пуçĕнче юпа патĕнче шăлне йĕрсе тăракан бухгалтер ывăлĕ патнелле утнă май. Вăл пĕтĕм вăйне пухрĕ те пĕр чĕнмесĕр чышкипе ăна янахĕнчен янклаттарчĕ. Анчахрах ихĕлтетсе тăракан сĕмсĕр ача малтан пуçĕпе юпана çапăнчĕ, унтан кĕлеткипе лĕнчĕрленсе юр çине ӳкрĕ.

— Красков, ыранах кун çинчен директор пĕлет! — çухăрса ячĕ МТС инженерĕн ывăлĕ.

— Эсĕ те илтмен пулĕ-ха: хăвăл сухан пуçне кăларнă тет те эпĕ те чечек тесе мухтанать тет. — Красковăн çĕнĕрен чăмăртаннă чышки каялла чакма пуçланă МТС инженерĕн ывăлĕн сăмсинчен тивсе куçĕсенчен вут ялтлаттарса кăларчĕ — вăл та тарăн юр ăшне пашлатрĕ.

Каçхи мĕлкесем тăванĕсем патĕнче пурăнаççĕ, çавăнпа вĕсем тарăн юра ашса Наталипе Красков хыççăн чупни çил-тăман витĕр курăнмарĕ. Хĕр савăнăçлăн ырласа илчĕ:

— Маттур, Леша! Иккĕшне те ăс кĕртрĕн! Çавă кирлĕ-ха вăл сĕмсĕрсене!

Тепĕр кунне пăхаççĕ: пĕрин сăмси лапчăннă, теприн куçĕ айĕсем кăвакарнă. Çапах та директор патне никама та чĕнмерĕç. Класра сăмах сарăлчĕ: хваттерте пурăнакансем çил-тăманра юр айĕнче выртакан тимĕр-тăмăр купине пырса тăрăннă... Хăшĕ-пĕри ĕненчĕ пулĕ вĕсене, анчах пурте мар. Эрхип Красков аллине пырса чăмăртарĕ, Витя куçне чеен хĕссе илчĕ...

Çĕнĕ çул иртсен, çуркунне еннелле, Красков тепĕр çĕнĕ хыпар пĕлчĕ: Çĕпĕре Микул та куçса каять иккен.

— Пӳрт чалăшсах пырать, тайгара кунти пек йывăçсăр аптăрамаççĕ, атте тунинчен те аслăрах çурт лартатпăр, — терĕ вăл çирĕппĕн.

— Трактористах вĕренес тетĕн-и?

— Лере куç лайăхрах курать: Енисей тăрăх пăрахутсем ишеççĕ, геологсем тайгара урлă та пирлĕ çӳреççĕ, вăрман хуçалăхĕсенче хăватлă тракторсем кĕрлеççĕ. Еçсĕр пурăнмастăп, Леша.

— Çапах та вĕренесси çинчен ан ман.

— Пурнăç хăех вĕрентет. — Микул хăйĕн малашлăхĕ çинчен çирĕп шухăшласа хуни сисĕнет. Тĕллевне пурнăçлатех вăл: нимĕнле ĕçрен те ӳркенмест. Эс ĕçе килĕштерсен вăл та сана килĕштерет. Микул чылай улшăнчĕ — ӳсет. Шӳчĕсем те унăн хăйне евĕрлĕ: «Арçын пулатпăр — чултан çăкăр пĕçеретпĕр».

Çанталăк ăшăта пуçларĕ. Кăнтăр енчен хура кураксем вĕçсе килчĕç. Вĕсем хыççăн — шăнкăрчсем. Çырмасем çурхи шывпа тулса хухма та тытăнчĕç. Уй-хирсем хуралаççĕ. Çĕпĕре куçса каякансен унти çур аки ĕçĕсене ĕлкĕрмелле теççĕ.

Наталие те çурхи сăн çапрĕ, çавăнпа тикĕс те шап-шурă шăлĕсем çăварне уçсан темĕнле ятарласа шуратнă евĕр курăнаççĕ. Анчах юлашки вăхăтра вăл кулма пăрахрĕ — ялан шухăшлать пулас. Лешăпа иккĕшĕ те туяççĕ: уйрăлу саманчĕ питĕ хăвăрт çывхарса килет. Çавăнпа шкулта та, çул çинче те пĕрмай пĕрле пулма тăрăшаççĕ.

— Çырупа çеç çыхăну тытасси юлать, — терĕ Натали ассăн сывласа пĕр шăмат кун каçхине хăйсен хапхипе юнашар сак çинче ларнă чухне. — Леша, манмастăн-и, çыратăн-и?

— Çыратăп, Натали.

— Эпĕ кашни кун çырăп. Хучĕсене куллен яраймасан та тетрадь çине пĕр кун сиктермесĕр çырса пырăп. Ялан санпа юнашар ларсах калаçнă пек пултăр, Леша...

— Эпĕ те пĕтĕм хыпарсене пĕлтерсе тăрăп.

— Ытла инçе каятпăр-çке, туслăх вăйĕ çитĕ-ши ăна тытса пыма?

«Туслăх вырăнне мĕншĕн юрату вăйĕ теместпĕр?» — çаплах каласшăнччĕ Красков, анчах халĕ те хăяймарĕ, хĕр ача сăмахĕпех тавăрчĕ: — Çитет, Натали. Туслăх мĕн чухлĕ вăйлăрах, çыхăну та çавăн чухлĕ çирĕпрех.

— Темĕнле пулĕ ĕнтĕ...

Тул çутăлма пуçласан, пахчара пĕр-ик шăпчăк вăранса пĕр-пĕрне сас парсан тин уйрăлчĕç. Натали кĕпепе çеç тухнăччĕ те, çĕрĕпех Красков пиншакĕпе витĕнсе ларчĕç. Килне кĕрес умĕн вăл çапла асăрхаттарчĕ:

— Ман ăшша уйра салатса ан хăвар, ялах илсе çитер.

— Салатмастăп, Натали. Сан чунун ăшши пирĕн киле те ăшăтса ятăр.

Амăшĕ çав каç те пачах çывăрман, те алăк сассине илтсе вăранчĕ, ывăлĕ пӳрте кĕрсенех ыйтрĕ:

— Чиперех çитрĕн-и, Леша?

— Чиперех.

— Кӳршĕ ялтан-и?

— Кӳршĕ ялтан.

— Ну, мĕнле унта Натали? — амăшĕ ывăлĕ ăçта тата кам патне çӳренине пĕлнине пĕрремĕш хут пытармарĕ, хăй хирĕç маррине те палăртасшăн пулчĕ пуль.

— Йĕркеллех, анне. Каяççĕ...

— Илтрĕм çав эпĕ те... Юлташ хĕр ачасăр çеç мар, Микулсăр та юлатăн иккен. Çав Кашкăр Карачăмĕ пĕтĕм яла таçти çĕр шăтăкне хăваласа яма хатĕр. Пире те çĕнĕрен тапăнма пуçларĕ-ха. Хăю çитерсе тарăхсах каларăм: ачана вĕрентсе кăларма памастăн пулсан Шупашкарах çитетĕп, унтисем килçе тĕрĕслеччĕр эсĕ мĕнле майпа вăрçа каяссинчен хăтăлса юлнине терĕм. Эсĕ тепре тĕл пулсан кала, анне те сире телейлĕ çул сунать те. Ыйхă çĕтрĕ, Леша, сан çинчен шутласа, çавăнпа сӳпĕлтетсе кайрăм ыйхуна тартсах.

— Тартман, анне. Хĕвел тухать — çывăрмастăп. Ĕç мăй таранах, кăнтăрла пĕр сехет пек канса илсен те çитет.

— Эсĕ Наталие улмуççисем сыпса панине те пĕлетĕп эпĕ. Ятламастăп, ырлатăп çеç, Леша. Çынна пулăшни хăвнах таврăнать. Хĕр ачине тепĕр япалашăн та ырлатăп. Çуртне сутса каяссине вăл хирĕç пулнă теççĕ. Малтан çĕнĕ вырăнта мĕн пуррине курмалла, çурчĕ тепĕр çул çаплипех лартăр-ха тесе каланă пулать амăшне. Пĕлетĕн пуль?

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн