Электронлă вулавăш

Прокурор тесен Клопов хулпуççийĕсем пусăрăнчĕç, çылăхĕ сахал мар пулмалла унăн. Арлан Шарлатанова сывлăшпа хăналаса лăплантараймăн, малти пĕр шăлĕ çук пирки вăл хыттăн калаçнă чух сасси сăмахĕсемпе пĕрле шăхăртнă евĕр те илтĕнет:

— Сан району республика çĕрĕ çинче саплăк пек кăна курăнать, е эсĕ географи картти çине пĕрре те пăхман? Пирĕн район аш-какай парассипе малта пынине пĕлетнех ĕнтĕ. Чурачăк сыснисене сирĕн район çĕрĕсем çине харăс кĕртсе ярас пулсан пĕр кун хушшинчех районĕпе пĕр çĕмел те хăварас çук!

Çав вăхăтра сыснасем картаран витенелле хыпаланчĕç. Вĕсем мĕн хăтланнине çамрăк кĕтӳçсем тĕлĕнсе пăхрĕç. Клопов-Хăнкăла ăнлантарма вăскарĕ:

— Унти валашкасене кунти колхоз йĕтемĕ çинчен молотилка тĕпне юлнă арпана машинпах турттарса килсе салатрăмăр. Çурри майлах тырă унта... Çавна сисрĕç...

Куна илтсен кĕтӳçсен те кăмăлĕ çĕкленчĕ.

— Арлан Архипович, шывне хамăрах ăсса валашкасене тултаратпăр, — терĕ Красков. — Кайран акт та çырма пулать.

— Тырă тесен сысна марафон та чупма пултарать, — терĕ Шарлатанов, унтан Хăнкăла сăмахĕсене витене кĕрсе тĕрĕслерĕ. Суйман хуралçă. Колхоз бригадирĕпе канашласа сĕлле тырăллă арпапа улăштарнă. Сĕллине те çав йĕтем çинченех илмелле пулнă иккен, анчах кая юлнипе ăна пĕр гектар та вырайман-ха. Бригадира мĕн? Сĕлли кайран хăйне юлать...

Арлан Архипович хăвăрт çилленет — хăвăрт сӳрĕлет. Хăнкăлапа иккĕшĕ çăлтан пĕр-пĕринпе ылмашăнсă шыв ăсса тăчĕç, кĕтӳçсем лапчăнса пĕтнĕ кивĕ витресемпе ăна валашкасене йăтрĕç.

— Халĕ пӳрте кĕрĕр, — терĕ ĕç вĕçленсен Клопов. — Унта кастрюльте сире валли сĕлĕ пăтти, бидонра — чей.

Çăл патĕнче тапаçланнă чухнех сисрĕç-ха ачасем: Клоповран чăнах та темĕнле, хăнкăланни евĕрлĕрех, шăршă перет. Те çавăнпа сивĕннĕ сĕлĕ пăттинчен те хăнкăла шăрши кĕнĕ пек туйăнчĕ. Вĕсем пăтă тирĕкне чӳрече ани çине лартрĕç те килтен мĕн чиксе тухнине çырткаланипех çырлахрĕç. Чейне çеç кăшт сыпкаларĕç.

Шарлатановпа хуралçă акт пирки манчĕç-ши, хăйсен ĕçĕпе таçталла пăрăнсан Эрхиппе Витя вырăн пекки çине тӳнсенех хуп туртма тытăнчĕç. Микул çывăрса кайиччен йăшăлтаткаларĕ, унтан вăл та тăпланчĕ. Красков çеç маччана пăхса чылайччен выртрĕ. Натали çинчен шухăшлама çул çинче выльăхсем чăрмантаратчĕç, халĕ никам та кансĕрлемест — хăть ирччен ăна асăнтан ан кăлар. Мĕншĕн çав териех вĕри хĕр ача-ха вăл? Красков тути хĕрри çунса кĕсенленмен-ши тесе аллипе те тытса пăхрĕ — йĕркеллех, анчах Натали сăрт айккинче чăпăрт чуптунă тĕлте халĕ те ӳт пĕçерсе тăрать. Мĕнле çитерчĕ-ши вăл сыснине хăйсен ялне?

Кунта, çул çинче, ĕçсем йĕркеленсех пыраççĕ пек-ха. Пĕр сысни шурлăха сикнĕ-сикменех ун тĕпнелле анса кайни, теприне Микул пĕççинчен ярса тытма ĕлкĕрни çеç кăшт иккĕлентерет. Нивушлĕ унăн куçне икĕ сыснах курăннă? Мĕншĕн? Хытă шикленнĕрен-и? Чурачăкра йăнăшма пултарайман: хутсем тăрăх та, питĕ тăрăшса шутласан та кĕтӳре çитмĕл тăватă сысначчĕ, халĕ иккĕ сахалтарах. Пĕри шурлăх тĕпĕнче, тепри Шарлатанов кумĕ патĕнче. Çуаша Натали валли Çӳлти Турă ярса пачĕ-им?

Çапла пăшăрханса-савăнса выртнă çĕртех Красковăн та куçĕсем хупăнчĕç. Çĕрле вăл сасартăк, хăйне такам аякĕнчен тĕкнĕ пек, вăранса кайрĕ. Илтет: тулта пăчкăпа хăма касаççĕ. Камсем? Мĕн тума? Мĕнле хăмана? Вăл тăчĕ те кантăкран пăхрĕ. Уйăх тĕксĕмленнĕ. Карта çумĕнче икĕ-виçĕ мĕлке лăпчăнса тăнă. Пĕри кĕске пăчкăпа картан аялти хăмине касать... Вăрăсем-и? Карта алăкне Клопов çĕркаç çăрапах питĕрчĕ, вите алăкне те. Кусен сысна вăрлас шухăш пулсан витене епле уçас теççĕ? Леша хăлхинче шкул директорĕ вĕрентсе калани янраса кайрĕ: «Шанатăп сана, Красков. Пĕтĕм шкул шанать, мĕншĕн тесен питĕ яваплă ĕç вăл — сысна кĕтĕвне çул çинче пĕр пуç çухатмасăр Канаша çитересси». Вăл темĕн хушăра юлташĕсене аллисенчен турта-турта вăратрĕ те хăй мĕн курнине шăппăн пĕлтерчĕ. Вăрăсене тытаяс çук, анчах кĕтĕве сыхласа хăвармаллах. Хăюлăх кирлĕ! Красков пуçĕнче çуралнă план пурне те килĕшрĕ.

— Никам та ман пăшала ан тĕкĕннĕ пултăр! Авăрланăскер вăл! — тесе асăрхаттарчĕ çĕркаç Клопов.

Красков шкулта пĕчĕк калибрлă винтовкăпа персе ирттерекен ăмăртусене ялан тенĕ пекех хутшăннă, сунарçăсен пăшалне те тыткаласа курнă. Клоповăн сунарçă пăшалĕ пулчĕ. Вăл ăна стена çинчи çекĕлрен вĕçертрĕ, затворне уçса хупрĕ. Юлташĕсем пушшисене сӳтсе тытрĕç. Унтан пӳртпе çенĕк алăкне юриех хыттăн шăнт-шант! тутарса уçса тулалла пĕрин хыççăн тепри кăшкăрса тухрĕç:

— Вăрăсем! Сысна витине çаратаççĕ! Пулăшăр! Чăн малтан темĕн хушăра Микул пушшине çавăрттарса шартлаттарчĕ. Шарлатанов унăн пушшипе кĕтӳçсенчен тăрăхласа кулнă лавçă сăмси умĕнче мĕн хăтланнинчен ахальтен тĕлĕнмерĕ вăл, кайран çул тăршшĕпех çапла тума вĕренсе пычĕ. Мĕн пултарнине кăтартрĕ Микул, унăн пушшин вĕçĕ тивнипе çĕр çине чĕркуçленнĕ арçын аллинчи пăчкă малтан картана шаплатса çапăнчĕ, унтан хăйĕн хыççăн сапаланнă йывăç кĕрпи çинех нăйлатса ӳкрĕ. Теприн карттусĕ Эрхип пушши мăн сăмсинчен тивнипе çĕре хывăнса ӳкрĕ — вăл та Арлан Архипович ăсталăхне Микултан кая мар хăнăхнă иккен. Витя пушши вара виççĕмĕш çыннин туйине тивсе ăна аяккалла ывтăнтарса ячĕ. Юлташĕсен хăюлăхĕпе хавхаланнă Красков сунарçă пăшалĕпе сывлăшалла хаплаттарчĕ. Вăрăсем карта çумнех лаплатса тӳнесрен аран-аран чăткаласа, куклене-куклене тахăшĕн пахчине сикрĕç те тĕттĕмре çухалчĕç. Ял урамĕсенче темиçе йытă вĕрме тытăнчĕ, унтан автан сассисем те илтĕнчĕç.

Пăшал сасси ир еннеллехи шăплăхра инçете саланать. Шарлатановпа Клопов-Хăнкăла чупса çитрĕç. Вăрăсем пăчкине хăварман, анчах картана каснă тĕлте Красков уçă тупрĕ, унпа вите çăрине уçса пăхрĕ — уçать. Нивушлĕ вăрăсемпе хуралçă хăй каварлашнă, уççине панă? Шарлатанов ăна каллех çухавинчен хыттăн çавăрса тытрĕ:

— Ман кĕтӳçсемпе Шарлатанова çаратасшăн пулнă апла? Сыснасене сыхлас вырăнне кампа мĕн хăтланса çĕр каçнине калăттăм та — çамрăк кĕтӳçсенчен вăтанатăп. Прокурора та, милицие те хамах пĕлтеретĕп, вĕсем эсĕ уççуна кама парнеленине хăвăрт тупаççĕ!

Клопов кĕсйинчен уçă кăларса кăтартрĕ, çапах мĕскĕнленсех ӳкрĕ:

— Никама та паман эп ăна, акă вăл! Манăн кашни утăма йĕрлеççĕ вĕсем, пĕрешкел уçă тупма йывăр-им çакăн пысăкăш ялта?.. — Клопов пуçне уснă, сасси çĕтнĕ, куçĕсем çав-çавах тилĕ куçĕсенчен те чеереххĕн пăхаççĕ. Çавна Шарлатанов та туять, анчах милици мĕнне вăл та аван пĕлет пулас.

— Тепĕр тесен, мильтонсемпе çыхлан кăна — кĕтĕве икĕ эрнелĕхех тытса чарĕç, экскаватор тупса шурлăха та чавтарĕç. Пирĕн вара сыснасене Канаша паянах çитермелле. Мускав кĕтме юратмасть!

Шарлатановпа Клопов иккĕшĕ те пĕр хваттертех çĕр каçнă пулас — хытă кăшкăрашрĕ пулин те «сӳнчĕ». Шурăмпуç çути çапнă хыççăн часах çĕнĕ кун пуçланать. Кĕтӳçсем вите алăкне уçрĕç. Сыснасем арпа куритисене çуласа тасатрĕç те шыв валашкисене тăрăнчĕç. Кĕтĕве ирех мăн çул çине кăларчĕç. Петр Аверкиевич, Клопова ĕненес пулсан, район центрĕнче нумаях чарăнса тăман, Канашалла васканă. Сыснасене картаран хăваласа кăларса пĕтернĕччĕ çеç, ял хĕрринчи çуртран пĕр тулли питлĕ хĕрарăм кĕтӳ патне пычĕ те Клоповпа темĕн калаçрĕ, унтан Красков патне пырса ал шăллипе чĕркенĕ япала тыттарчĕ.

— Шăхасан çыннисенчен кучченеç сире, маттур çамрăк кĕтӳçсене. Çул çинче аннӳсен яшки çук...

— Мĕн ку?

— Какайпа çĕр улми кукли... Çĕркаç пӳртре сивĕ пек туйăнчĕ те, вут хутрăм. Арлан Архипыча çывăх пĕлетĕп эпĕ, пĕр ачин хĕреснашшĕ вăл... Упăшкапа туслă вĕсем. Тытăр.

Красков ним тума аптăраса Шарлатанова пăхса илчĕ.

— Тыт, çын кăмăлтан сĕнет... Ăшшипех пулĕ-ха?

— Ăшшипех, Арлан Архипыч! Халь çеç кăмакаран кăлартăм, — терĕ кучченеç хуçи, сăнĕ кукăль пичĕ пек хĕрелсе кайрĕ.

— Ил, ил, Красков! Çĕркаç эсир мĕнле «пăтă çинине» куртăм эпĕ. Канаша çитиччен нумай утмалла-ха, ăшă чунлă çын кучченеçĕ вăй хушать. Райцентртан тухсан юлташусемпе хăналанăр. Тарье сире килнех чĕнсе вĕри апат çитересшĕнччĕ те — вăхăт çукки чăрмантарать. Илтмерĕн-и, ирех автансем авăтрĕç. Мĕн терĕç тетĕн пуль вĕсем? Ĕçлекенни çывăраканнинне çиет тесе систерчĕç. Эсир çĕрле те çывăрман.

Шарлатанова итлерĕ Красков. Тарье инкене юлташĕсен ячĕпе тав турĕ. Çав хушăрах шутласа та илчĕ: тĕнче Чурачăкра пĕтмест, мĕн тĕрлĕ çын çук-ши унта?

Клопов та сысна кĕтĕвне райцентртан тухичченех ăсатса ячĕ. Таврăннă чух кĕрĕр тесе уйрăлса юлчĕ. Акт пирки асăнмарĕ те — çăра уççи çамрăк кĕтӳçсен аллине лекни тата вĕсем пушшисемпе пиркри пекех ĕçле-ни ăна самаях сехĕрлентерчĕ-ши? Канаша çитиччен урăх нимĕнле пăтăрмах та чăрмантармарĕ кĕтӳçсене. Шарлатанов Шăхасан Хăнкăли çинчен каласа кăтартни кăна вĕсене хырăмĕсене тыттарсах култарчĕ. Выльăх пама пыракансем хăйне аншарлипе хăналанине сĕре юратнă вăл, анчах ку йăлăхтарса çитернĕ-ши, — пĕррехинче çак этем Кĕтнекасси çыннисене çапла калать те хурать: «Сăмакун та аншарли! Аншарли те сăмакун! Пĕрре хăнкăла эрехĕпе хăналасчĕ хăть... Тепре какай сортне палăртнă чухне манас марччĕ-ха!»

Аншарли йăтса йăлăхнă кĕтнекассисем тĕлĕннĕ пек пулаççĕ: «Мĕнле хăнкăла эрехĕ çинчен калаçан эсĕ? Халĕ пирĕн ялта кунĕпе шырасан та пĕр хăнкăла тупаймастăн!»

«Тутанса та пăхман пулĕ терĕм çав... Ял лавккине илсе те пымаççĕ пулĕ-çке.., Коньяк теççĕ ăна! — Тараса çине хăпартса тăратнă сурăха виçекен Клопов ун хуçине — Мĕкĕтене виçĕ çăлтăр ӳкернĕ пушă кĕленче тыттарать. — Пăх-ха шăршласа, мĕн шăрши кĕрет? Хăнкăла шăрши...»

«Нивушлĕ ун пекки те пулать?»

«Пулать! Асту, Мĕкĕте, пилĕк хăнкăларан кая ан пултăр!» — Клопов пушă кĕленче çинчи виçĕ çăлтăра пӳрнипе шаккаса кăтартать.

Кĕтнекассисем хатĕрлев кантурĕнчи Клопова тарăх-са çитнĕ ĕнтĕ, ăна ĕçтернĕ аншарлие пухса пынă пулсан краççын пички тулатчĕ пуль. Харам пыра тавăр-ма вăхăт çитмен-ши? Арçынсем какай укçипе пилĕк çăлтăрлă коньяк туянаççĕ те кĕленчине тумлам юлмиччен пушатаççĕ. Анчах хăнкăлине пĕр хушăкра та тупма çук. Ĕлĕкрех пурччĕ-ха та... Хăнкăласем вĕлтĕренрен хăраççĕ, çавăнпа урайĕнчи чĕрĕ вĕлтĕрен ун-кинче çывăрсах ачасем çуратнă ун чухне. Шырасан-шырасан тупаççех арçынсем хăйсене мĕн кирлине. Ял хĕрринчи чалăша пуçланă çурт хуçине, катăкрах ăслă Митрофана, аншарлипе хăналаççĕ те çавăн пек шĕвекех коньяк кĕленчине те тултараççĕ. Сурăхсем йышăнакан Клопов: «Пилĕк хăнкăларан кая ан пултăр!» — тесе асăрхаттарнине манман-ха вĕсем, анчах мĕн вăл пилĕк хăнкăла?! Митрофан стени çинчи шпалер айĕнчен алă хăнкăла тытса яраççĕ вĕсем коньяк кĕленчинчи аншарли çине. Клопов эрнерен хĕпĕртесех йышăнать чаплă парнене, малтан пилĕк çăлтăра чуптуса илет, вара кĕленчерен перекен хăнкăла шăршине юратса шăршлать. Сурăхсен категорине тинех улăштармасть вăл, тĕрĕсех кăтартать квитанцире. Вара шăвăç куркана хĕррипе тан тултарса хаплаттарать хайхи «коньяка». Хаплаттарать те, куçĕсем чарăлса каяççĕ. Шăлĕсем хушшине лекнĕ хăнкăласене сурса кăларать. Кĕтнекассисем хăйсем те питĕ тĕлĕнеççĕ: хăнкăласем те хытă ӳсĕрĕлнĕ иккен, Клопов кĕленче тĕпĕнчен силлесе кăларнăскерсем сĕтел çинче тайкалана-тайкалана утаççĕ, бензинпа сапсан тин ӳпне çаврăна-çаврăна выртаççĕ... Çавăнтанпа Клопов кĕтнекассисене улталама чарăнать, хăйне вара Хăнкăла ят çилĕм пекех çыпăçать.

Канаша çитсен сыснасене вакунсене хăваласа кĕртрĕç. Петр Аверкиевич та çамрăксем патне кантуртан кулкаласа тухрĕ: акта Канашри пуçлăхсем йышăннă, анчах çул çинче икĕ сысна çухатнăшăн тесе кĕтӳçсене укçа пĕр пус та тӳлеме килĕшмен. Ун вырăнне пурне те пĕр сыснана шурлăхран туртса кăларнăшăн Мухтав хучĕсем пачĕç.

Красков Мухтав хутне çавăркаласа пăхрĕ, унтан Эрхип сăнĕ епле улшăнса шурса кайнине асăрхарĕ те сасартăк Махмина ыйту пачĕ:

— Ыйтма юрать-и?

— Юрать, — терĕ Махмин кăмăллăн.

— Шурлăхран сысна туртса кăларнăшăн тенĕ... Апла пулсан пирĕн кĕтӳрен пĕр сысна çеç катăлнă пек пулса тухать-çке. Эпир вара хамăр çăлнă сысна ăçта çĕтсе юлнине те пĕлместпĕр. Çĕр çăтман-çке ăна.

— Эсир кам патĕнче çăвăнса тасалтăр, çав çын патĕнче, — терĕ хатĕрлев кантурĕн пуçлăхĕ. — Сăмах майăн, унăн кĕпи-йĕмне каялла таврăннă чухне кĕртсе пама ан манăр. Сыснине, шурлăх пылчăкĕпе тискерленнĕскерне, çав-çавах кунта йышăнмастчĕç. Хăвăрах куртăр вĕт, вакуна улăхтарса хупиччен вĕсене насуссемпе мĕнле вăйлăн çуса тасатрĕç. Лешĕн вара шурлăх шăрши тирне те, ăшне те çул çинче пĕтĕмпех касса кĕретчĕ. Вăл шăрша насус та тасатса кăлараймасть.

— Хушмаллаччĕ, пире укçасăрах хăварасса пĕлнĕ пулсан хамăр малтан çăвăннă çырмарах куç кĕски пекех çуса тасататтăмăр ăна. Çапла-и, ачасем?

— Тасататтăмăр, — харăс хуравларĕç кĕтӳçсем.

— Йăнăшрах пулса тухрĕ, чăнах та, ачисем маттурскерсем, пĕр тенкĕ те...

— Эсĕ те çапла пакăлтататăн-и, Арлан Архипыч?! — ăна пӳлсех кăшкăрса тăкрĕ лăпкăн калаçма тăрăшакан Махмин Шарлатанова. — Шурлăха икĕ сысна путарнине ĕненмесен те пултаратчĕç, куншăн бригадир тесе чăн малтан хăвна явап тыттаратчĕç вĕт. Çавăнпа тӳрех алă пусрăн-çке! Епле ăнланмалла сана, арăмупа икĕ эрне çеç пурăннăскерне? Çавăнпа актра çул çинче чирленĕ хытанкарах сысна чарма ĕлкĕриччен машина айне пулса кăнчĕ теме тиврĕ... Чирлĕскер никама та кирлĕ мар кунта. Машин айне лекнине шоферĕсем те ĕнентерчĕç. Ачисем ак Мухтав хучĕсем илме тивĕçлĕ пулчĕç.

— Ку тĕрĕсех, — терĕ Шарлатанов сассине пусарса. — Мухтав хучĕ никама панине те астумастăп. Молодцы!

Калаçнин усси çуккине ăнланчĕ Красков. Хатĕрлев кантурĕн пуçлăхĕ питĕ чее те хура чунлă çын пулмалла, вăл Арлан Архиповича ятланă чухне ирĕксĕрех Кашкăр Карачăмĕ ирсĕрле хăтланнисем аса килчĕç.

Тепĕр тесен, Мухтав хучĕ те япăх япала мар. Микул уншăн уйрăмах хытă савăнчĕ, маншăн ку орденпа танах терĕ. Шарлатанов ачасене хула мунчине ертсе кайса Ямаш вăрманĕнче хуçса килнĕ юман милĕксемпе çапса тасатсан вĕсем Канашра кăштах куркаласа çӳрес терĕç. Махминпа Шарлатановăн хулара тытăнса тăма урăх сăлтав та çук иккен, çула май вĕсем пылчăклă сысна шăпипе интересленесшĕн имĕш.

Ачасем çула, пуян мар пулин те, укçасăрах тухман. Çапах та Канаш чугун çул станцийĕллĕ хула. Сыснасен кĕтĕвне хăваланăшăн панă укçапа, паллах, кашниех асăнмалăх мĕн те пулин туянма ĕмĕтленнĕ. Вăл пурнăçланайманшăн ытлашшиех хурланмарĕç вĕсем, япала таврашĕ илес вырăнне Эрхип куляннине вĕсенчен те пытарайманнине курсан укçисене унăн йĕкĕреш йăмăкĕсем валли виçĕ кĕтеслĕ капрон тутăрсем туянма пачĕç. Лавккасем тăрăх çӳресе ĕшенсен тата çăра тĕтĕм кăларакан пăравуссем епле кăшкăртнине итлесе тăрансан тăваттăшĕ те хатĕрлев кантурнех таврăнчĕç, хуралçăпа калаçса татăлса темĕнле сарайăн маччинчи пĕлтĕрхи кивĕ утă çинче йăшалана-йăшалана, тусан нумай тухнăран сунасла-сунасла çĕр каçкаларĕç ачасем. Тĕттĕмленсен вĕсем патне кĕтмен çĕртен Арлан Архипович Шарлатанов пырса тухрĕ, сарай маччи çине пусмапа хăпарса кашнине тутлă мороженăйпа хăналарĕ.

Ирхине хĕвелпе пĕрлех вăранчĕç, ăна-кăна çырткаласа тӳрех çула тухрĕç.

Пĕр тапхăр çуран утса, тепĕр тапхăр урапа е трактор çине ларса пырса çамрăк кĕтӳçсем Кăшнаруйне чиперех çитрĕç. Унта автомашина та тупăнчĕ, вăл Красковпа Микул шурлăхра тапаçланнă ялах çитерчĕ.

Петр Аверкиевичпа Шарлатанов маларах та ĕлкĕрнĕ, сĕтел хушшинче кăмăллăн сăйланаççĕ. Çуррине пушатнă кĕленче кантăкран ӳкекен хĕвел шевлипе йăлтăртатса ларать. Малтан каланă пекех вĕсен çи-пуçне те, çăпатисене те çуса тасатнă, типĕтнĕ. Хăвăрт улăштарса тăхăнчĕç. Шарлатанов вĕсене сĕтел хушшине чĕнчĕ.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн