Электронлă вулавăш

— Чăнах та. Кĕрлеççĕ, хытах шавлаççĕ, — хушрĕ Уçка итлесе тăнă хыççăн. — Эсĕ кунтах лар-ха, ырă япала мар пек туйăнать ку мана. Эпĕ пĕччен кĕрсе курам.

— Уçка, эсĕ ку алăкран мар, хыçалти крыльцаран кĕр, — шăппăн каларĕ Ваçка. Уçка чӳречесем айĕнчен пĕшкĕнсе чупса иртрĕ те пӳрт кĕтесĕнче пăрăнса курăнми пулчĕ.

Халăх çуртĕнче кĕрлени чарăнма пĕлмерĕ, Ваçка чĕри хытăран хытă тапма пуçларĕ.

— Килет! — темле пысăк çăмăллăх тупнă пек ассăн сывласа ячĕ вăл, сарлака крыльца çинчен Уçка чупса аннине курсан. Уçка, хĕрнĕ чулĕсем шартлатса тăракан мунчаран чупса тухнă пек, çуна патне чупса пычĕ.

— Мĕн унта? — шăппăн ыйтрĕ Ваçка, малалла турттăнса.

— Пурне те чухласа илме ĕлкĕреймерĕм пулас, анчах эсĕ, Ваçка, пăрăн-ха, алкум вĕçĕнчен лашана та илсе кай.

— Мĕскер вара?

— Хыçалти алăкран кĕтĕм — унта Çатра пуянĕсем тăваттăн тăраççĕ, ал айне кирпĕч хатĕрлесе хунă, станцирен килекен çул çине текех пăхкалаççĕ. Аслă пуху ирттерме Хусантан çын килмелле имĕш, ăна сыхлаççĕ. Залне кĕтĕм: сĕтел хушшинче Изотовпа унăн секретарĕ Малай Петюкĕ лараççĕ, залра кулаксем тулли, Изотова вĕлерме шут тытнă тесе мана вăрттăн пĕлтерчĕç. Иркка, эсĕ аçу патне вĕçтер, час килччĕр.

Шкула кайма хатĕрленсе тăнă Иркка ним чĕнмесĕр тепĕр еннелле çаврăнчĕ те пахча çумĕпе каякан тăкăрлăкпа питĕ хытă чупрĕ. Ваçка йывăç урине çуна тĕпне майлăрах вырнаçтарчĕ те лашине чăпăрккапа тăсрĕ. Ним тума пĕлмерĕ çак самантра Уçка, ун-кун пăхкаларĕ, пуçра шухăшсем пĕрин хыççăн тепри сиксе тухаççĕ: «Эх, Изотов! Çынна питĕ шанакан пулнă-ши ку, хăйĕн вăйне ытлă шаннă-ши? Е ăна-кăна, мĕн сиксе тухасса чухлама пултарайман-ши? Вулăсрах милици отрячĕ пур, пуху уçмалла — пĕр милици те çук. Е кулаксем ирех килсе тухмĕç тенĕ-ши?.. Хусантан килекен çынна илме те ямшăк анчах кайнă пуль...» Уçка, хура авăра сикме хатĕрленнĕ пек, сылтăм аллипе ахаль те тарăн ларакан çĕлĕкне тата та пусарах лартрĕ те Халăх çуртне чупса кĕрсе кайрĕ.

Хăмачпа витнĕ сĕтел хушшинче ларакан Изотовпа Малай Петюкне виçĕ енчен çынсем хупăрланă. Хыçалта стена пулман пулсан, хыçалтан та пыратчĕç ĕнтĕ.

— Эсĕ пире контрибуципе хупласа хурасшăн, хăвна хупласа хумалла сана! — кашни сăмахне пуртăпа касса уйăрнă пек пĕтĕм зала илтĕнмелле пăшăлтатса калать хуторти лавккаç Лука, сарлака сĕтел урлă Изотов патне кармашса. Вăрăм чĕрнеллĕ пӳрнисене чармакланă, халех Изотова мăйĕнчен пăвса пăрахма хатĕр.

— Эсир контрибуци пуçтаратăр, тырра жидсем валли ăсататăр, сирĕншĕн хамăр чăваш çынни выçса вилтĕр, жидсем çеç тĕнчере тутă пулччăр! — тет сĕтел вĕçĕнче тăракан Çатра пуянĕ Лариван; вăл та чышкисене чăмăртанă, малалла ӳпĕннĕ.

— Халĕ пирĕн... — калама пуçларĕ Изотов, анчах ăна калама памарĕç, сĕтел тавра тăракан кулаксем кар! ярса илчĕç:

— Паянхи пухăва та Хусантан пĕр жид килмелле тенине илтнĕ эпир. Вĕсене тырă кирлĕ пулчĕ ĕнтĕ!

— Таçтан çăва патĕнчен килнĕ çынна çăвар уçтармăпăр ĕнтĕ!

— Ăна кунта килсе кĕме те памалла мар, кăнтмалла!

— Ку тимĕрçе те кăнтмалла!

— Кăнтас!..

Залра ларакан çич-сакăр çын сĕтел патне вирхĕнчĕç, стена çумне тайăнса ларакан Агельский кăна вырăнтан сикмерĕ, шурă бинтпа чĕркесе мăйран уртса янă сылтăм аллине ыраттарасран хăранă пек, ăна сулахай аллипе хупласа ларчĕ.

Сĕтел тавра чышкăсем çĕкленме пуçларĕç, хăш чышки юнать, хăш чышки сулмаклăн çӳлтен аялалла анать. Пĕр-пĕрне пӳлсе, пурте çĕлен пек чашкăрса хыттăн кăшкăраççĕ. Пăлханса ӳкрĕ Уçка: «Мĕн тăвас? Ытла нумаййăн... Хыçалти алăкран леш Çатра пуянĕсем тăваттăн кĕрсен, тата ытларах пулĕ...» Уçка Агельский умĕнчен пĕшкĕнсе чупса иртрĕ, ансăр коридор тăрăх чупрĕ, хыçалти крыльцаран кĕрекен алăка тимĕр сăлăп хучĕ те каялла вирхĕнчĕ. Зала кĕнĕ чух чӳречерен пăхрĕ: алкум вĕçне икĕ лав пырса çитнĕ... Улттăн, делегатсем пулас. Катĕркассем тата Хăвалăхсем... вĕсем патне пĕчĕк чăматан тытнă çын пырса тăчĕ... Уçкана вăй пырса кĕчĕ, чӳречене çапса сирпĕтес пек чышкипе шаккаса янăратрĕ те урамри çынсем васкаса крыльца патнелле чупнине те курмарĕ, пĕтĕм вăйран талпăнса, сĕтел çине, çын ушкăнĕ варрине, сиксе хăпарчĕ. Юнланса пĕтнĕ Изотов питне курсан, урса кайрĕ Уçка:

— Эсир капла-и? Эсир капла-и? — кашкăр пек вăйлă çынсене пуçĕсенчен сулмаклăн тӳнккеме пуçларĕ. Урисене чармакласа, вăл Изотова хупăрларĕ. Пуринчен те çӳлте тăнипе пĕр самант вăл ку кĕрешӳре хуçа пулса тăчĕ.

— Ан унтан, сар ухмах! — тесе кăшкăрчĕ те пĕр хура сухаллă çын, Уçкан сарă кĕрĕк аркине кĕсйи таранах вăтăрса кăларчĕ. Пĕр ырхантарах ватă пуян, кĕрĕк татăкне силлесе, катăк шăллă çăварĕпе ахăрма пуçларĕ:

— Найăр! Найăр! Камунсем валли тăлăп çĕлемелĕх çитет!

— Кĕрĕке çурма-и?! — Уçка хура сухаллă çынна шăннă çăпата пуçĕпе питĕнчен тапрĕ.

— Распуй! — çухăрчĕ пĕри.

— Маххă ан парăр, тăвансем! — çухăрчĕ тепри.

— Çав ухмаха маххă паратăр-и вара!

Темиçе ал çӳлелле çĕкленчĕç, акă Уçка кĕрĕкĕн хăрах çанни çатăртатса çурăмĕнчен уйрăлчĕ.

— А-а! Лекрĕн-и! — уринчен тытса, Уçкана сĕтел çинчен сĕтĕрме пуçларĕç.

— Çапăçаймăн урăх! — Вилĕм сире!

— Вĕлерес!

Залра ларакан Агельский сывă аллине темиçе хут та кĕсйине чике-чике пăхрĕ, темиçе те сиксе тăма хатĕрленчĕ, анчах тем шутпа лăпланса ларчĕ.

Сĕтел тавра юлашки кĕрешӳ пырать, Уçка ывăннă, пашкакан пулнă, кулаксем вăй илчĕç. Халех Уçка кулаксен ури айне ӳкес чух залăн йывăр алăкĕ уçăлчĕ те тин килсе çитнĕ Катĕркаспа Хăвалăх ялĕнчи халăхран суйласа янă çынсем кĕчĕç, улттăн, вĕсемпе пĕрле пальто тăхăннă çын.

— Ку мĕнле камит сирĕн? — ыйтрĕ пальто тăхăннă çамрăк çын, зал варринче чарăнса.

— А-а, нимех те мар, кăшт кăна тавлашрăмăр, — терĕ хура сухаллă çын, сĕтел патĕнчен пăрăнса.

— Кăшт кăна тавлашни курăнать, — терĕ пальтоллă çын. — Уçка пичче кĕрĕкне епле аван юсанă!

— Ăçтан паллатăн... Ара, Микулай! Эсĕ-çке ку! — сцена çинчен çĕтĕк кĕрĕкне вĕçтерсе анчĕ Уçка.

— Малай Петти, эсĕ мĕн сĕтел айне кĕрсе ларнă? — ыйтрĕ Николай, сĕтел айĕнчен упаленсе тухакан секретаре курсан. — Кĕрешӳре пулăшас килмерĕ-и?

— Эпĕ хам та астумастăп... Питĕ хăрарăм, — терĕ Малай, сапаланса кайнă хутсене чĕтрекен аллисемпе пуçтарса.

Николай Уçкана алă тытрĕ те Изотов патне сцена çине хăпарса кайрĕ.

— Аван-и, сывă-и, Дмитрий Изотович! — терĕ вăл, алă парса.

— Аванни аван, анчах сывах мар: çамкана темĕнпе персе шăтарчĕ пĕри, — терĕ Изотов, Николая хирĕç ура çине тăрса.

— Каласа пар, тархасшăн, мĕн сăлтавпа сирĕн кунта тавлашу тухса кайрĕ? — ыйтрĕ Николай, Изотов аллине чăмăртаса.

— Пирĕн паян вулăсра сьезд пулмалла... Ну... Эпĕ делегатсене хапăл йышăнма пуринчен те иртерех килтĕм...

— Чăннине калăр ĕнтĕ, Дмитрий Изотович, — терĕ Малай Петти, — эсир ĕнертенпе киле кайман.

— Вăл ним те мар... Парти губкомĕнчен килмелли уполномоченнăя илме ирех лаша ятăм та делегатсене кĕтме пуçларăм. Делегачĕсем тин пуçтарăнаççĕ, пуян халăх хĕвел тухиччен килсе тулчĕ... Телефона татрĕç.

— Начар, начар, телефона таттарни питех те начар, — пуçне сулчĕ Николай, залра пĕр кĕтессе кĕпĕрленсе тăнă кулаксем çинелле пăхса. — Ку вăйăшăн хăшĕн-пĕрин хăлхине пăрмалла пулать пулĕ.

— Сана хăвна туртса антармалла леш Хусантан килекен çынпа пĕрле, — терĕ лавккаç Лука, чышкипе юнаса.

— Хусантан килес çын урăх çук, — терĕ Николай кулаксем çине пăхса, вара Изотов еннелле çаврăнчĕ те çапла хушса каларĕ: — Дмитрий Изотович, сирĕн вулăсри съезда ирттерме эпĕ килтĕм.

— Станцинчен епле çитрĕн? — тĕлĕнчĕ Изотов.

— Тӳрĕ сукмакпа çуран килтĕм.

Сăлтав кăна кĕтсе тăракан - кулаксем каллех сцена патнелле пыма пуçларĕç.

— Эсир тӳрĕ сукмаксемпе çӳреме вĕреннĕ, аçу та сан тӳрĕ сукмакпа чупкаларĕ виличчен! — çухăрчĕ пĕри.

— Ун чухне укçа эсех ярса панă ĕнтĕ ăна, пĕр-пĕр ырă çынна çаратрăн та — тӳрĕ сукмакпа килсе патăн! — хушрĕ тепри.

— Пăрахăçа тухнă патша укçине аттене пама эпĕ айван мар-çке. Епле тăван аттене ун пек мăшкăллас? Вăл укçана эсир пырса пăрахнă пулмалла ун патне, — терĕ Николай.

— Ухмахла калаçатăн! Хамăр пурлăха епле кайса пăрахăпăр эпир! — кĕрлерĕç темиçен.

— Чакăр, сцена патнелле ан пырăр, мĕскер вырăнтан тапранатăр! — терĕ Изотов.

— Тапранмалла çав! — терĕ хура сухалли. — Кĕç-вĕç Атăл пăрĕ тапранать, эпир те тапранмалла, тăвансем! — çухăрчĕ те, чăмăртанă чышкине çĕклесе, хăюллăн сцена патнелле утрĕ, ыттисем те хумханчĕç.

«Паçăрхи тамаша пуçлансан, каллех пирĕн вăй сахал» — тесе шухăшларĕ хăраса ӳкнĕ Уçка.

— Юрĕ, тапранăр, Атăл пăрĕпе пĕрле тапранăр, кĕркунне пăр каллех ларать, эсир ăçта лармалла вара? Тĕрмене-и? — терĕ Николай, кулăра куçне хĕссе.

— Эсĕ пире тĕрмепе хăратма-и?!

— Тĕрмепе хăратма!..

Кулаксем сцена патне кĕпĕрленсе пычĕç. Кашнин куçĕнчен вут сирпĕнсе тăрать, хаяр та çивĕч.

Паçăрхи пек, чăмăртанă алăсем иккĕ-виççĕ çĕкленчĕç, анчах чӳрече умĕнче нумай лаша пĕр харăс чупса çитни илтĕнчĕ. Акă коридорпа çынсем кĕреççĕ, чи малтан Шерхулла курăнса кайрĕ.

— Мĕн приказ, Изотов иптеш?

— Хупса усрăр халлĕхе пурне те! — терĕ Николай. — Вĕсем сьезд ирттерме кансĕрлеççĕ. Съезд хыççăн следстви ирттерĕпĕр.

Шерхулла хыççăн кĕнĕ милици отрячĕ кулаксене çавăрса илчĕ. Агельский патне те пычĕç.

— Тăр!

— Мана мĕншĕн?

— Эсĕ вĕсемпе.

— Ыйтăр çак сарă кĕрĕклĕ çынтан, эпĕ вырăнтан та тапранман, — лăпкă çеç каларĕ Агельский.

— Чăнах-и, Уçăп? — ыйтрĕ Уçкаран Иркка ашшĕ.

— Чăнах, вăл вырăнтан тапранмарĕ, — терĕ Уçка.

Агельские урăх тивмерĕç.

— Утăр! — хушрĕ Улангин, алăка уçса. Зал пушанса юлчĕ.

— Аслă пуху тепĕр сехетрен пуçланать, унччен кабинета кĕрсе калаçар, — терĕ Изотова Николай.

Килме ĕлкĕрнĕ делегатсемпе пĕрле залра йĕрке тытма пилĕк милиционер тăрса юлчĕç.

 

28

Вунă сехет тĕлне делегатсем килсе çитрĕç, зал туллиех пулчĕ. Хресчен депутачĕсем кĕрĕксемпе, сăхмансемпе, пиншаксемпе, аллисенче çĕлĕксем тытса лараççĕ. Депутат шучĕпе килнисенчен кулаксем те пур, вăйлă кулаксемех мар, анчах вăйлă кулаксем пекех хаярскерсем. Чишма ялĕнчен Тăвар Упамсар килсе çитнĕ. Тата çич-сакăр çын пур. Стена çумĕнче ним хускалмасăр Агельский ларать. Залра кĕрлеççĕ, çын сасси тинĕс хумĕ пек: пĕр вăйланса каять, пĕр лăпланать.

Кабинетран зала Изотовпа Николай тухрĕç те, сцена çине хăпарса, сĕтел патне пычĕç.

— Хресченсем суйласа янă депутат юлташсем, — терĕ Изотов, зала йĕри-тавра пăхса илсе. — Пирĕн съезда уçма вăхăт çитрĕ. — Вăл каллех залри çынсем çине пăхса илчĕ, çынсем ытла та шăп ларни ăна тĕлĕнтерчĕ. — Сьезд ĕçне йĕркелесе пыма президиум кирлĕ пулать.

Президиума суйланнă çынсем вырнаçса ларсан, вулăсри Совет исполкомĕн председательне Изотова сăмах пачĕç.

— Юлташсем, — терĕ вăл. — Паян пирĕн çак ыйтусене пăхса тухса татса памалла: çĕр валеçесси çинчен» вăрман çинчен, контрибуци çинчен тата, ВИК ĕçне тĕплĕн пăхса тухса, ВИКра ĕçлекенсене суйламалла, вулăсра ĕç нумайланса пырать, виççĕн ĕçлесе пыма май çук.

Сасартăк зал варринче ĕлĕк земски управăра ĕçленĕ Микуль ура çине сиксе тăчĕ те, хăй умĕнчи пукана урайне çапа-çапа, çапла çухăрчĕ:

— Эпир сире суйлама ирĕк памастпăр! Тĕп закона эпир упраса пымалла, эпир халăх суйланă земски управа членĕсем... Эпир тĕп закон çыннисем! Эсир кам? Вăрă-хурах эсир!

— Эпир революци тăвакан çынсем, — терĕ çирĕп сасăпа Николай. — Ытах та кĕрлесе ларакансене арестлеме хушатпăр!

— Хресченсем суйласа янă депутатсемпе çапла калаçатăр-и эсир! — ура çине сиксе тăрса çухăрма пуçларĕ Тăвар Упамсарĕ. — Эсир нимĕçсене сутăннă тени чăн мар-и-мĕн? Нимĕçсенчен укçа илетĕр те ырă çынсене пăлхатса пыратăр. Ахаль чух ялан равноправи пирки çухăрашатăр, хăвăр арестпа хăрататăр. Равноправи текенни епле пулма пĕлтĕр-ха. Çӳлти турă равноправи туса паманнине çын туса параймасть ĕнтĕ. Тĕнчене пăхăр-ха, унта та равноправи çук: пĕр курăк çӳлĕрех, тепри лутрарах; пĕр чечекĕ шурă, тепри кăвак. Çынна пăхăр: пĕри ĕçчен, тепри кахал. Равноправи нихçан та пулас çук! Турă çырса хунă законсене пăсма памастпăр.

— Эпир патшапа пĕрле сирĕн туррăра та сирпĕтсе антартăмăр. Турăпа пĕрле чухăн çын ĕнси çинче ларса пыма хушакан законсене те пăрахăçа кăлартăмăр. Пĕртанлăх тăватпăрах. Сирĕн сăмахăрсем вырнаçусăр, — терĕ Николай.

— Йăнăшатăр эсир, уполномоченнăй! — ларнă çĕртен сиксе тăрса çухăрчĕ Агельский, вара пальто кĕсйинчен сулахай аллипе хут кăларчĕ, çав хутпа сулкаласа, татăклăн калама пуçларĕ: — Эсир çынсене урăх ан пăлхатăр. Эсир нимĕнле власть та мар, узурпаторсем кăна. Акă телефонограмма, Хусантан. «Пур çĕрте те большевиксене пусарнă, Вăхăтлăх правительство хăй вырăнĕнчех ларать; большевиксен сăмахне ĕненмелле мар, вĕсене ан итлĕр. Вăхăтлăх правительство министрĕ Чернышев».

Зал, тăвăл çĕкленнĕ пек, кĕрлесе, шавласа кайрĕ.

— Пĕтерес çав большевиксене!

— Вĕсем пире каллех пуянсенчен çĕр туртса илме вĕслетĕç!

— Хăй вырăнĕнчех ларать пуль çав Вăхăтлăх правительство, тĕрмерех! — тени те пулчĕ.

— Большевиксем вĕслетĕç те иртнĕ çуллахи пек юн хăстарĕç!

— Сĕтĕрсе антарас вĕсене!

Залри çынсем пурте ура çине сиксе тăрса арпашăнса кайрĕç, кам хăш енче — пĕлме те çук. Хăшĕ, нихăш енне сулăнмаллине пĕлмесĕр, иккĕленсе тăрать пулмалла, хăшĕсем, телефонограммăна ĕненсе, кулаксем енне кайнă.

— Лăпланăр! — хыттăн каларĕ Николай, аллине çĕклесе. — Çак эсер Агельскирен ман çакна ыйтас килет: кам машинки çинче пичетлерĕн ку суя хута?

— Ку хута мана почтăра пачĕç. Ку телефонограмма — тĕрĕс документ.

— Çапла, çапла! — çухăрчĕç пуянсем.

— Вăйлă çынпа ан тавлаш, пуян çынпа ан судлаш, тенĕ авалхи çын, сĕтĕрсе антарас вĕсене!

— Сĕтĕрес!

— Хи-хи-хи! — ихĕлтетрĕ пĕр качака сухаллă ватă пуян, сцена патнелле куçакан çынсене хыçалтан тĕксе. — Кашкăрпа ĕне çапăçнă тет, ĕнерен мăйракисем анчах тăрса юлнă, тет, хи-хи-хи! — тепĕр хут кулса илчĕ вăл,

— Юлташсем! — хыçалти стена çумĕнчи сак çине хăпарса тăрса калама пуçларĕ Хĕр-Ваçка. — Хресчен депутачĕсем! Кама итлетĕр эсир! — пĕтĕм халăх каялла çаврăнса тăчĕ те туйипе сулса калакан Ваçка çине тĕлĕнсе пăхрĕ. Лешĕ сăмахне малаллах каларĕ: — Качака сухал мĕн каланине илтрĕр-и? Кашкăрпа ĕне пирки каларĕ, мăйраки çеç тăрса юлнă, терĕ. Кашкăрĕ кам тата ĕни кам — çавна чухлас пулать. Кашкăрĕсем кулаксем-çке, ĕнисем вара эпир, ĕçре тар юхтаракан çынсем. Вара...

Ваçкана каласа пĕтерме памарĕ Уçка, сак çине сиксе тăчĕ те, пур сасса та хупласа, кăшкăрса калама пуçларĕ.

— Илтрĕн-и? Мăйракисем тăрса юлнă, тет. Депутатсем, чăн чăн ĕç çыннисем, çав мăйракасем тăрне лартса, кулаксемпе вĕсен хӳрешкисене сирпĕтсе кăларар-ха çакăнтан. Ура! — Уçка умра тăракан пукана çĕклерĕ те кулаксем еннелле сиксе анчĕ. — Пирĕн майлисем пăрăнса юлăр! Кулаксене ĕне мăйраки çине тăрăнтарар-ха!

Шухăш-кăмăл енчен çирĕпленсе çитмен халăх тинĕс хумĕ пек: вăйлăрах çил хăваланă енне чупать. Депутатсем урăх май çаврăнчĕç те Агельскипе пĕрле вунă-вун икĕ çынна алăкран тĕртсе кăларчĕç.

Кĕрлерĕç, калаçрĕç те шăпланса ларчĕç.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн