Электронлă вулавăш

Энтри, тĕпсакайĕнче тырă пытарма шăтăк чавса ларса, хăй те çĕр сăнлă пулса кайнă: пылчăк кĕрсе тулнă чĕрнисене те тасатмасть, сухалне те хырмасть, акă халĕ, каç пулсанах, тĕпсакайĕнчен тухса кăмака хыçне кайса ларчĕ, сĕтел патнерех пыма та именет — кам та пулин чӳречерен курма пултарĕ.

— Тĕл-тĕл мана çапла туйăнать, ачам, — терĕ Энтрипе юнашар ларакан Çеркки, — эпĕ хам куçа тутăрпа çыхнă пек, нимĕн курмасăр таçталла вĕçетĕп пек, чăнкă çыран тĕпне анса каятăп пек.

— Эсĕ панкав пек ан сӳпĕлтетсе лар-ха, атте, — тет Энтри аллисенчен кирĕк йăваласа кăларнă май. — Тăхта, нумая пымĕ, иртсе кайĕ. Яланах йĕпе-сапа пулмасть, уяртать.

— Петте пек, икĕ алла укçа тытса, çакăнса вилес марччĕ.

— Петте тăр-ухмах пулнă, шăтăк пуçлă.

— Ухмах теме çукчĕ, ачам.

— Мĕн калатăн ĕнтĕ... — ашшĕне пӳлет Энтри пуçне кăтăр-кăтăр хыçса илет, — Пурлăх ахаль выртсан, пушă çурт çурăкĕнчи хăнкăла пек типсе каять, ăна алăра тытмалла мар, çӳретмелле. Акă, самана лăплантăр-ха, шăтăкри тырра сутса ярăпăр, чул çурт лартăпăр. Варлам хуçан вĕчĕхнипе пĕверĕ ыратĕ. Эпĕ кунта иккенне халăх ан систĕр, кайран эпĕ кăкăра çапса мухтанма пĕлĕп. Анчах ман хыпар никам хăлхине те пырса кĕмен-и?

— Çук, ачам. Тихха кăна пĕрре: сан пӳртре кивĕ шинель çакăнса тăрать. Камăн вăл? Ăна сутмастăр-и? — тесе ыйтнăччĕ.

— Эсĕ мĕн терĕн?

— Картана выльăх патне çӳреме туяннăччĕ, — терĕм.

— Кунта, ухмах Тихха чĕлхи мар, урăх çын чĕлхи калаçни сисĕнет. Кам-ши ун пек йĕрлекен çын?

— Кун пек шăрша-марша Варлам кăна сисме пултарнă. Пăшал сутнă чухне ман çине темле пăхса илчĕ, ман сăмаха ĕненмен пек пулчĕ.

Тахăшĕ хапхана шăкăр-шакăр шаккарĕ, — таркăн чун хăвăрт пытанма юри кăмака хыçĕнче тунă тупăк пек шăтăка кĕрсе выртрĕ, хăмине хăех витрĕ. Çеркки арăмĕ пĕчĕк лампа çутрĕ, упăшки, сăхман уртса, килкартине тухрĕ.

— Кам унта?

— Хамăр çын, Чишмасем.

Пасарсенче пĕрле çӳресе туслашса кайнă Каюра Тимахви сассине Çеркки хăвăрт палласа илчĕ, сăлăпне шутарчĕ те хапха уçрĕ.

— Килех!

— Пуйса кайни таçтан та паллă: тĕттĕм пулнă-пулман хапха питĕрсе ларатăр.

— Эсĕ ан мăшкăлла-ха, — калаçса илчĕ Çеркки. Пуянлăх çинчен пуянран илтетĕп.

— Йăпăрт кĕрсе тухас терĕм, килте тăвар пĕр чĕптĕм те юлман, çул çинче анчах аса илтĕм, — килнĕ çын пуставпа туллатнă тăлăпне алăк патĕнчи пăтаран çакрĕ. — Пурнăç епле шуса пырать, Çеркки пичче? Такăнмастпăр-и?

— Мĕн такăнмалли?

— Урлă пĕрене çук-и?

— Мĕн вăлтса каланине ăнлансах илеймерĕм... — Çеркки тĕпелти сак çине пырса çитме те ĕлкĕреймерĕ, Каюра Тимахви юнашар пырса та ларчĕ.

— Пĕренесем тетĕн-и? Çара пакартасем сан пурлăху çине хĕрĕнсе пăхмаççĕ-им? — Тимахви хулара кастарнă шăртланса тăракан сарă çӳçне аллипе шăлса илчĕ. — Пĕрре пĕсехерен тапса илесех пулать, Çеркки пичче.

— Мĕнле тапатăн-ха, — терĕ Çеркки пăшăлтатнă пекех хуллен.

— Сирĕн ялта камсем ытла кăшкăраççĕ? — Тимахви хыттăн ыйтни Çерккине хăратса ячĕ, такам итлесе тăрасран хăранипе çурăмĕ çине тар тухрĕ, анчах вăл вĕçкĕн çын умĕнче хăйне хăравçă пек кăтартас темерĕ, шăппăнрах калаçма кирли çинчен аса илтерме именчĕ.

— Пирĕн калаçма юратакансем чылай: Хĕр-Ваçка, Чинук, Наçтук.

— Вĕсен мăйне пăрмалла, — терĕ Тимахви хальхинче шăппăн. — Эпир санпа иксĕмĕр пурнăç урапи çине ларса çитнĕ, пĕрне-пĕри ăнланмалла, каланă сăмах хамăр хушăра пулмалла. Чакак куçне чакак сăхмасть, теççĕ.

— Пуянсемпе пĕр кĕрекене ларма мана инçе-ха. Эй, карчăк, сăмавар лартасчĕ, — Çеркки, сак çинчен тăрса: тĕпел кукринчи Укахви патне кайма тăчĕ, тем каласшăн пулчĕ, анчах Тимахви ăна хулĕнчен тытса чарчĕ.

— Ан кумса çӳре... Манăн лаша урамрах тăрать, сĕлĕ те парса хăвармарăм.

— Килкартине кĕртес ăна. — Халех каятăп эпĕ.

— Лар-ха, лар.

— Çара пакартасене шаккас тетпĕр.

— Мĕнле шаккатăн?

— Пуçран.

— Темле, — хăйне таçта сĕтĕрсе кĕресрен хăраса ӳкнĕ Çеркки ним калама та аптрарĕ.

— Юхăмĕ пуçланса кайсан, эсĕ аякка пăрăнса юлмăн-ха, Çеркки пичче. Манăн каяс, — терĕ те Тимахви, çăмăллăн утса пырса, пăтаран тăлăпне илсе тăхăнчĕ. — Халлĕхе сывă юл.

— Тăвар илсе каймастăн-и?

— Ахаль çеç каларăм. Ман хамăн та килте нумай. Тăварна сутсах ан пĕтер, камунсен ӳтне тăварлама кирлĕ пулĕ, — тесе ихĕлтетсе кулса илчĕ, хăй çăварĕнчен ханша шăрши перет...

Çеркки, кĕтмен çĕртен килсе тухнă хăнана ăсатса, хапха урлă сăлăп ячĕ те килкартинче шухăша кайса тăчĕ, уткаласа çӳрерĕ.

Каюра Тимахви мăкланса кайнă пуянах мар, анчах кил-çуртне питĕ капăр лартнă, пӳрт тăррине кăна мар, кĕлетсен тăррисене те тимĕр витнĕ, сенкер сăрпа сăрланă, пур çĕрте те вĕçкĕнни сисĕнсе тăрать Тимахви ĕлĕкрех хăма çуртарса Хусанти сăра савăтне ăсатса тăраканччĕ, халĕ ĕнтĕ мĕн кăна аллине лекет — кушак тирĕ-и, пыршă-и, йĕтĕнпе кантăр-и — пĕрне те тиркесе тăмасть, йӳн хакпа пуçтарать те хуласене илсе кайса витерет. Ахаль те хăмла пек вĕçсе тăракан каппайчăк кăмăллă Чишма пуянĕ ханша ĕçнĕ хыççăн кĕрсе тухни, коммунсене шаккас пирки калаçни Çерккине пăтранчăк шухăша ячĕ, таçта сĕрекене килсе çакланасран хăраса ӳкрĕ вăл. Яла мĕнле юхăм кĕрлесе кĕме пултарĕ-ши? Ун пек юхăм унăн тин кăна лартнă пĕчĕк лавккине те, унпа пĕрле Çерккине хăйне те юхтарса каймĕ-ши?

Хапхана каллех такам пырса шаккарĕ.

— Кам унта? — çӳçенсе илчĕ Çеркки.

— Уç, атте!

— Турă çырлахтăрах, — сăхсăхса илчĕ Çеркки. — Кĕркури мар-и? — шăппăн каларĕ вăл.

— Эпĕ-çке. Мĕскер эсĕ, ылтăн пукан çинче ларнă пек, питĕрĕнсе ларатăн? — хапхаран шинеллĕ çын килсе кĕчĕ.

— Шăппăнрах, ывăлăм, шăппăн... — пăшăлтатрĕ Çеркки.

— Мĕншĕн шăппăн? Эпĕ кăшкăрсах каламарăм-çке.

— Ун пек мар пулсан та. Ку саманара шавлама юрамасть, сыхланса калаçни кирлĕ.

— Сыхланни вăрçăра çеç кирлĕ-тăр. Килте мĕншĕн?

— Чĕлхе чаракĕ пулни чармасть.

Кĕркури мăчăлтатса çунакан лампа çутинче шинельне хывса пăтаран çакрĕ. Ашшĕ каллех пăшăлтатса ыйтрĕ: — Санăн пăшал çук-им вара?

— Пăшал? Епле пăшал?

— Лиулвĕр е винтовка?

— Нимле пăшал та çук.

— Патрон та çук-и?

— Патрон та. Мĕн тума кирлĕ мана ялта пăшал? Ула курака пеме-и е йытăсене хӳтерме?

— Эсĕ хăв ирĕкӳпех килтĕн-и?

— Епле хам ирĕкпе çӳрем эпĕ? Шинель тăхăннă çын кăмăлĕ ăçта туртнă, çавăнта кайма пултараймасть. Эсĕ мĕнле майпа таврăнчĕ тесе шутланăччĕ.

— Тарса...

— Таркăн пулса-и?

— Çапла.

— Эсĕ, атте, мĕншĕн пăшăлтатса калаçатăн, йывăр чир хыççăн сассуна çăтса ятăн-и?

— Çăтман. Чĕлхе тĕрĕс-тĕкелех, — хыттăн калама тăчĕ ашшĕ, анчах сасси кĕрхи çамрăк автан авăтма вĕреннĕ чухнехи пек хăйăлтатса тухрĕ.

— Эпĕ, ун пек тарса çӳресе, атте-аннем ятне ямастăп. Госпитальте икĕ эрне выртрăм та, мана килте пĕр вунă кун пурăнма, атте-аннепе тăвансене курма ирĕк пачĕç. Сулахай хул тӳрленсе çитмен-ха, ниме те йĕркеллĕ тытаймасть. Ялта таркăнсем пур-и-мĕн, атте?

— Пулмасăр, ара... тарса килеççĕ, пăшалпа, патрон... — ашшĕ, малалла калас сăмахсене çăтса янă пек, чĕлхине чаплаттарса илчĕ.

— Тарса çӳрекенсене тытмалла, пытарса пурăнакансене суд умне тăратмалла, — хытă кăшкăрса каларĕ Кĕркури. Унăн сассине илтсе, лавккара кунĕпех тĕпĕртетсе тăнипе тĕпел кукринче пукан çинчех çывăрса кайнă амăшĕ вăранчĕ.

— Ай, Кĕркури килнĕ-çке, — чупса тухрĕ Укахви, ачин хулпуççине тытса пăхрĕ, куçĕнчен шĕлтĕрех тухнă куççульне тутăр вĕçĕпе шăлса илчĕ. — Сана кĕте-кĕте хавшаса кайрăм, чĕре çуннипе ал-ура вăйĕ те пĕтсе çитрĕ.

— Анне! — терĕ те Кĕркури, амăшне хăрах аллипе ыталарĕ. — Кун пек саманта мĕн чухлĕ кĕтрĕм эпĕ. Эх, курас килетчĕ-çке сире, атте-анне! Килтен тухса кайнăранпа çулталăк тулать кăçал мăнкун эрнинче. Ялан хам çуралнă кил-çурт аса килсе тăратчĕ.

— Апат лартам-ха, сивĕнеймен те пулĕ, — амăшĕ хыпăнса кăмака умнелле кайрĕ, кашăк-тирĕке шăлтăр-таттарма тытăнчĕ.

Энтри килнĕренпе кăмака сивĕнсе тăмасть. Выçăхса килнĕ çын татти-сыпписĕр çиесшĕн, сывлăхне епле те пулин тӳрлетсе çитересшĕн — какай та тутлă апат кăна ыйтать, амăшне вăрçса, кăмака умĕнче ташлатать, хăш-пĕр чухне ĕсĕклесе йĕрес патне çитерет, çурçĕр вăхăтĕнче те тăрса çиет, пĕçерсе хунă апат яланах хатĕр.

Нумаях та вăхăт иртмерĕ — амăшĕ сĕтел çине ăшаланă какай, сивĕ турăх, тăварланă хăяр лартрĕ. Ашшĕ малти кĕтесри сак айне кĕрсе кайрĕ те пĕр кĕленче эрех пырса лартрĕ, виçĕ черкке тултарчĕ, пĕрне хăй йăтрĕ, ыттисене Укахвипе ывăлне тыттарчĕ.

— Таврăннă ятпа, — терĕ те шаккаса ĕçрĕ, эрехне хăй çуррине те антармарĕ, сĕтел çине лартрĕ. — Ачам, ватă шăм-шакăм авкаланмасть пулин те, çĕрĕн-кунĕн тăрăшатăп, мул çумне мул хутшăнса пытăр, ачамсем халăх хушшинче сумлă та ятлă пулччăр тетĕп.

— Эпĕ кунта пăхкаласа ларатăп та, атте, тĕлĕнетĕп. Сĕтел тулли апат-çимĕç, пуян çын çуртне килсе кĕнĕ пекех. Эсĕ тем те туянма ĕлкĕрнĕ: çĕнĕ вырăсла хапха, лутра хӳме вырăнĕнче вите. Ăçтан май тупрăн эсĕ капла хăпарса кайма?

— Пурне те асăрхаса илеймен-ха эсĕ, — Çеркки пукан çинчен çăмăллăн тăчĕ те, ывăлне хулĕнчен тытса, чӳрече умне илсе пычĕ. — Куратăн-и, унта мĕн ларать?

— Мĕн?

— Лавкка.

— Мĕн лавкки, ара?

— Унта, ачам, тем те пур, — ашшĕ мухтаннă чух сасси янăраса кайрĕ, хайхи пăшăл-пăшăлтан ним те тăрса юлмарĕ. — Ĕçĕм каплах ăнса пырсан, мана малашне Çеркки мар, Сергей Тарасăч теме тытăнĕç. Тепре пушатар, — терĕ те вăл хăйĕн кăшт кăна чакнă эрехне тăрларĕ, Кĕркурин черккине çĕнĕрен тултарчĕ.

— Санăн эрех те пур. Халĕ ĕнтĕ аннене тав тăвар. Тавси, анне!

— Тавах, ывлăм, пурăннă ĕмĕрте санран та ĕçмелле пултăр, — амăшĕ пăртакçă сыпрĕ те тутисене пӳрнисемпе чăмăртаса шăлса илчĕ.

— Ĕçтермелле пултăр. Эпир сирĕн икĕ ывăл анчах-çке.

— Иккĕн çеç çав, ылтăн пĕрчисем. Эсĕ килнĕ ятпа пĕтĕмпех ĕçсе ярам-ха, юлашкине хăваракан юхăнса юлнă тенĕ ваттисем. Атя, ывăлăм! — амăшĕ хăйĕн черккипе Кĕркури черккине шаккаса илчĕ, куçне хупрĕ те çăварне ӳпĕнтерчĕ, эрехĕ çӳçентерчĕ пулин те, çăтса ячĕ.

— Иккĕн çеç, — терĕ калаçма сăлтав тупас пек сӳрĕк кăмăлпа Çеркки. Малашне сăмах Энтри çине куçасса сиссе, вăл арăмĕ çине тинкерсе пăхрĕ, куç хĕсрĕ.

— Энтри салтака кайнăранпа мĕн чухлĕ иртрĕ ĕнтĕ? — ыйтрĕ Кĕркури, тăварлă хăяр шăл хушшинче кăчăртатни ăна çуллахи вăхăта, ялти тусĕсене аса илтерчĕ. — Раштавра икĕ çул, — терĕ ашшĕ, хăй те сисмерĕ, кăмака еннелле пăхса илчĕ, унта хăма кĕмсĕртетнĕ пек туйăнчĕ.

— Килсе курмарĕ-и?

— Вăл сан пек мар. Çыру та час-чăс çырать, пĕрре килсе те курчĕ.

— Килсе çӳреме май çук, атте. Аманман пулсан, халĕ те килеймен пулăттăм.

— Тепĕрне Энтри сывлăхĕшĕн тӳнтерер, — ашшĕ сĕтел умне тăчĕ, хăй валли чĕл çăкăрпа хăяр илчĕ.

— Мĕн унта? — терĕ Кĕркури, кăмака хыçĕнче тем япала хытах хускалнине илтсе.

— Йĕкехӳре нумай, ачам! — ашшĕ пĕр хĕрелсе, пĕр шуралса кайрĕ. — Тĕпсакайне ним хума çук, пурне те кăшлаççĕ.

— Эпĕ унта ыран тапă лартăп-ха. Пĕрне те чĕрĕ хăвармăп, атте.

Кăмака хыçĕнче урай айĕнче выртакан Энтри Кĕркури килсе кĕнĕренпе тамăк хуранне кĕрсе ӳкнĕ пек ăшаланчĕ, малашне шăллĕпе иккĕш хушшинче хаяртан хаяр çапăçу пуçланса каясса, çакă вăл килĕшӳ патне мар, иккĕшĕнчен пĕрне вилĕм шăтăкне илсе кĕртессе сисрĕ, темиçе хут та сиксе тăма шухăшларĕ, анчах çапах чăм тара ӳксе, шăлне çыртрĕ. Черккесем янăраса илни ун пыр тĕпне кăтăкларĕ, çăвара тулнă сĕлекине çăта-çăта хăшкăлчĕ. Ашшĕ кăмака хыçĕнче кăштăртатса çӳрекен йĕкехӳресем çинчен асăнсан, Кĕркури вĕсене тапăпа тытас пирки сăмах хушсан, пӳртри çынсем хăйне йĕкехӳре вырăнне хунă пекех туйăнчĕ ăна, ал-ури чĕтрене ерчĕ, вăл халтан кайрĕ.

— Пĕтрĕм, — тесе шутласа выртрĕ вăл, пичĕ тăрăх куççуль шăрçисем юхса анчĕç, кăлт-калт тапакан чĕрине йăпатас пек, аллине кăкăрĕ çине хучĕ, пӳртре калаçнине итлерĕ.

— Эпĕ ӳсĕрĕлтĕм, атте, ташлас та савăнас килет, — терĕ Кĕркури, уша юпи çумĕнчи чӳлмекрен шыв юхтарса аллисене, питне çурĕ, яланах алшăлли çакăнса тăракан кăмака хыçне кĕрсе кайрĕ.

— Çуралнă кил çыншăн хаклă çав! Пăртакçă кăна лартăм, атте-анне апатне тутантăм та ӳте епле вăй килсе кĕчĕ, — терĕ те Кĕркури урай хăмине кисретсе, таканлă аттипе ташласа илчĕ, Энтрин куççульпе, тарпа йĕпеннĕ пичĕ çине çӳп-çап та, тăпра та тăкăнчĕ.

— Ман тухса çӳрес килет, атте, — терĕ Кĕркури, пиçиххине туртса çыхса.

— Ăçта каяс шут пур вара?

— Ял-йышсене курасчĕ, улахра та пуласчĕ.

— Кама курас килет, Кĕркури? — терĕ амăшĕ ачаш сасăпа.

— Такама та курма хавас, тунсăхласа çитрĕм. Чинуксен Вирукĕ те хĕр пулса çитнĕ пулĕ?...

— Хĕр пулнă.

— Ăна курас-ха.

— Ан çӳре, ачам, — терĕ ашшĕ, шинель тăхăнакан Кĕркури умне пырса тăрса. — Хĕр тени таçта тармĕ, килĕнчех ларĕ. Халĕ хăтана çӳрекенсем çук.

Хам туссем патне калаçса ларма каятăп, тен, çула май Вирук патне те кĕрсе тухăп. Эпир унпа çыру çӳрететпĕр, — хĕрĕнкĕ Кĕркури пĕтĕм кăмăлне уçса каларĕ.

— Ан çӳре ĕнтĕ, ачам, — Çеркки ывăлĕн шинель çаннинчен пырса тытрĕ. — Питех юрататăн пулсан, Вирук патне евчĕ те яма пултарăпăр. Туй тума пирĕн, ачам, хăват çите.

— Эпĕ, атте, мул хыççăн хăваламастăп.

— Сана мĕн кирлĕ вара, ачам?

— Совет влаçĕ кăна сывă пултăр. Вара пурте пулĕ.

— Чим-ха, чим, — Çеркки алăка хупăрласа тăчĕ. — Итле-ха, ачам, итле, йĕркеллĕ пул. Халĕ тухса çӳреме хăрушă.

— Мĕншĕн?

— Халĕ çеç кунта Чишма çынни килсе кайрĕ. Коммунсене шаккама тытăнас хыпар çӳрет, терĕ. Сана куммун тесе çапса пăрахма пултарĕç, вăрçăра вилменнине тăван ялтах шар курăн.

— Атте, эпĕ салтак, ун пек сас-чӳ пур пулсан, Совет влаçĕ майлă çынсене систермелле, вĕсене сыхланса тăма, хатĕр пулма калас пулать, — терĕ вĕриленсе Кĕркури.

— Ан кай, тетĕп! — çиленсе кайрĕ ашшĕ.

— Эсĕ мана ача вырăнне ан хур! Килте таркăн пек пытанса лармалла-и? — хытă çиленсе кайрĕ Кĕркури, алăк хăлăпне вăтăрса кăларас пек тытрĕ, ашшĕне кăкăрĕпе тĕртрĕ те тухса кайрĕ.

Унччен те пулмарĕ, урай хăми хаплатса ӳкни илтĕнчĕ. Энтри кăмака хыçĕнчен çара уранах сиксе тухрĕ, Çеркки яланах шикленсе алăк патĕнче тытакан йывăç кӳсеке ярса илчĕ, чарма тăракан ашшĕне урайне сирпĕтрĕ те тухса чупрĕ. Пӳрт алăкĕ те, пăлтăр та уçă юлчĕç, урай тăрăх сивĕ сывлăш йăраланать.

Хапха патне çитме пуçланă Кĕркури, хăй хыççăн çын чупнине илтсе, хăвăрт каялла çаврăнчĕ...

— Кам эсĕ? — тĕлĕнсе ыйтрĕ вăл, хăй хыççăн çара уран, кӳсек тытнă çын чупнине курсан.

— Вĕлеретĕп! — чашлатакан сасăпа карланкинчен пĕр сăмах вĕрсе кăларчĕ Энтри.

— Ан выля! — Кĕркури Энтрие хирĕç виçĕ-тăватă утăм турĕ те аллинчен çапса кӳсекне сирпĕнтерсе ячĕ. — Энтри?! — шалт тĕлĕнсе, хытса кайрĕ вăл. Пиччĕшĕ, чĕмсĕр пек, пĕр сăмах чĕнмесĕр тăчĕ. — Епле майпа килсе лекнĕ эсĕ киле? — ыйтрĕ шăллĕ, пиччĕшĕ ним чĕнменнине кура.

— Килес килчĕ, — пăшăлтатрĕ Энтри.

— Таркăн?

— Атте-аннене хĕрхенсе... Çемçе чĕреллĕ эпĕ, — йăпăлтата пуçларĕ Энтри.

— Çемçе чĕрелли паллă... Сас-хура тухасран хăрарăн та мана вĕлерме тăтăн...

— Мĕн эсĕ, шӳт тунине ăнланмастăн... Эпĕ ахаль кăна-çке... Хам тăван шăллăма епле вĕлерес...

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн