Электронлă вулавăш

Анчах халлĕхе Маюк аппа алăк хăлăпĕнчен çеç пырса тытрĕ-ха. Тытрĕ те каялла çаврăнса пăхрĕ. Унăн шуранкарах сăнĕнче сасартăк темĕнле сехре хăппи курăнса кайрĕ.

— Чим-ха, Николай Степанчă, — терĕ вăл шикленнĕ сасăпа, — ара, çын мĕн калĕ? Ялйыш? Халăх? Çын сăмахĕ — наркăмăш йӳççи. Ай тур-тур, тӳссе пулмасть, туссе пулмастех!.. Ята çĕртрĕмĕр, ял кулли пултăмăр!..

Чунĕ кӳтсе килнĕскер, вăл, халь-халь ӳлесе ярасран сыхланса, питне-куçне саппун аркипе хупларĕ те çаплипех тулалла ыткăнчĕ. Ун хыççăн Кĕтерук кинеми чупса тухрĕ.

— Маюк кин, тăхта! Апла юрать-и вара?

Ним тума аптăранă Микулай пӳртре пĕчченех тăрса юлчĕ.

«Çын мĕн калĕ?.. Çын сăмахĕ — наркăмăш йӳççи...» Акă мĕн иккен Маюк аппашăн тĕнчере чи хăрушши! Микулай пĕрре хĕрхеннĕ пек пулчĕ Маюк аппана, тепре кӳренмеллипех кӳренчĕ. Тĕлĕнмелле мораль: хĕрĕ пуçĕпех пĕтсĕн те, çын сăмахне çеç илтес марччĕ. Чуралăх моралĕ!

Çапла, çын сăмахĕ — усал япала. Тĕнчере чи йӳççи — çын сăмахĕ, тенĕ ваттисем. Çын сăмахĕнче наркăмăш хаярлăхĕ те, арман чулĕн йывăрăшĕ те пур. Тĕрĕс, çын сăмахĕнчен сыхланмалла, анчах çав хакпа-ши? Тăван хĕр кунçулне хĕрхенмесĕр?

Кĕтерук кинеми хăвăртах таврăнаймарĕ. Маюк аппана вăл килне çитиех ăсатас терĕ пулас. Микулай пӳртри çутта сӳнтерчĕ те, пăлтăра тухса, хăйĕн пĕчĕк сĕтелĕ тĕлĕнчи лампочкăна çутрĕ. Унăн пуçĕнче — урăм-сурăм йывăр шухăшсем, кăкăрĕнче сывлама çук тăвăр. Чĕри те йывăррăн туртăнса тапать. Çук! Çук! Çук!.. Капла юрамасть!.. Нинăпа хăйĕнпе тĕл пулса сăмахламалла. Халех, кĕçĕрех!.. Анчах епле? Каллех йытă çăварне пырса кĕмелле-и? Çук, çук, çук! — кăртлатса тапать чĕре. Микулйăн çак самантра пĕр Нинăна çеç курас килет. Ниçта кайса кĕрейми!.. Унăн çуллахи янкăр уçă тӳпе пек кăн-кăвак куçĕнчен тинкерсе пăхас килет. Çав вăхăтрах ăна иккĕленчĕк шухăш та канлĕх памасть. Çапла çав, кивĕ йăла туйăмĕсем пирĕн ал-урана хамăр сисмен çĕртен куçа курăнми пăявсемпе чăлхантарса-тăлласа лартаççĕ. Калăпăр, Нина хăй те çын сăмахĕнчен хăраса тăрсан, вара епле? Хăш енчен пырса татмалла кун пек чухне çав киревсĕр тăлă-пăява?

«Çын сăмахĕ...» Микулай çинчен те ялта виçĕ кун хушшинчех тем-тем тĕрлĕ сăмах сарăлчĕ. «Агроном — чăрсăр, агроном — пуçтах, агроном, — аскăн...» Ялта комсомол «пуçĕ» Кариньков хайхи ăна коммунизм тăвакансен мораль кодексне вĕрентме пикенчĕ.

Шухăш пăлханнă самантра Микулай хăй умне яланах клеенка хуплашкаллă хулăн тетрадь кăларса хурать. Хăйĕн дневникĕпе вара вăл чи çывăх тусĕпе калаçнă пек калаçать. Пурнăçри чи кăткăс ыйтусем. пирки, кăкăрти кăмăл-туйăм пирки, вăтанмалли вăрттăнсем пирки, ĕнерхи, паянхи ыранхи пирки...

Халь те акă вăл, Кариньковпа мораль кодексĕ пирки хăй ăссĕн тавлашнă май, шултăра саспаллисемпе çапла çырса хучĕ:

«Коммунизм маншăн — кĕнекери сăмах кăна мар. Коммунизм маншăн — кулленхи ĕç. Коммунизм тăвакансен мораль кодексĕ те пăхмасăр каламалли сăвă мар. Коммунизм çулĕ ман чĕре витĕр выртать...»

Çырасса çырчĕ, анчах юлашки пуплев ăна сăпайлăх картинчен тухса кайнă пек туйăнчĕ. Ку сăмаха калама, тен, халлĕхе уйăн чăн-чăн тивĕç те çук. Такăна-такăна çеç утать-ха вăл пурнăç çулĕпе.

Микулай каллех хăйĕн кăлтăк-сăлтăкĕ пирки шухăшлама тытăнать. Хăйĕн малтанхи утăмĕсене вăл урăх çын куçĕпе аякран сăнаса пăхма тăрăшать. Ăçтан сиксе тухрĕ-ха, калăпăр, Кариньковпа Шангин хушшинчи конфликт?

Николай Шангин колхозри комсомол комитечĕн секретарьне малтан питĕ ыррăн тĕл пулса паллашнăччĕ, тепĕр кунне те ун патне ырă кăмăлпах пынăччĕ — вăл малăшнехи ĕç-пуç пирки калаçса пăхасшăнччĕ. Анчах Шангин — йăлтах ăнсăртран — Кариньков сĕтелĕ çинче темĕнле çаврашка йĕрсене асăрхарĕ те, пĕтĕм ĕç кутăн-пуçăн пăтрашăнса кайрĕ. Кун пек чухне кусан та курмăш пул. Куçна аяккалла тарт. Çук çав, Шангин мĕн асăрханине хайхи Кариньков та сисрĕ. Стаканпа кĕленче йĕрĕсене пытарас тесе, вăл сĕтел çинчи сенкер хут çиттине сӳсе пăрахрĕ, çурса-лутăркаса тăкрĕ. Хăйне усал ĕçпе тытнă пек туякан Кариньков малтанхи самантрах шăртлана пуçларĕ. Çавă кăна!.. Чим, çавă кăна-ши? Ку вăл тулса çитнĕ стакана тăкăнтаракан тумлам çеç мар-ши?

Тен, Шангин хăй те айăплă: кирлĕ-кирлĕ мар çĕре сăмсине пырса чикет, çын пурнăçне хутшăнать, темĕнле тĕрĕслĕх шырать, çав вăхăтрах хăйне хăй тĕрĕс мар тыткалать. Агрономăн ĕçĕ — чи малтан тырпул акса тăвасси. Эсĕ пур...

Нумай шухашлакан çынна хăйĕн пĕр пĕчĕк йăнăшĕ те пысăк айăп пек туйăнать. Таса чĕреллĕ çыншăн ку вăл уйрăмах çапла.

Хăйĕн чунне дневник страницисем çине «ӳпне пăрахса», тахçанччен «хĕнетчĕ» ĕнтĕ Микулай, тахçанччен асаплантаратчĕ хăйне хăй, юрать-ха, Кĕтерук кинеми килсе кĕчĕ.

— Ах, ывăлăм, ывăлăм, — терĕ вăл ӳпкевлĕ сасăпа, — канма та пĕлместĕн-çке, канма та пĕлместĕн. Кунĕпе ĕшенни çитмест, çĕр хута пуçна ватса ларатăн. Шурă хут ахаль те сăна шуратать, юна типĕтет. Пăрах, ачам. Çын çăмхинчи çип вĕçне тупса çитереймĕн. Вырт, ачам, вырт!..

Микулай хирĕç чĕнмест. Хулăн тетрадьне хупать те, çутта сӳнтерсе, çывăрма выртать.

 

17

Паян — вырсарникун. Çурхи ака хыççăн колхозниксем малтанхи хут канаççĕ. Ялта шăп. Тӳлек. Мăн Çавалкасăн Аслă урамĕнче те пăт-пат пĕрер çын çеç курăнкалать. Тĕрĕссипе, кашни паян хăйĕн килти пахчинче тăрмашать.

«Кĕтерук кинеми те çĕрулми лартманччĕ, — аса илчĕ çамрăк агроном, урампа утнă май. — Ăна кам пулăшать-ши? Хамăн ыйтса пĕлме ăс çитеймерĕ. Вăт сана — ывăлăм...»

Римма медсестрапа çĕркаç калаçса татăлнă пекех, Николай Шангин паян вунă сехет тĕлне медпункта çитме васкарĕ. Ара, канмалли кун пирки асăрхаттарсан, Римма ĕнер шарикоподшипник евĕрлĕ çаврашка куçĕсемпе агронома тӳрех питĕнчен тĕллерĕ те пат çеç касса татрĕ:

— Сирĕншĕн, Шангин юлташ, курс лечени пĕтиччен нимĕнле канмалли кун та пулмасть!..

Акă ут ĕнтĕ, Шангин юлташ! Санăн ĕнертен вăтăр кунлăх «курс лечени» пуçланчĕ.

Хĕвеллĕ, ăшă çурхи çанталăк. Пахча картисем урлă çĕмĕрт çеçкин шурă мамăкĕ тулса тăкăнать. Пĕтĕм урам тăрăх кăкăра кăтăклантаракан ырă шăршă сарăлнă.

Правлени крыльци умĕнче тăракан Ванька Черкалова Микулай аякранах асăрхарĕ. Епле асăрхамăн-ха ăна? Вăл паян асамат кĕперĕ пек йăрăмланакан ковбойка, пуставĕ çуталичченех утюгласа якатнă ансăр брюки тăхăннă. Уринче — шĕвĕр сăмсаллă хура пушмак. Пилĕк-ултă çул каярах кунашкал йĕкĕтсене «стиляга» тесе витлетчĕç. Халĕ çынсем вĕсене курса хăнăхрĕç пулас — шарламаççĕ. Тата Ванька Черкалова пĕр-пĕр услап-шармаккай шутне кĕртме çук. Вăл — шофер, «правлени ямщăкĕ».

— Сывă-и, Ваня! — саламларĕ ăна Шангин.

— Аптрамастпăр-ха, — мӳмлесе илчĕ лешĕ çăварне уçмасăрах.

Вĕсем урăх сăмах хушмарĕç. Темĕнле вăрăм мăштăк вĕçне лартнă сигаретне мăкăрлантарса, Ванька Черкалов крыльца умĕнче тăрса юлчĕ. Куçĕпе хăй вара Шангина медпункта çитиех ăсатрĕ. Микулай каялла çаврăнса пăхмарĕ пулин те, Черкаловăн куçне хăй çурăмĕ çинче питĕ витĕмлĕн туйса пычĕ — икĕ хул лапатки тĕлĕнчен такам харăсах икĕ пăшатанпа тирет тейĕн. Ырă мар туйăм.

Ĕнер хулана машинăпа кайнă чухне сисрĕ-ха Микулай: кунта, Ванька Черкаловпа Римма хушшинче, тем амакĕ пур. Кулăшла. Микулай хăйĕнчен хăй тăрăхласа илет. Ара, мĕн пултăр-ха ĕнтĕ хĕрпе каччă хушшинче? Паллах, юрату. Çав вăхăтрах таçтан сулхăн çил вĕрнĕ пек туйăнать. Тӳнтерле юрату мар-ши кунта? Каччă чĕри куçа курăнман çулăмпа хыпăнса çуннă чухне хĕр чĕри урăх еннелле туртăнмасть-ши? Каччи савать, хĕрĕ ăна асăрхамасть. Апла хайхи Ванька Черкаловăн ăраскалне ăмсанмаллиех çук. Римма ун çине ытлашши мăнкăмăллăн пăхать çав. Тепĕр тесен, хăйсенне хăйсем пĕлĕç. Камăн мĕн ĕç пур! Вĕсен хушшине савăлланса кĕрес марччĕ кăна... Çын куçне каллех турат пулса тăрăнас марччĕ. Чăркăшмалли ахалех çителĕклĕ.

Çак шухăшпа пырса кĕчĕ Микулай медицина пунктне. Римма ĕнтĕ унтаччĕ. Вăл малти кĕтесри пĕчĕк шкап умĕнче кĕленче савăт-сапана куçаркалатчĕ. Ун çийĕнче — яланхи чăлт-шурă халат, пуçĕнче — каялла туртса çыхнă шурă тутăр. Микулая курсан, хĕрĕн ахаль те хĕрлĕ сăнĕ тата хытăрах хĕрелчĕ. Çаврашка хăмăр куçĕсем тĕксĕмленчĕç. Вăтанать çамрăк хĕр...

«Мана юратса пăрахман-и ку пукане? — хăй ăссĕн кулкаласа илчĕ Микулай. — Пĕтрĕ пуç вара!.. Анчах чим, Шангин юлташ, эсĕ хăвна ытлашши пысăка хумастăн-и? Мĕн пур-ха сан çумăнта пĕрре курнипех юратса пăрахмалли? Эх, эсĕ те çав, хăрăк шанкă, тикĕт пуç!»

Тепĕр самантран хĕр лăпланчĕ, сăнне-питне яланхи тĕс кĕчĕ.

— Ну, вакцина хатĕр манăн, — терĕ вăл, шкапран кĕленче савăт-сапа кăларса. — Сире кĕтетĕп.

— Эпĕ те яланах хатĕр, — хура куçĕсене йăлт-ялт выляткаларĕ Микулай. — Пионер пек... Каçарăр-ха та, Римма, манăн ыйтса пĕлес килет...

— Мĕн пирки-ши?

— Çав вакцинăна мĕнрен туса хатĕрлеççĕ?

— Ăна пĕлме кирлех-ши сире?

— Çапах та хамăн ӳтĕме мĕнешкел эмел кĕнине пĕлес килет-çке.

— Ятарласа хатĕрленĕ шĕвек...

— Ха, шĕвек эппин, — тутине чалăшшăн пăркаласа кулса илчĕ Микулай. — Тухтăрсен мăн аслашшĕ Гипократ вĕрентнĕ тăрăх, этем организмĕнче тăватă тĕрлĕ шĕвек хутшăнса пурăнать: хура ватпа сарă ват тата юнпа сĕлеке. Çав шĕвек-сĕткенсем пăтрашăнса кайсан, этем чирлесе ӳкет имĕш.

— Эсир ун пеккине те пĕлетĕр-çке.

— Кăшт чухлакалатăп... Халь акă эсир ман организмри тăватă тĕрлĕ шĕвек çумне тата темĕнле шĕвек хушса паратăр... Унччен мана Хадаровсен йытти çыртнă. Апла ман организмра пурĕ ултă тĕрлĕ шĕвек пухăнать. Çав шĕвексем, пăтрашăнса кайса, пĕрне-пĕри тулама тытăнсан, вара мĕн курас?

— Ан сехĕрленĕр, — шăнкăрти сассипе кулса ячĕ Римма, — темех хăрушă япала мар. Филипс вакцинине кролик пуç мими сĕткенĕнчен тăваççĕ.

— Кролик пуç мими сĕткенĕ, — шухăша кайнă пек пулчĕ Шангин. — Кролик пуç мимийĕн сĕткенĕ Хадаров йыттин сĕлекине çĕнтермелле иккен. Кролик, йытта çĕнтерсе, çиеле тухмалла. Анчах çĕнтерейĕ-ши?..

— Эсир таçталла суйланса ан кайăр, — лăплантарма пăхрĕ ăна медсестра. — Вакцинăра кролик пуç мими çеç мар, вăйлăрах япаласем те пур. Çавăнпа укол тăватпăр та ĕнтĕ. Ним те ан шухăшлăр...

— Шухăшлаттарать, Римма, хытах шухăшлаттарать, — пĕр кулмасăр хуравларĕ Шангин. — Тĕрĕссипе, эпĕ урса каяссинчен пĕртте хăрамастăп. Мана сывă йытă çыртнă. Çапах та Хатарсен чирĕ ересрен шикленетĕп вара.

— Мĕнле чир тата вăл? — тĕлĕнчĕ медсестра.

— Сăхăлăх чирĕ. Çăткăнлăх вирусĕ. Этеме çав чир ерсен, этем пуçĕпех пĕтет.

— Ав эсир мĕн пирки, — Риммăн куç харшисем пĕр çĕре пĕрлешсе ларчĕç, сăнĕ тĕксĕмленчĕ. — Хадаровсемпе хытах хирĕçсе кайнă апла эсир?

Шангин чĕнмерĕ. Тепĕр авăкран тин вăл ассăн сывласа илчĕ те:

— Ах, Римма, Римма, — терĕ. — Хаяркина юлташ...

— Эсир ан кулăр-ха, — йăлăннă сасăпа ыйтрĕ медсестра. — Ман хушаматăм анчах çавнашкал, хам эпĕ пĕртте хаяр çын мар.

Ăнсăртран вĕçерĕннĕ сăмах путишлерех пулса тухрĕ. Çавна Римма хăй те сисрĕ. Хĕрпе каччă вара ахăлтатсах кулса ячĕç.

Паянхи укол, хулари пек мар, çăмăл иртрĕ. Кунта Микулай малтанах хатĕрленсе килни те пулăшрĕ-тĕр çав. Хăйне хăй лăпкă та çирĕл тытрĕ вăл, шприц йĕппи хырăм тирне шăтарса кĕнĕ чух шăлне хытăрах çыртрĕ. Çавă çеç. Укол хыççăн çăвара капланса килнĕ тутăх тимĕр тути те хăвăрт иртсе кайрĕ.

Хĕр умĕнче пилĕк таран çарамасланасси кăна аван мар. Чăн та, хĕрĕ хăй ытларах вăтанать пулас, час-часах хĕреле-хĕреле каять, сĕтел çинчи савăт-сапана тĕлсĕрех пĕр-пĕрин çумне перĕнтерет, çавна пула пӳлĕмре кĕленче чанклатнă сасă тăтăшах илтĕнсе тăрать.

Тепле йывăр пек туйăнсан та, Микулайăн халь ĕнтĕ çак чипер хĕртен Нина пирки чи кирлине тĕпчесе пĕлмелле.

— Римма, эсир комсомолка-и? — ыйтрĕ вăл, тавраран «сукмак хывма» пуçăнса.

— Комсомолка. Вара мĕн? — чăрсăртараххăн хуравларĕ хĕр.

— Вара-и? Вара... Эпĕ те комсомолец. Эппин, пăрахар çав «эсир» те «сире» тенĕ çӳп-çапа.

— Тархасшăн, хаваспах, — Римма каллех хĕрелчĕ, хăй сăмахĕнчен хăех вăтанчĕ.

Микулай ăна-кăна асăрхаманçи пулчĕ.

— Ванька Черкалов та комсомолец-и? — малалла ыйтрĕ каччă.

— Ара çав, анчах... — Римма пӳлĕнчĕ, ун питĕнчи хĕрлĕ тĕс самантрах шупкалчĕ. — Мĕне кирлĕ ку?

Эсĕ тем ан шухăшла, Римма, — терĕ Микулай тӳлеккĕн. — Кӳренме те кирлĕ мар. Сăмах-юмах юлташла пултăр. Çапах та Нина Ювашевăна комсомолтан епле кăларнă-ха эсир?

Риммăшăн ку ыйту çуллахи уяр кун аçа çапнă пекех туйăнчĕ пулас. Пĕр-пĕр сăмах тупса хуравлас вырăнне Римма хăй хирĕçле ыйту тăрăнтарчĕ. Пачах кĕтмен çĕртен, питĕ тӳрккессĕн.

— Эсĕ... Эсир... — терĕ вăл, вĕресе хăпарнă кăмăлне чараймасăр. — Мĕн тăватăр эсир çав ачаллă хĕрарăмпа?

Микулай тĕлĕнчĕ. Хĕре куçран кăнн пăхрĕ те, ĕç-пуç чĕрре кĕресрен сыхланса, шăрпăклă сăмаха хăвăртрах шӳте çавăрма тăрăшрĕ.

— Эккей, э, — кулса ячĕ каччă. — Эсĕ, Римма тусăм, çĕр çинче ахаль мар Хаяркина хушаматпа çӳретĕн иккен. Хаяр, хаяр! Анчах хаярланни пĕртте килĕшмест сана. Хитре сăну çеç пăсăлать.

— Тăрăхлас марччĕ, — çаврашка тутине чăп пăчăртаса тытрĕ хĕр. — Сирĕн кулассипех...

— Çук, Римма, тăрăхлас-кулас шухăшăм асра та пулман, — терĕ Микулай, ассăн сывласа. — Ачаллă хĕрарăм кунçулĕ чăнласах канăç памасть. Хăвах шутла-ха: вăл сан пекех çамрăк, сан пекех ырă ĕмĕтпе пурăннă, сан пекех комсомолка пулнă. Халь авă…

— Эсир мана айăпласа каламастăр пуль те ку сăмаха? — йĕкĕлтенĕ сасăпа тĕртсе илчĕ Римма. — Пĕлессĕрех килет пулсан, калама пултаратăп. Пирĕн комсомол комитечĕ пур. Пирĕн Кариньков пур. Кариньков — пысăк власть. Ялти çамрăксен пурнăçĕ ун аллннче. «Чышкă тытăмĕ!» Çавăн пек калав вуланă-и эсир?

— Вуланă, анчах эп урăхларах калăттăм. Кунта сирĕн чышкă тытăмĕ мар, шишка тытăмĕ, — хушса хучĕ Шангин.

— Эпир пĕчĕк çынсем, мĕн пĕлетпĕр! — терĕ малалла медсестра. — Комитетра лайăхрах тĕпчемеллеччĕ сирĕн.

— Эсир вара ним те пĕлместĕр-и?

— Ара, пирĕн кашни бригадăра хăйне уйрăм комсомол организацийĕ пур. Пурте вĕсем комитета пăхăнаççĕ. Эпĕ хам Тури Çавалкас организацийĕнче тăратăп. Нина Ювашева Мăн Çавалкасра пурăнать. Хăйсен расна организаци. Ювашева унта шутланса тăнă. Вĕсен мĕн пулса иртнине калаймастăп. Пире комитет мĕн йышăннине çеç пĕлтерчĕç: ачине чиркӳре тĕне кĕртнĕ, çавăншăн... Тата килĕнче тем хăямачĕ вĕсен... Урăм-сурăм харкашу. Малтан чиперехчĕ-ха...

— Малтан чиперехчĕ эппин?! — терĕ Микулай, хăй Риммăпа «пĕр урапа» çине ларанçи пулса. — Çичĕ ют килсе хутшăниччен, çапла-и?

— Çапларах та пулма пултарать...

Шангин ăнланчĕ. Римма кунта Нина çинчен калаçасшăн мар, Нинăн инкеклĕ шăпи Риммăна нихăш енчен те пырса тĕкĕнмест. Çавăнпа Микулай кун пирки урăх сăмах-юмах вакласа тăмарĕ.

— Йĕтĕн тутăр — пуç сивви, çак ял хĕрсем — чун сивви, — терĕ вăл, хăйсен ялĕнчи пĕр юрра асра тытса..

Римма аллинчи сехечĕ çине пăхса илчĕ.

— Ай-уй, вунпĕр иртнĕ-çке! — сасартăк хыпăнса ӳкрĕ вăл. — Клубра репетици. Юрă уявне хатĕрленетпĕр. Эсир пымастăр-и?

— Чĕнсен, ма пырас мар... Хĕпĕртесех пыратăп.

— Каллех кулатăр?!

— Çук, кулмастăп, Римма тусăм... Хаяркина юлташ...

— Эх, эсир те çав, сухăр чĕлхе!..

Римма халатне хывса çакрĕ. Тутăрне салтрĕ. Вăл паян ĕнерхинчен те шукăльрех тумланса килнĕ иккен. Пăхсан — куç алчăрать. Сăнласа кăтартма та сăмах тупаймăн. Тĕксĕм сенкер пурçăн çине пăчăр-пăчăр кĕмĕл пăрçа сапнă, калăн — çĕрлехи çăлтăрлă тӳпе. Çинçе пилĕкĕ пĕр йĕкĕр ывçа ним мар кĕрет.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн