Думаю наконец то полностью раскрыл этимологию названия праздника Сурхури. В последнее время яростно и неистово искал этимологию Сурхури.
Понятно что в эти дни празднуют чуваши праздник солнца, и костры сжигают по обычаю, с древнейших времен ирано-булгарских предков. И солнце в эти зимние дни буквально замирает, поднимаясь всего то немножко от горизонта. Высота его в это время минимальна, среди верхних кульминаций Светила для всех дней года. И по этой же причине день зимнего солнцестояния - самый короткий в году, а ночь — разумеется самая длинная.
Сурх или сур с иранского означает красный. Праздник Чаршанбе (Чахаршанбе) Сури так и переводится с фарси: Чаршанбе значит «среда» и Сури (сурх) — «красный».
Но что означает Хури(ури), и зачем плевать на какие то темные силы? Солнце в это время такое завораживающее и всегда красное, и от его лучей все отражается красным светом.
Первоначальные поиски названия солнца в персидском ничего не дали. Офтоб - во всех словарях и толмачей. Пришлось обратиться в архивную библиотеку Института востоковедения РАН. И переключился на имена, персидские. Что означают имена словом Хур? И на тебе! Хурше(хуршед)— солнце. Оказывается в фарси есть и другое название солнцу — Хурше! И имена у них мужское - Хуршед, женское - Хуршеда. Вот и получается Сур — красное, Хур(ше) — Солнце. Сурхури - Красное Солнце.
В эти дни солнце как никогда красное, когда все время стоит слегка над горизонтом. Дни зимнего солнцестояния все-таки! И никак этот праздник не связан с овечьими ногами. Уж слишком этот праздник значимый, древнейший и светлый — от красного, стремительно и день ото дня приближающегося Солнца!
Первоначально праздник видимо назывался Сурх-хурши. Но на то и язык, чтобы в известных и частопроизносимых словах выкидывать лишнее и произносить сокращенно.
Процесс отпадения звука по-научному называется элизией(от лат. ēlīsiō «выдавливание», «выталкивание»). В лингвистике — отпадение звука (гласного, согласного или слога) в слове или фразе с целью облегчения произношения для говорящего. Иногда звуки могут быть опущены с целью улучшения благозвучия. Как правило, элизия непреднамерена.
Вот и получилось от Сурх-хурши чёткое Сурхури - Красное Солнце!
Ваш В. Болгарский
Editorial note: The publication of articles does not mean that the editorial board shares the opinion of its authors.
Хурлăхан, «смородина»; тат. корлыган «смородина»; казах. карлыған «крыжовник»; кирг., башк. карагат, узб. корагат, азерб. гapaғam, хак. харагат «черная смородина»; кат (гат) «круглая гладкая ягода» (Радлов). Происхождение хурлăхан не ясно.
Этимологический словарь чувашского языка (1964)
1964-мĕш çултанпа çур ĕмĕр иртнĕ. Унтанпа хурлăхан тупсăмне тупма та пултарнă. Анчах та вăл хĕвелпе çыхăнман.
Этмиологи сăмахсарĕсем купипех. Тутарсен пур унашкал япала, Федотовăн та, ДТС та пур. Тата ытти темтепĕр. Вулама çеç ан ÿркен.
Кувратсем вара — хайсем çеç ăслă, ыттисем мĕн каланине чĕрне хури тĕшне те хумаççĕ.
Малтан ыттисем каланисене тишкерсе тух, унтан вара хуть те мĕн калама пултаран.
Nuhrat // 2684.67.3614
2023.01.16 13:55
Пирĕн Тутарстанта - "Çĕн çула" калаççĕ "Нартухан - Хĕвел туххи"- тесе. А сурăхури вăл вырăссен "святки-йĕ" - унта качака пуç маскине тăхăнса "хăратмалли кун" иртернĕ те - витене кĕрсе сурăх урине тытнă. Интернетра "кукли" шыравĕнче - святки в болгарии, тесе çырăр. Пирĕн ялта çапла ĕлĕк тăхăнса çĕрле чÿречесене шаккаса юрласа çÿреччĕç, 2005-мĕш çулсенче кăна пайăрлама прахрĕç. Сурхури = Святки = Овечья нога (обряд гадания), тата Çĕрĕ яни пур (обряд гадания) в этот день.
Пирĕн Тутарстанта - "Çĕн çула" калаççĕ "Нартухан - Хĕвел туххи"- тесе. А сурăхури вăл вырăссен "святки-йĕ" - унта качака пуç маскине тăхăнса "хăратмалли кун" иртернĕ те - витене кĕрсе сурăх урине тытнă. Интернетра "кукли" шыравĕнче - святки в болгарии, тесе çырăр. Пирĕн ялта çапла ĕлĕк тăхăнса çĕрле чÿречесене шаккаса юрласа çÿреччĕç, 2005-мĕш çулсенче кăна пайăрлама прахрĕç. Сурхури = Святки = Овечья нога (обряд гадания), тата Çĕрĕ яни пур (обряд гадания) в этот день.
хура тут «веснушки (у брюнета)»; сарă тут «веснушки (у блондина)»; башк. тут «ржавчина»; «пятна на лице во время беременности»; к. калп., ног., кумык. тот, кирг. дат, ойр., хак. тат «ржавчина».
Этимологический словарь чувашского языка (1964)
Тутăх сăмахпа пĕр тымартан. Хура тата Сарă тенисем тĕсе пĕлтереççĕ. Çавă çеç.
Ашмарин словарьне кӗрсе пӑхма сӗнетӗп, хура тут сӑмах пирки. Пур унта. Нартухан -Хӗвел туххи каллех хӗвелпе ҫыхӑннӑ. Нумай тӗрӗк чӗлхинчи сӑмахсен пӗлтерӗшӗ чӑваш чӗлхи урлӑ палӑраҫҫӗ пӗлтерӗшпе. Ҫавна ан манӑр.
Хурлăхан пирки акă мĕн каланă:
Хурлăхан, «смородина»; тат. корлыган «смородина»; казах. карлыған «крыжовник»; кирг., башк. карагат, узб. корагат, азерб. гapaғam, хак. харагат «черная смородина»; кат (гат) «круглая гладкая ягода» (Радлов). Происхождение хурлăхан не ясно.Этимологический словарь чувашского языка (1964)
1964-мĕш çултанпа çур ĕмĕр иртнĕ. Унтанпа хурлăхан тупсăмне тупма та пултарнă. Анчах та вăл хĕвелпе çыхăнман.
Этмиологи сăмахсарĕсем купипех. Тутарсен пур унашкал япала, Федотовăн та, ДТС та пур. Тата ытти темтепĕр. Вулама çеç ан ÿркен.
Кувратсем вара — хайсем çеç ăслă, ыттисем мĕн каланине чĕрне хури тĕшне те хумаççĕ.
Малтан ыттисем каланисене тишкерсе тух, унтан вара хуть те мĕн калама пултаран.