Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Ытарайми илемлĕ вырǎнта вырнаçнă Çĕнкас ятлă чăваш ялĕ. Ял йĕри-тавра вăрман кашласа ларать. Çĕнкасăн кăнтăр енче вара, вăрманпа ял хушшинче — тăп-тарă шывлă тарăн кӳлĕ.Унта ял çыннисем пулă тытса ыр кураççĕ…

Вăрманлă, тулăх шыв-шурлă, çырма-çатраллă ку тавралăх. Ялта капмар çуртсем çӳлелле кармашса лараççĕ. Сыннисем çут çанталăк илемĕпе киленеççĕ, пурнăçри мĕнпур ырлăха туйса тăраççĕ… Пурнăç малаллах пырать, сиккипех чупать. Пĕр çын — тепĕр çынпа, пĕр ăру тепĕр ăрупа улшăнать.

Анчах сулнăкĕ те пур çав пурнăçăн. Çав сулнăкран пăрăнмасăр, такăнмасăр иртесси — кашни çын тивĕçĕ. Мал ĕмĕтли, чунпа çирĕппи çеç пурнăç çулĕпе патваррăн утать. Уншăн кашни чăрмав — этемлĕх вăйĕн тĕрĕслевĕ.

Çак ялти Петĕр Çимунч чун-чĕрипе çирĕп, малашлăха курса, ăнтăлса пурăнакан çын. Аттелĕх вăрçинче паттăррăн çапăçса çĕршер тăшмана леш тĕнчене ăсатнă. Çĕрлехи çапăçусенче те пĕр шикленмесĕр шав малалла талпăннă.

Пĕррехинче, пĕр юхан шыв хĕрринчи çуллахи ăшă каç, хăрушла çапăçу пулса иртрĕ. Татти-сыпписĕр пулемет шатăртатать, ăçта кирлĕ унта бомбăсем çурăлаççĕ. Петĕр Çимунч та пĕр тăхтаса тăмасăр тăшмансем çине граната хыççăн граната ывăтать. Часах тăшмансем Петерĕн «хĕрӳ кучченеçĕнчен» тăранса çитеççĕ те каялла чакаççĕ. Петĕр те хаш! сывласа ярать, юхан шыв хĕрне пырса тăрса:

Малалла

Урамра уяр. Клубра — тăман.

Ал çупни тăрать янăраса:

кам кăçал ĕçре юлхав пулман,

чыс тăваççĕ парнесем парса.

Çĕнĕ çул хавасĕпе çиçсе

ларакан çуртсен çутисенче

вĕлкĕшеççĕ те пас йĕпписем

çухалаççĕ каç сĕмлĕхĕнче.

Ушкăнăн сăпайлă ĕçченсем

салансан, çитсен хапха умне,

чарăнса итлеççĕ çăлтăрсем

шăппăн-шăппăн шĕнкĕртетнине.

Урçа Микитçĕ тенĕ пек

Мана çак тĕп хула.

Эпĕ чăвашăн тĕнĕпех

Пурнатăп пулмалла...

1965. юпа, 10.

Çурçĕр Осети, Орджоникидзе хули.

Мĕскер сăмах вăл Мăтацминда?

Кашни çав сăрт çине утать.

Ун тăрринче халь ватă çын та

Хăйне туять иккен кăшт чинлă —

Унта Джугаш вилли выртать.

Çапла, вилли. Çапса антарнă

Тем мăннăш палăк — Сталина.

Тĕпне асра тытма хăварнă,

Хăйне унтан-кунтан кăкарнă...

Тек чĕртеймеççĕ пуль ăна?..

~~1965, юла, 8.

Тбилиси.

Омар Хаямран

Тинĕс те сăрт, Ăшă та çутă.

Канлĕх те ирĕк кăкăр тулли.

Пĕчĕк хуранăн çимĕçĕ тутă,

Пĕчĕк этемĕн те пур-мĕн кулли!

1965, ăвăн, 21.

Сочи. Хĕрлĕ Уçланкă.

Ял юбилейĕн сценарине тĕрĕслесе ларакан Сергей Иванович шарт сиксе пуçне çĕклерĕ. Коридорта темĕн кĕмсĕртетни, вырăсла хытă калаçни, киревсĕр сăмахсемпе вăрçăнни илтĕнчĕ. Апайтурах! Ятлаçаканĕ хĕрарăм-çке. Алăк яриех уçăлса кайрĕ те, директор пӳлĕмне районти культура пайĕн пуçлăхĕпе унăн çумĕ кĕрсе тăчĕç.

— Мĕн пăрахса тултарнă унта?! Чутах такăнса ӳкеттĕмччĕ! — хĕремесленсе кăшкăрчĕ культура пуçлăхĕ.

— Ара, ремонт пырать-çке. Хăнасем пуçтарăннă тĕле кăштах тирпейлес тетпĕр.

— Пар-ха кунта сценарине! Пăхса тухам! — сассине тата хăпартарах калаçрĕ майра. — Так! Кунта ку кирлĕ мар! Кăна убрать! — турта-турта пăрахма тытăнчĕ пуçлăх.

— Чимĕр-ха, мĕн тăватăр эсир? — чарма тăрăшрĕ Сергей Иванович сассине пĕртте хăпартмасăр. — Сценари ял историйĕпе çыхăннă-çке. Эсир вара ун историйĕ пирки нимĕн те пĕлместĕр!

— Заткнись, дурак! — ахăрашрĕ майра. — Ак район пуçлăхĕ килтĕр-ха. Кăтартса парĕ сана, пуç мимине самантра вырăна лартĕ.

— Мана хăратма кирлĕ мар. Эпĕ район пуçлăхне мĕн кăмăла кайнине пĕлетĕп. Ун тавракурăмĕ пирĕннинчен чылай анлă. — «Пирĕннинчен» сăмаха çирĕппĕн, пусарах каларĕ директор.

Малалла

Çĕнĕ кун шаккать чӳречерен.

Кун кунлас шут уçă та сипетлĕ.

Чĕрĕлĕх шывĕпеле чĕре

çăвăннă пекех вăй-хал çитетлĕ.

Ĕнерхи ĕç паяна юлман.

Паянхи те ырана ан юлтар.

Ирĕклĕ ăстаçă — чура мар —

ĕçĕнче чăн-чăн хаваслăх туптăр.

Тĕлĕнмест вăл хăй мĕн тунинчен.

Кăмăллă пулма сăлтавĕ пысак.

Тăрăшать ĕç меллĕ пуличчен,

ĕçĕнче ун — савăнăçĕ, чысĕ.

Çурхи ăш каçсенче тӳпе пит капăр,

çăлтăрсемле тем çырнă ун çине.

Тĕнче ал пуснă ылтăнпа, курсамăр, —

хуркайăк çулĕ пек,

енчен енне.

«Часрах килсем курманнине курмашкăн», —

тĕнче паллисене ăшра вулап.

Çĕрле тӳпе путевка евĕр маншăн, —

тухмашкăн

йывăр, çăлтăрлă çула.

Аса-илӳ тăрантасне эп лартăм,

Вĕçтертĕм çиçĕм пек ачалăха,

Мĕнпур инкек-синкексенчен халь тартăм,

Чупса çӳреп çарран, епле паха.

Анне тин çеç пĕçернĕ тутлă кукăль,

Ытарайми вăл тутлă, çи те çи;

Хăй чăвашла тумланнă питĕ шукăль,

Кашни тĕррийĕ унăн чун уççи.

Анне куллийĕ çутă хĕвел евĕр,

Мана çӳçрен вăл ачашлать хуллен.

Каçар, анне, ача чухне пĕлмесĕр

Çакна кирлĕ таран хисеплемен.

Халь асăмра кăна çак ачаш алă,

Çапах анне тăрать пек умăмрах.

Ватăлнăçемĕн, ку вăл питĕ паллă,

Анне аса килет, ав, частарах.

Çапла, кашни эппр асра тытатпăр

Чунтан юратнă савнă аннене.

Ăна час-час куç умĕнчех куратпăр. —

Никам манмасть пуль хăй ачалăхне.

20.09.2007

Кĕрхи илем килет, ав, тĕнчене:

Сăрлаççĕ йывăçсем çулçисене,

Акать шур хурăн çĕр çине

Юрла-юрла сап-сарă ылтăнне.

Çăка çулçи вĕлтĕртетсе ӳкет,

Çиле савса, шавлать кĕрхи вăрман.

Çулçисене тупас тесе пуçне пĕкет

Асатте пек аялалла юман.

Пĕр çамрăк тилĕ вăрманта çӳрет,

Вăл тĕлĕннĕ тĕнче улшăннипе.

Пакша васкавлăн йăвине кĕрет,

Вăл тĕл пуласшăн мар çак тилĕпе.

Çерçи кунтах сиккелесе çӳрет,

Кĕр туприпе вăл мантăрланнă пит.

Мулкач, чĕвен тăрса, мана чĕнет:

«Атя, тăванăм, — тет вăл, — хуса çит!»

Усал сăр кашкăр аякра улать,

Те йĕр шырать, те амине кĕтет.

Хĕвел вăрман çине пăхса кулать,

Сăр кашкăра вăл хăй патне чĕнет.

Упа вырнаçнă йăвине кĕрсе,

«Ан кансерлĕр — тет, — çывăрма мана»

Хуркайăксем çӳл тӳпере йĕрсе,

«Сывпул!» — тесе çунат сулаç мана.

Турат çинче ларать пĕччен курак,

Çак илеме курса ӳкерчĕк пек.

Кĕрхи çак тĕнчере кĕтрет пурах,

Малалла