Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Пурăннă тет пĕр çутă Çăлтăр. Вăл çăлтăрсенчен чи çутти пулнă, яланах тўпере пĕр-пĕччен çўренĕ. Унăн Çĕр çине çынсем патне кайса вĕсем мĕнле пурăннине курас, пĕлес килнĕ. Хăйне валли юлташ тупма ĕмĕтленнĕ. Анчах унта кайма çулĕ çав тери инçе пулнă. Çавăнпа та вăл çул çине пĕччен тухма шикленнĕ.

Çĕр çинче те пĕр пĕчĕк хĕр ача пурăннă. Ăна Урине тесе чĕннĕ. Унăн юлташсем пулман, çавăнпа вăл хăйне валли туссем шыранă. Кашни кунах юлташ тупма ĕмĕтленнĕ. Хăй çинçешке, урисем сусăр пулнă. Урисем ыратнăран ытлашши утсах çўремен. Вăл тăлăх-турат пулнăран ача çуртĕнче пурăннă.

Кунсем, çулсем иртеççĕ. Пĕчĕк Çăлтăр чылай çитĕнчĕ. Малтанах шутласа хунă ĕмĕтне пурнăçлас тесех тарăшрĕ. «Çынсем патне çитсе куратăпах», — тесе çула тухрĕ. Çул çинче тĕрлĕ пăтăрмахсем сиксе тухрĕç, анчах та вăл йывăрлăхсене çĕнтерсе малаллах çирĕп утăмсемпе таплаттарса утрĕ, юрă хыççăн юрă шăрантарчĕ:

«Эп пыратăп çулпала

Юрăсем шăрантарса.

Хăрамастăп никамран,

Шав утатăп малалла.

Малалла

Çерçи те тутă, тет, тĕлĕкĕнче.

Пĕр шанăçcăр кам пурăннă тата?!

Эпир кашни харкам хăй пӳлминче

çил вылясран хăратпар, тупата.

Апла-капла-и, ма пуçна усан! —

çурхи нӳр типеймен-тĕк, ĕççынни

ака-суха тума кая юлман

çурхи нӳр пек — чунри вăй-хал тени.

Тĕлĕнетĕп эпĕ çав тери.

Мĕнех пур-ши çавă тӳпере?

Кам пурăнать, вăл мĕн тăвать?

Мĕншĕн тӳпе янкăр кавак?

Мĕншĕн хĕвел ăшшăн пăхать?

Ыйту мана шутлаттарать.

Пит тупсăмне пĕлес килет.

Çынсем вĕçеççĕ космоса.

Тĕпчеççĕ темĕн те унта…

Çӳл тӳпене сăнатăп каçсерен.

Йăл-йăл çиçеççĕ çăлтăрсем.

Мĕн чуль вĕсем?..

Алчăрасах каяççĕ ман куçсем.

Хура кавир çине

Сапаласа тултарнă-çке такам:

Çутти, сарри, кăвакки…

Ман çăлтăр та унтах.

Çап-çутă, питех те йăлтăркки.

Куçне хĕсет мана чунтан.

— Килсем, — тет вăл, — ман патăма

Пулсам хăна.

Чун тапăртатса тăрать.

Пулса курас килет

Çӳл тӳпери тусăм панче.

— Тем пек эп кайăттăм унта.

Анчах та çулĕ пит инçе.

— Ална тăссам, — калать юлташ, —

Эс маншăн çывăх хурăнташ…

Çиçĕмле хăвăртлăхпа

Илсе çитерчĕ хăй патне.

Çӳлтен пăхатăп аяла.

Шыратăп хамăн ялăма.

Ман ялăм курăнать çӳлтен

Пĕр пăнчă пысăкăш кăна.

Мĕн чухлĕ çăлтăр тӳпере!?

Малалла

Омар Хаямран

Йĕрсĕр-палсăр каятпăр, ята хăвармасăр,

Çут тĕнче пурăнать вăл татах пин-пин çул...

Кунта ĕлĕк пулман, малашне те пулмастпăр,

Ни усси, ни сиенĕ пиртен юлас çук...

(Вăтам Азири типтертен)

Афрасиаб ванчăкĕсем çинче

Çара уран ятарласа та утрăм.

Куршак-чулмек çине картнисенче

Мăн маçаксен паллисене эп тупрăм.

Пурăннă тет пĕр хĕр ача. Вăл Оля ятлă пулнă. Çиччĕмĕш класра вĕренет. Пĕрремĕш класранпах унăн дневникĕнче «тăваттă» тата «пиллĕк» паллăсем кăна. Ку ăнсăртран мар. Оля мĕн пĕчĕкренпех кĕнеке вулама питĕ юратать, сăвă çырма та кăмăллать. Унăн ĕçĕсем «Тантăш» хаçатра час-часах пичетленеççĕ. Вăл шкулти пур мероприятие те хастар хутшăнать.

Оля — сарă çӳçлĕ, кăвак куçлă, тăпăл-тăпăл кĕлеткеллĕ, ыр кăмăллă та сăпайлă хĕр ача. Вăл юлташсенчен пуян. Вĕсем ăна хисеплеççĕ. Оля кашнинех йывăр самантра пулăшма хатĕр.

Пĕррехинче çуллахи ăшă каç вăл чӳречене яри уçса ячĕ те пĕлĕте пăхса ăна сăнама тытăнчĕ. Тӳпери хура кавир çине кам сапаланă-ши çап-çутă çалтăрĕсене? Ав, уйăх та шуса тухрĕ. Çăлтăрсем пĕр-пĕринпе пытанмалла вылямаççĕ-ши? Уйăх вĕсен хуралçи тейĕн: пăхать, сăнать, тинкерет… Çав вăхăтрах пĕр çутă çăлтăрĕ куçран çухалчĕ. Çук, куçран çухалмарĕ вăл — ӳкрĕ. Çĕр çине ӳкрĕ. «Анне! — хăй те сисеймерĕ вăл, кăшкăрса ячĕ, — çăлтăр çĕр çине ӳкрĕ!» «Хĕрĕм, ун пек чухне мĕн те пулин ĕмĕтленмелле теççĕ», — сăмах хушрĕ амăшĕ. Оля васкасах ĕмĕтленме тытăнчĕ. Унăн вăтам шкула медальпе пĕтерсе медицина институтне вĕренме кĕрес килет. Врач пулса çынсене тĕрлĕ чир-чĕртен сыватас килет.

Малалла

Мăн вăрманти çĕршер уçланкăран

паян асра пĕр пĕчĕкçĕ уçланкă.

Вăл тĕссĕр — ыттисем пек пулнăран.

Хитреччĕ — ма тесен асра пĕр çакă.

Чечеклĕ те çырлаллă виçкĕтес —

колхоз утарĕ çумĕнчех — виç утăм.

Илемлĕ — хăй илемлине пĕлмест.

Чĕлхесĕр — пурнăçра вăл хăй-çке тупсăм!

Сана мухтас килет, ачалăхри

йĕри-тавра çĕкленнĕ симĕс чатăр!

Сана пулах кăкăрăмри тăри

ырма пĕлмесĕр кĕвĕлет тăр! та тăр!

1

Çур кунĕ е кĕр кунĕ? — Пурпĕрех.

Уç сывлăшăн сивви тусансăр, нӳрлĕ,

Пас çутинче инçет те инçерех,

хевеллĕ çӳл тӳпе татах та çӳллĕ.

Ирĕкленетĕп эп те чĕлтĕр илемпе:

Ку илемре калас-и манăн: «Чун çук?»

«Тăванлă тес-и вăл туйăмсемпе?»...

Çырлахнă эп. Хуравламан ыйту çук.

2

Çырлахнă эс, ман кӳршĕм, ман пекех.

Анчах уйра ыран эс тырă вырăн. —

Хам кĕтесе вырнаçăп эп. Текех

хитре сăмах тупса çĕн сăвă çырăп.

Вуланă чух унта эс чун шыра,

мĕн-ма тесен, сан хăвăн та пур ирĕк:

суя йĕрке çиçмест-и сăвăра?

Унта ан пултăр пурпĕрехлĕх чирĕ.

Анаталла-тăвалла,

Пирĕн ăçта каймалла.

Çитмен пурнăçран тарма,

Çăкăр чĕлли шырама.

Каяс пулсан тăвалла,

Лашана тăвармалла:

Пирĕн лаша пит ырхан,

Çиттĕр пуяна ылхан.

Лашана тăвармалла,

Каяймасть вăл тăвалла.

Мăшкăллать пире пуян,

Уншăн савăнăç паян.

Лашана шеллемелле,

Хамăрăн кӳлĕнмелле.

Пуян каять сиккипе,

Эпĕ утап пĕкĕпе.

Чухăн çыннăн пурлăх çук,

Пуян çыннăн ырлăх çук.

Çиес килет — çăкăр çук,

Укçа-тенкĕ тупма çук.

Урапана тăвалла

Туртса хамăн каймалла.

Шеллемелле лашана

Ярăнтарса нушана.

Анаталла-тăвалла,

Пуян кайрĕ тăвалла.

Пултăр тамăк ун валли,

Çăлăнăç — пире валли.

23.09.2007.

Ăçталла вĕçетĕр пĕр канмасăр,

Пĕлĕтсем, шур тĕклĕ кайăксем...

Арпашатăр, кирлĕ çул тупмасăр,

Шухăшсем, тем тĕрлĕ шухăшсем.

Хăш чухне çӳле вĕçсе каятăр,

Тепĕр чух анатăр çĕр çине.

Хамăра та ăмăрт пек туятпăр,

Вĕçтерсе инçе шухăшсене.

Шухăш кăна мар иккен çунатлă,

Чун-чĕре çунатлă кайăк пек.

Ун çуначĕ чăнласах хăватлă,

Пит çӳле вĕçет пĕчĕкренпех.

Чăнласах та шухăшпа çитетпĕр

Уçлăха та тĕрлĕ тĕнчене.

Мĕн шухăшлани, туссем, пĕлетпĕр,

Тăрăшсассăн йăлт пулассине.

Шухăш, шухăш, эсĕ — шухă кайăк,

Сан хӳрӳ ытла та пит кĕске.

Санпала вĕçмешкĕн питĕ лайăх,

Таврăнмашкăн çеç пит йывăр-çке.

Çилхăван ут пек часрах тытасчĕ

Тĕрлĕ шухăша çăвархласа.

Вĕсене асамлă вăй парасчĕ,

Тăванах та халăха савса.

Ăçталла вĕçетĕр пĕр канмасăр,

Пĕлĕтсем, шап-шурă кайăксем.

Ан тертленĕр кирлĕ çул тупмасăр,

Шухăшсем, тем тĕрлĕ шухăшсем.

20.09.2007.