Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Те ир ку? Те уйăх çутиллĕ каç? Йĕри-тавра те çеçен хир, те тинĕс-океан? Янкăр тӳпе пек те туйăнать. Ниçта та нимĕнле çурт-йĕр те, чĕрчун та курăнмасть. Ӳсен-тăран та çук кунта. Йывăçсем те ӳсмеççĕ. Шăплăх. Чуна çӳçентерекен шăплăх.

— Хĕрĕм, ут ман хыççăн, ан хăра, — илтрĕ Антонина Васильевна.

Кам сасси? Ăçтан килет ку сасă? Питĕ чуна çывăхскер. Лăпкать, ачашлать вăл чуна. Ара, амăшĕн сасси-çке. Пулма пултараймасть! Амăшĕ çут тĕнчерен уйрăлса кайнăранпа нумай çул иртрĕ ĕнтĕ.

— Эпĕ ку, Туня, эпĕ ку. Аннӳ-çке. Ан хăра манран. Эпĕ сана илме килтĕм, — ачашшăн çупăрларĕç палланă алăсем.

Çав вăхăтра Тоня умне çĕртен тӳпенелле кармашакан, лăс-лăс силленекен чикмек пырса тăратрĕç. Амăшĕ çав чикмек тăрăх çӳлелле йăпăр-япăр улăхса кайрĕ те аллипе Тоньăна кăчăк туртса чĕнчĕ:

— Улăх, улăх, хĕрĕм. Манран ан юл. Пусмаран пусма çине улăхать Тоня. Анчах та ниепле те амăшне хуса çитеймест. Пусмисем те çирĕп пек. Вĕсене саваланă сап-сарă хăмаран ăсталанă. Сарлака хăйсем. Темшĕн çак пусмасем пусмассерен унта-кунта силленеççĕ, чӳхенеççĕ, Тоньăна амăшĕ хыçĕнчен ярасшăн мар тейĕн.

Малалла

Ах, ытла телей тупни инкеке кăна,

Ман шăпа çапла пулни хурлăха кăна.

Алăка уçать сив çил, ах, епле хупас,

Чăн телейĕме, савни, ман епле тупас.

Ман тăшман сана курса илĕртет ялан,

Эс ăна кăна савса пултăн ман тăшман.

Ман мĕскер халь тумалла? Каласам, савни!

Хурлăха кăна-шим пулчĕ эп сана савни...

Çĕр

уçлăхра — кăвак, тет.

Çĕр çинчен

вĕçсе кайма пулать, тет, аякка.

Унта, тен, çĕр

лăпкăлăхла çиçет,

унта вăл, тен,

йăлт канăçлă,

яка.

Кунта —

пурин те пур хуйхи-суйхи.

Ăнлантарать

тем

шăпчăк

юпана.

Чун евĕр пушанса юлать уй-хир.

Кунта кашни

хăйне май йăпанать.

Прозаик тинĕс ытамне куçать.

Куçран карап пек

çухалать тĕнче.

Поэт,

тепре килет тесе,

имçам

шырать пуласлăх çӳлĕкĕ çинче.

Кукамăш

Марс çине хăйпе пĕрле

илмен те —

ун мăнукĕ макăрать.

Кунта — чĕре те кайкăр чĕппилле

çунатсемпе çунать пек кăкăрта.

Туратсен черчен хура тушьне çĕнсе

юр ӳксе çутатрĕ: çутă-çутă.

Çутăрах та çутăрах çиçеç кунсем.

Хĕл иртет те, çу татах та çутă.

Тертĕм-шухăшăм, санпа эпир паян

çутă куçĕ умĕнче пурнатпăр.

Мĕн ырри е усалли иртет каять,

çутăра кăна тăрса юлатпăр.

Çутă-çутă тăвансенĕн куçĕсем.

Ачасен сăн-пичĕсем хавас та çутă.

Туратсен черчен хура тушьне çенсе

юр ӳксе çутатрĕ: çутă-çутă.

Лупасай пӳлминче шуçтупань пулнă ман.

Пĕр кӳлсе пĕр тухсан сулнăк-сулнăк пулман.

Шуçтупань пуçĕнче аçтаха кӳлепи:

çăлтăра хăвалать — юлăп-и, çитĕп-и?

Çăлтăра çитессе шутлама — шутламан,

пулнă савăнăç шеп — юмаха утланма.

Иртен кун тĕшшине кашни çамрăк уçать,

çăлтăра тав туса, эп çĕклеттĕм пуçа.

Çăлтăра тав туса, эп çĕклеттĕм пуçа —

«Тав сана, манăн çăлтăрăм», —

теттĕм пуль çав.

Иртрĕç çав вăхăтсем, çук асамлă çуна.

Çăлтăр çеç çутăрах. Вăл пуриншĕн çунать.

Формипе нацилле, содержанийĕпе социализмла культурăн анлă анине пуянлатма, хитрелетме пĕтĕм вăйпа тăрăшса, Аркадий Эсхель аллă çул ытла ĕçлерĕ. Ун ăс-хакăлĕн тĕренĕ пултарулăх çĕрне пур чухне те тарăн та шăйрăксăр сухалама ăнтăлчĕ. Вăл ырă тĕллевпе ӳстернĕ шухăш çимĕçĕпе эпир сахал мар савăннă, савăнатпăр та.

Манăн тантăшсемшĕн, Аслă Отечественнăй вăрçă пуçлансассăнах ялта та, хулара та мăннисен вырăнне тăрса тылри мĕнпур ĕç-пуçăн лавне ытла та ир кӳлĕннĕ ăрушăн, А. Эсхель творчестви уйрăмах пысăк пĕлтерĕшлĕ. Унăн сăвви-юррине эпир пуçламăш шкулта вĕреннĕ чухнех вулама, пăхмасăр калама хăнăхнă. Каярахпа, аравасăр тертлĕ вăхăтра, авăннă пилĕк тӳрленеймесле хытса ларичченех тырă вырнă е ӳкеслех ывăнса суха тунă уйра та, килтен аякра, Анăçра, пуç çийĕн тăхлан шăхăрса-йăнласа сирпĕннĕ окоп-траншейăра та — ăна час-часах аса илнĕ, ун илемĕпе киленнĕ, хĕрӳлĕхĕпе хавхаланнă. Эппин, А. Эсхель произведенийĕсем, пултаруллă ытти писательсен пекех, пире хастаррăн ĕçлеме те, Тăван çĕршыв малашлăхĕшĕн паттăррăн çапăçма та сахал мар пулăшнă.

Çав çулсем, пирĕн ачалăхăн юлашки тапхăрене çамрăклăх та, фашизм чĕртнĕ вăрçă вутĕнче çунса, тахçанах асаилӳ семĕнче кăна кăварланса юлчĕç. Çапах та А. Эсхелĕн хальхи произведенийĕсем анчах мар, малтанхи сăввисенчи сăнарсем, ӳкерчĕксем те куç умĕнчех тăраççĕ, чылай йĕрки-строфин кĕввисем яр-уççăн илтĕнеççĕ.

Малалла

Çурчĕ юлмасть, çулĕ пулмасть,

Шывĕ те ларĕ типсе.

Алăк-хапха текех уçăлмасть,

Татăлнă кивĕ йĕпсе...

Çĕнни сисĕнми шăтарса тухать

Кайса çухалать кивви

Аваллăх тĕрри çеç пăртакçă юлать,

Тен юлĕ пĕр-икĕ кĕвви...

2001, раштав, 19.

Юнкă, С.М. Янтуш 180 çулĕ

Ункăпуçĕ, Юнкăпуçĕ —

Икĕ шыв пуçламăшĕ.

Сăвă-юрăсен çăлкуçĕ,

Чăваш чапĕн амăшĕ!

Ункăпуçĕн — аслă Акăш¹,

Юнкăпуçăн — ват Янтуш

Улăп пек вĕт акăш — макăш!

Мухтанмастпăр та иттуш...

1996, раштав, 28.

Юнкăлуç, Муркаш

Янту çинче Янтуш ларать,

Пуçне чиксе хурланать.

Пин-пин шухăш пуçĕ тавра

Шур пĕлĕт пек çавăрать.

Атăл çинчен юрлать купсар,

Ирĕклĕхпе тĕмсĕлет.

Купăсçăна ӳсĕр купса

«Чăваш чĕппи» тесе хĕнет,

Çамрăк пуçа нуша касать,

Хурлăх таптать кăлахах.

Сарă хĕвел кăна таса,

Вăл çеç шеллет тăлăха.

1959, утă, 2.

Юнкăпуç, Мăн Сĕнтĕр

Ман тунсăх сăваплă. Ялан сан çинчен.

Пурнать вăл манра эп çĕре кĕриччен.

Ытла савăнни, иртĕхни те кулни

Кама кирлĕ — калăр, çитет пуль шанни.

Эп санăн чуру çеç, çапах та пĕччен,

Мĕн чухлĕ кун кирлĕ сана куриччен.

Манман пуль, каларăн: «Кĕтсем эс, кĕтсем.

Эп санăн пулатăп. Çакна эс пĕлсем!»

Кĕтетĕп, кĕтетĕп. Илесчĕ кĕтсе,

Эс ман пуласса чăнласах та пĕлсе.