Юхма Мишши хатӗрленӗ «Ылтӑн ҫӳпҫе» кӗнекери статьясемпе малалла паллаштаратпӑр. Аса илтеретпӗр, кӗнекен иккӗмӗш ячӗ — «Чӑваш сӑмахӗсен вӑрттӑнлӑхӗ». Ӑна 1993 ҫулта кӑларнӑ («Вучах» библиотекинче).
Тӗрлӗ ҫӗрте тӗрлӗ калаҫҫӗ, кам мӗнле ҫырас тет — ҫапла ҫырать: чӳрече те, кантӑк та; вырӑсла ҫак сӑмах — окно. Хӑшӗ тӗрӗсрех-ши? Xӑшӗ мӗне пӗлтерет-ши?
Ӗлӗк-авал, кӗленче таврашӗ ҫукрах чухне, чӑвашсем хайсен пӳрчӗсене ҫутӑ кӗтӗр тесе, касса тунӑ вырӑна вӑкӑр хӑмпи карнӑ.
More...
Никколай Иванччӑ — Николай Иванович Егоров, филологи ӑславӗсен докторӗ, профессор; Витталий Иванччӑ — Виталий Иванович Родионов, филологи ӑславӗсен докторӗ, профессор.
Статья тӗшшине сӑнарлӑн кӑтартни. (хаваслӑ шарж тейӗпӗр, хамӑр ӳкермен пулсан та).
1979-мӗш ҫулхи октябрӗн 27-мӗшӗнче Йӗпреҫ районӗн "Ҫӗнтерӳшӗн" хаҫатӗнче В.Г.Родионовӑн "Чӑваш этноним ӑҫтан пуҫланнӑ?
Низовые чуваши Казанской губернии. Фотография Г.Ф. Локке, 1869 г.
Продолжаем, так сказать, бороться, с представителями казанской исторической школы. Пример:
На стр. 793 в качестве одного из основных доказательств идентификации болгар и татар как одного этноса приводится документ второй половины XVI века «История о Казанском царстве».
Ҫӑваҫсем — Вӑтам ӗмӗрсенче Вӑтам Атӑл тӑрӑхӗнче пурӑннӑ пуль тесе шутланакан гипотезӑлла авалхи халӑх е социум. Чӑваш халӑхӗн ҫав ятпа ҫӳренӗ тӑрӑмӗ (ку каллех гипотеза шайӗнче).Ҫавӑнпа пӗрлех ку концепцие гипотеза шайӗнчен пӗтӗмӗшле йышӑннӑ чӑнлӑх шайнелле хӑпарать темешкӗн те май пур[1]. Ҫак сӑмах ислам тӗнне куҫмасӑр авалхи йӑласемпе пурнакан пӑлхарсене пӗлтернӗ, бесерман текен ӑнлава хирӗҫле (оппозицире) тӑнӑ.
Ҫӑлкуҫсенче шӑпах ҫак ятпа тата ҫак пӗлтерӗшпе ниҫта та асӑнман.
Кашни ҫӗршывӑн хӑйӗн пӗр сӑмахлӑ ячӗ пур: Франци, Итали, Бельги, Раҫҫей, Украина... Кашни ҫӗршыв ятне унта пурнакан халӑх хӑй чӗлхинчи чи хитре сӑмахпа калать, вӑл чылай чухне ытти халӑхсем калакан сӑмахран уйрӑлса та тӑма пултарать Эрменсем хӑйсен ҫӗршывне — Айастан, ытти халӑхсем Армени теҫҫӗ.
Приснился мне сон, будто Генсек Чувашской Республики пригласил к себе на дачу молодого Президента Академии чувашского языкознания Федота Филина и стал советоваться – как быть с чувашской орфографией и вообще с чувашским государственным языком? А то тут появились свои Реформатские, Дурновы, Виноградовы, Поливановы – не разберешь, кто за Марра, кто за Ашмарина... Молодой ученый тоже разбирается лишь так-сяк, да никак не может мыслить по-научному. Хорошо, что наш Генсек не Сталин. Сталин не любил неясностей...
В языкознании продолжалась нешуточная борьба.
Ӑрӑмҫӑ — ӑрӑм тума, вӗрме-сурма, сиплеме-сыватма, тепӗр чухне усал ӗҫшӗн сиен тума та пултаракан ҫын, вырӑсла ӑна чылай чухне «колдун» сӑмахпа куҫараҫҫӗ. Ӑрӑмҫӑ сӑмах ӑҫтан пулса кайнӑ-ши?
Авалхи чӑвашсем хӑйсен тӗнӗпе пурӑннӑ. Вӗсен тӗнӗ чылай енчен чи авалхи чаплӑ та аслӑ тӗнсенчен пӗринпе, Заратуштрана (Зорастра) пуҫҫапса пурӑнакансен тӗнӗпе, ӑна урӑхла вута пуҫҫапакансен е арсен тӗнӗ, теҫҫӗ.
Ӗнтӗ "чӑваш" сӑмахӑн этимологийӗ пирки тем те калаҫаҫҫӗ. Хӑшпӗр айвансен шучӗпе, чӑнлӑха тупас тесен версисен шутне вышкайсӑррӑн ӳстерсе пымалла имӗш. Версисем мӗн чухлӗ нумайрах, чӑнлӑха тупас шанчӑк та ҫавна май ӳссе пырать текелеҫҫӗ. Паллах, кунашкал каланисем пачах та тӗрӗс мар. Чӑваш халӑх канашлӑвӗнче пуҫланнӑ ҫӗнӗ анкӑ-минкӗлӗхе пӳрнепе тӗллесе кӑтартам ҫак каҫӑпа.
Тӗрӗссипе вара хайхи версисене шелсӗррӗн, хурт-кӑпшанкӑна хӳтернӗ пек, пӗтерсе пырас пулать.
Туркменсем, узбексем тата Вӑтам Азири ытти халӑхсем вӗҫӗ-хӗррисӗр хӑйӑрлӑ пуш-хирти хытса ларнӑ тикӗс вырӑна такыр теҫҫӗ. Чӑваш чӗлхинче те «такӑр» сӑмах пур. «Акар ҫулӗ тап-такӑр, уйӑх ҫути ҫап-ҫутӑ», — ҫырать пирен аслӑ поэтӑмӑр К. Иванов-Пӑртта хӑйен «Тимӗр тылӑ» юмахӗнче.
Арӑслан — вырӑсла калас пулсан — лев, куна эпир пурте пӗлетпӗр.
«Услан-кайӑк шыв ӗҫет» тенӗ сӑмах ҫаврӑнӑшӗ пур. Мӗне пӗлтерет-ха ҫакӑ?
Иртнӗ хайлавра эпир кӑш е кӑшша, кӗшӗк, кайӑк пӗлтерӗшӗсем пирки ҫыртӑмӑр. Анчах «тискер кайӑк» (зверь) ӗлӗк мӗнлерех сӑмахпа упраннине каламарӑмӑр.
+12.3 °C
